16.Λόγος εἰς τὸν μακάριον Βαβύλαν καὶ κατὰ Ἑλλήνων

Ιωάνης Χρυσόστομος

Τόμος  50

16.Λόγος εἰς τὸν μακάριον Βαβύλαν καὶ κατὰ Ἑλλήνων

1 Ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς ὁ Χριστὸς μέλλων  πρὸς τὸ πάθος ἤδη χωρεῖν καὶ τὸν θάνατον ἀποθνήσκειν τὸν ζωοποιὸν αὐτῇ τῇ τελευταίᾳ νυκτί, καλέσας ἰδίᾳ τοὺς ἑαυτοῦ μαθητάς, ἄλλα τε διελέχθη πολλὰ καὶ παρῄνεσε καὶ μετὰ τῶν ἄλλων εἶπέ τι καὶ τοιοῦτον αὐτοῖς· "Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὁ πιστεύων εἰς ἐμέ, τὰ ἔργα ἃ ἐγὼ ποιῶ κἀκεῖνος ποιήσει καὶ μείζονα τούτων ποιήσει." Καίτοι πολλοὶ ἕτεροι διδάσκαλοί τε ἐγένοντο καὶ μαθητὰς ἔσχον καὶ θαύματα ἐπεδείξαντο καθὼς Ἑλλήνων παῖδες κομπάζουσι, ἀλλ' ὅμως  οὐδεὶς  οὐδέποτε  ἐκείνων  τοιοῦτον  οὐδὲν  οὔτε  εἰς  νοῦν ἐβάλετο οὔτε εἰπεῖν ἐτόλμησεν. Οὐδ' ἂν ἔχοιεν Ἑλλήνων παῖδες, κἂν πάντα ἀναισχυντοῖεν,  ἐπιδεῖξαι πρόρρησιν ἢ λόγον τοιοῦτον  κείμενον  παρ' αὐτοῖς, ἀλλὰ φάσματα μὲν τῶν κατοιχομένων  καὶ νεκρῶν τινῶν  εἴδωλα δεῖξαι πολλοὶ πολλοὺς παρ' αὐτοῖς θαυματοποιούς φασι, καὶ φωνὰς δέ τινας ἀπὸ μνημείων τισὶν ἐνεχθῆναι λέγουσιν, ὅτι δέ τις τῶν ζησάντων ἀνθρώπων καὶ θαυμασθέντων παρ' αὐτοῖς ἢ οὓς μετὰ τελευτὴν ἐνόμισαν εἶναι θεοὺς εἶπέ τι τοιοῦτον τοῖς ἑαυτοῦ μαθηταῖς οὐδεὶς ἂν αὐτῶν διισχυρίσαιτό ποτε.

2 Καὶ τὴν αἰτίαν δὲ εἰ βούλεσθε ἐρῶ, διὰ τί τὰ ἄλλα πάντα ἀπηρυθριασμένως καὶ γυμνῇ ψευδόμενοι τῇ κεφαλῇ, τοιοῦτον οὐδέποτε οὐδὲν πλάσασθαι ἐτόλμησαν. Οὐ γὰρ ἁπλῶς οὐδὲ ἄνευ τινὸς λόγου ταύτης ἀπέσχοντο τῆς μηχανῆς, ἀλλ' εἶδον τοῦτο κακούργως οἱ λυμεῶνες  ἐκεῖνοι, ὅτι τὸν μέλλοντα  ἀπατᾶν πιθανά τινα καὶ πολλῆς γέμοντα κομψείας καὶ πρὸς τὸ φωραθῆναι  δυσδιάγνωστα συντιθέναι  χρή. Καὶ γὰρ τοὺς  δεινοὺς  τῶν  τε ἰχθύων  τῶν  τε ὀρνίθων  θηρευτὰς  ἔθος οὐ γυμνὰ προτιθέναι τὰ θήρατρα, ἀλλὰ τῷ δελέατι πάντοθεν  αὐτὰ περιστεί λαντας  ἀκριβῶς οὕτω τῆς ἄγρας περιγενέσθαι ἑκατέρας ἑκατέρους. Εἰ δὲ ἐκκαλύψαντες  αὐτὰ τοῖς ἁλίσκεσθαι μέλλουσιν  οὕτω  παρεῖχον  ὁρᾶν, οὔτε  ἰχθῦς  οὔτε  ὄρνις  τῶν  ἀρκύων ἐκείνων ἐντὸς ἂν ἐγένοντό ποτε, μᾶλλον δὲ οὐδ' ἂν τὴν ἀρχὴν προσῆλθον αὐτοῖς, ἀλλὰ κεναῖς ἂν ἕκαστος οἴκαδε ἀπῆλθε χερσὶν ὅ τε θαλάττιος ὅ τε χερσαῖος θηρατής. Ἐπεὶ οὖν καὶ τούτοις σαγηνεύειν  ἀνθρώπους  προὔκειτο οὐκ ἔρριψαν γυμνὴν  τὴν ἀπάτην  εἰς  τὸ τοῦ  πέλαγος,  ἀλλὰ  πλασάμενοι  καὶ συνθέντες  τὰ δυνάμενα  τοὺς ἀλογωτέρους ἑλεῖν περαιτέρω προελθεῖν ἐφείσαντο τῷ ψεύδει δεδοικότες τὴν ὑπερβολὴν   καὶ   φοβούμενοι   μὴ  τῇ   τῶν   δευτέρων   ἀμετρίᾳ   καὶ   τὰ   πρότερα ἀναλύσωσαν.

3 Εἰ γὰρ εἶπον ὅτι τοιοῦτόν τι παρ' αὐτοῖς ἐπηγγείλατό  τις οἷον ὁ ἡμέτερος Σωτὴρ τοῖς μαθηταῖς εἶπε τοῖς ἑαυτοῦ καὶ οἱ παρ' αὐτῶν ἠπατημένοι κατεγέλασαν ἂν αὐτῶν ὡς οὐδὲ πιθανὰ ψεύσασθαι δυνηθέντων. Τὸ γὰρ τοιαῦτα καὶ προλέγειν καὶ πληροῦν μετὰ ἀληθείας, τῆς μακαρίας ἐκείνης δυνάμεως μόνης ἐστίν. Εἰ δέ τι καὶ δαίμονες  ἴσχυσάν ποτε  φαντάσαι  τοὺς  ἠπατημένους  μικρὸν, ἀλλ' ὅτε οὔπω  τοῦ φωτὸς  ἡ  πηγὴ  γνώριμος  ἦν  τοῖς  πολλοῖς.  Καὶ τότε  δὲ  αὐτόθεν  ἐδείκνυτο  ὅτι δαιμόνων ἦν ἔργα τὰ τελούμενα τῇ τε ἄλλῃ ἀπάτῃ καὶ ταῖς θυσίαις αὐταῖς. Τὸ γὰρ ἀνθρωπίνοις  αἵμασι τοὺς ἑαυτῶν προστάττειν φοινίττεσθαι  βωμοὺς καὶ παρὰ τῶν σπειράντων τὰ τοιαῦτα αὐτοῖς κελεύειν ἱερεῖα καταβάλλεσθαι, τίνα οὐκ ἂν ἀποκρύψειε μανίας ὑπερβολήν;

4 Οἱ γὰρ μηδέποτε ἐκ τῶν ἡμετέρων κορεννύμενοι συμφορῶν μηδὲ εἰδότες ὅρον τινὰ καὶ πέρας τῆς μάχης τῆς πρὸς ἡμᾶς, ἀλλὰ ἀθάνατα λυττῶντες ἀεὶ καθάπερ οὐκ ἀρκοῦν αὐτῶν ἐμπλῆσαι τὸν θυμὸν τὸ γυναῖκας καὶ παῖδας ἀντὶ προβάτων καὶ βοῶν εἰς τοὺς αὐτῶν κατασφάττεσθαι βωμοὺς, ἐπενόησαν ξένην ἀνδροφονίας παρανομίαν καὶ καινότερον  συμφορᾶς ἐπεισήγαγον τρόπον. Οὓς γὰρ ἔδει πενθεῖν τὰς τῶν ἀνῃρημένων  σφαγὰς τούτους ἔπεισαν εἰς τὴν ἀθλίαν ἐκείνην  μιαιφονίαν προάγειν αὐτούς.

5 Καὶ ἵνα μὴ μόνον οἱ παρὰ τῶν ἀνθρώπων  τεθέντες ἀτιμάζωνται νόμοι καὶ τοὺς τῆς φύσεως αὐτοὺς θεσμοὺς ἐκ βάθρων ἀνέσπασαν αὐτὴν καθ' ἑαυτῆς ἐκβακχεύσαντες καὶ τὸν ἁπάντων ἐναγέστερον φόνον εἰς τὸν τῶν ἀνθρώπων εἰσάγοντες βίον. Οὐδένας γὰρ ἐχθροὺς οὕτως λοιπὸν ὡς τοὺς γεγεννηκότας ἅπαντες ἔδεισαν,  καὶ  οἷς  ἐχρῆν  μάλιστα  πάντων   θαρρεῖν  τούτους  μάλιστα  πάντων   δι' ὑποψίας εἶχον καὶ ἀπεστρέφοντο. Οἱ γὰρ ἀλάστορες ἐκεῖνοι δι' ὧν ὁ Θεὸς αὐτοὺς ἐπὶ τὴν  θεωρίαν  τοῦδε  τοῦ  κόσμου παρήγαγε  διὰ  τούτων  αὐτοὺς  ταύτης  ἐκβαλεῖν ἐφιλονείκησαν  τῆς δωρεᾶς, τοὺς πρὸς τὸ ζῆν ὑπηρετησαμένους  τούτους  καὶ τοῦ θανάτου καταστήσαντες αἰτίους ὥσπερ ἐπιδείξαι βουλόμενοι ὅτι πλέον αὐτοῖς οὐδὲν γέγονεν ἐκ τῆς ἀγαθότητος τοῦ Θεοῦ· οὐ γὰρ ἑτέρων δεήσονται σφαγῶν ἀλλὰ τῶν φυσαμένων αὐτῶν ταῦτα.

6 Τούτοις κἂν εἰ θαῦμά τι παρηκολούθησεν μέγα μὴ ὅτι εἴ που τι καὶ ἐδείχθη μικρὸν καὶ οὐδενὸς ἄξιον λόγου καὶ πολλῆς γέμον ἀπάτης ἦν, ἀλλ' εἰ καὶ μεγάλα ἦν τὰ γινόμενα ταῦτα ἅπερ εἶπον τοῖς μὴ λίαν ἐξεστηκόσιν ἱκανὰ δεῖξαι τίνες ἦσαν οἱ καὶ ἐκεῖνα ἐργαζόμενοι, πῶς μιαροὶ καὶ παμμίαροι καὶ πάντα ἐπ' ἐκτροπῇ καὶ τῆς ζωῆς καὶ τῆς καταστάσεως τεκταίνοντες  τῆς ἡμετέρας. Ἀλλ' οὐχ ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς τοιοῦτον οὐδὲν ἐπέταξεν ἡμῖν, ἀλλὰ θαυμαστὸς ὢν διὰ τὰ τεράστια, διὰ τὰ προστάγματα τῶν θαυμάτων  οὐχ ἧττον παρὰ πάντων  ἂν προσκυνοῖτο δικαίως καὶ πιστεύοιτο  εἶναι  Θεός. Τὴν γὰρ παρανομίαν  ταύτην  αὐτὸς  ἐλθὼν  ἔλυσε, καὶ τὸ θαυμαστότερον  ὅτι  τῆς  ἀγρίας  καὶ  ἀπηνοῦς  τυραννίδος  οὐ τοὺς  προσκυνοῦντας αὐτὸν μόνον ἡμᾶς ἀλλὰ καὶ τοὺς βλασφημοῦντας αὐτὸν ἐκείνους ἀπήλλαξεν· οὐδὲ γὰρ Ἑλλήνων τις ἔτι τοιαύτας θυσίας τοῖς ἑαυτοῦ δαίμοσι προάγειν ἠνάγκασται.

7 Τοσαύτῃ πρὸς τὸ ἡμέτερον  ἀεὶ φιλανθρωπίᾳ  κέχρηται  γένος, καὶ ὧν  οἱ δαίμονες  τοὺς  ἑαυτῶν  φίλους  εἰργάσαντο  κακῶν  μείζονα  ὁ Θεὸς τοὺς  ἐχθροὺς ἐποίησεν ἀγαθά. Οἱ μὲν γὰρ δαίμονες τοὺς θεραπεύοντας αὐτοὺς καὶ τιμῶντας τῶν οἰκείων παίδων γενέσθαι σφαγέας ἠνάγκασαν· ὁ δὲ Χριστὸς τοὺς ἀποστρεφομένους αὐτὸν τούτων τῶν ἐπιταγμάτων ἀπήλλαξε, καὶ τῆς θηριώδους λειτουργίας τὴν ἀτέλειαν   καὶ  τὴν  θαυμαστὴν  ταύτην   εἰρήνην   οὐκ  εἰς  τοὺς  οἰκείους  μόνους συνέκλεισεν  ἀλλὰ  καὶ  εἰς  τοὺς  ἀλλοτρίους  ἐξήγαγε,  δεικνὺς  ὅτι  ἐκεῖνοι  μὲν τύραννοί τινες καὶ τοῦ γένους ἡμῶν ἐχθροὶ καὶ λυμεῶνες εἰσι δι' ὃ καὶ τοῖς ᾠκειωμένοις  ὡς ἀλλοτρίοις ἐκέχρηντο· καὶ γὰρ ἦσαν ἀλλότριοι. Ὁ δὲ βασιλεὺς καὶ δημιουργὸς καὶ σωτὴρ τοῦ παντὸς γένους ἀνθρώπων αὐτὸς ἦν διὸ καὶ τῶν ἠλλοτριωμένων  ὡς ἰδίων ἐφείδετο.

8 Καὶ γὰρ ἦν ἴδιον ἔργον αὐτοῦ πᾶσα ἡ τῶν ἀνθρώπων  φύσις καθὼς καὶ ὁ μαθητὴς αὐτοῦ φησιν· "Εἰς τὰ ἴδια ἦλθε καὶ οἱ ἴδιοι αὐτὸν οὐκ ἐδέξαντο." Ἀλλὰ πᾶσαν μὲν αὐτοῦ καταλέγειν τὴν φιλανθρωπίαν  οὐ τοῦ παρόντος καιροῦ–ἀλλὰ κἂν πάντας τοὺς αἰῶνας περὶ αὐτῆς φθέγγηταί τις, κἂν τοσαύτην ἔχῃ δύναμιν ὅσην τὰς ἀσωμάτους δυνάμεις εἰκὸς οὐδὲ οὕτως ἐφάψεται  τῆς ἀξίας ποτέ. Ὅσον γάρ ἐστιν ἀγαθὸς μόνος οἶδεν αὐτὸς ἐπειδὴ καὶ μόνος ἐστὶν οὕτως ἀγαθός. Ὅρα γοῦν οἷα τοῖς μαθηταῖς φησιν· "Ἀμὴν ἀμὴν λέγω ὑμῖν, ὁ πιστεύων εἰς ἐμὲ τὰ ἔργα ἃ ἐγὼ ποιῶ κἀκεῖνος  ποιήσει  καὶ  μείζονα  τούτων  ποιήσει."  Οὐδὲ γὰρ  ἂν  τοσαύτης  αὐτοῖς μετέδωκε τῆς τιμῆς μὴ λίαν καὶ ἀπείρως ὢν ἀγαθός.

9 Εἰ δέ τις ἡμῖν ἀμφισβητοίη ποῦ τέλος ἔσχεν οὗτος ὁ χρησμός, τὸ βιβλίον μετὰ χεῖρας λαβὼν ὃ καλεῖται μὲν Πράξεις Ἀποστόλων, ἔχει δὲ αὐτὰς οὐ πάσας ἀλλ' οὐδὲ πάντων  αὐτῶν, ἀλλ' ἑνὸς ἢ δύο καὶ ταύτας εὐαριθμήτους τὰς δὲ σκιὰς μόνον τῶν μακαρίων ἐκείνων  ἐφαπτομένας  τε αὐτῶν  ἅμα καὶ τὴν ὑγίειαν  ἐργαζομένας, πολλοῖς δὲ τῶν μαινομένων τῶν ἱματίων Παύλου οὐδὲν πλέον ἐδέησε πρὸς τὴν τοῦ κινοῦντος  αὐτοὺς  δαίμονος  ἀπαλλαγήν.  Εἰ δέ  τις  ταῦτα  τῦφον  εἶναι  λέγοι  καὶ τερατείαν  πλασμάτων  ἀπίθανον  ἀλλὰ  τά  γε  νῦν  ὁρώμενα  ἱκανὰ  τὸ βλάσφημον ἐμφράξαι στόμα καὶ καταισχῦναι  καὶ τὴν  ἀχαλίνωτον  γλῶτταν  ἐπισχεῖν. Οὐ γὰρ ἔστιν ἐν τῇ καθ'  ἡμᾶς οἰκουμένῃ  οὐ χώρα, οὐκ ἔθνος, οὐ πόλις  ἔνθα ταῦτα οὐκ ᾄδεται τὰ παράδοξα οὐκ ἂν θαυμασθέντα ποτὲ εἰ πλάσματα ἦν.

10 Καὶ τοῦ λόγου τὴν μαρτυρίαν ὑμεῖς ἂν παράσχοιτε ταύτην ἡμῖν. Οὐ γὰρ δεησόμεθα παρ' ἑτέρων τὴν πίστιν τῶν λεγομένων λαβεῖν ὑμῶν τῶν ἐχθρῶν ταύτην παρεχομένων ἡμῖν. Εἰπὲ γάρ μοι, διὰ τί τὸν Ζωροάστρην ἐκεῖνον καὶ τὸν Ζάμολξιν οὐδὲ ἐξ ὀνόματος ἴσασιν οἱ πολλοὶ  μᾶλλον  δὲ οὔδενες πλὴν  ὀλίγων  τινῶν;  Ὅτι πλάσματα ἦν τὰ περὶ ἐκείνων λεγόμενα ἅπαντα. Καίτοι κἀκεῖνοι καὶ οἱ τὰ ἐκείνων συνθέντες  δεινοὶ γενέσθαι λέγονται  οἱ μὲν γοητείαν  εὑρεῖν καὶ ἐργάσασθαι οἱ δὲ συσκιάσαι ψεῦδος τῇ τῶν  λόγων  πιθανότητι.  Ἀλλὰ πάντα μάτην γίνεται  καὶ εἰκῆ ὅταν  ἡ τῶν  λεγομένων  ὑπόθεσις σαθρὰ καὶ ψευδὴς  οὖσα τύχῃ  ὥσπερ οὖν  ὅταν ἰσχυρὰ καὶ ἀληθὴς πάντα πάλιν μάτην γίνεται καὶ εἰκῆ τὰ πρὸς ἀνατροπὴν ἐπινοούμενα παρὰ τῶν ἐχθρῶν.

11 Οὐδεμιᾶς γὰρ δεῖται βοηθείας ἡ τῆς ἀληθείας ἰσχύς, ἀλλὰ κἂν μυρίους ἔχῃ τοὺς  σβεννύντας   αὐτὴν  οὐ  μόνον  οὐκ  ἀφανίζεται,   ἀλλὰ  καὶ  δι'  αὐτῶν   τῶν ἐπηρεάζειν ἐπιχειρούντων  φαιδροτέρα καὶ ὑψηλοτέρα ἄνεισι τῶν εἰκῆ κοπτόντων ἑαυτοὺς καὶ μαινομένων  καταγελῶσα. Τὰ μὲν γὰρ παρ' ἡμῖν ἅ φατε πλάσματα εἶναι καὶ τύραννοι  καὶ βασιλεῖς καὶ λόγων  ἄμαχοι σοφισταὶ ἤδη δὲ καὶ φιλόσοφοι  καὶ γόητες καὶ μάγοι καὶ δαίμονες καθελεῖν ἐσπούδασαν, καὶ "ἐξησθένησεν ἐπ' αὐτοὺς ἡ γλῶσσα αὐτῶν"  κατὰ τὸν  προφητικὸν  λόγον  καὶ "Βέλος νηπίων  ἐγενήθησαν  αἱ πληγαὶ  αὐτῶν."  Οἱ μὲν  γὰρ  βασιλεῖς  τοσοῦτον  ἐκέρδαναν  ἐκ  τῆς  καθ'  ἡμῶν ἐπιβουλῆς  ὅσον  θηριωδίας  δόξαν  παρὰ  πᾶσιν  ἔλαβον.  ∆ιὰ  γὰρ  τὸν  κατὰ  τῶν μαρτύρων θυμὸν εἰς τὴν τῆς κοινῆς φύσεως ἐξενεχθέντες ἀπήνειαν μυρίοις ἑαυτοὺς οὐ συνεῖδον  περιβαλόντες  ὀνείδεσιν.  Οἱ δὲ φιλόσοφοι  καὶ δεινοὶ  ῥήτορες δόξαν πολλὴν  οἱ μὲν ἐπὶ σεμνότητι οἱ δὲ ἐπὶ λόγων  δυνάμει παρὰ τοῖς πολλοῖς  ἔχοντες μετὰ τὴν πρὸς ἡμᾶς μάχην καταγέλαστοι γεγόνασι καὶ παίδων  ληρούντων  ἁπλῶς οὐδὲν διαφέρειν ἔδοξαν.

12 Ἀπὸ γὰρ ἐθνῶν  καὶ δήμων  τοσούτων οὐ σοφόν τινα, οὐκ ἄσοφον, οὐκ ἄνδρα, οὐ γυναῖκα  ἀλλ'  οὐδὲ παιδίον  μικρὸν μεταπεῖσαι ἴσχυσαν, ἀλλὰ τοσοῦτός ἐστι τῶν ὑπ' αὐτῶν γεγραμμένων  ὁ γέλως ὥστε ἀφανισθῆναι καὶ τὰ βιβλία πάλαι καὶ ἅμα τῷ δειχθῆναι καὶ ἀπολέσθαι τὰ πολλά. Εἰ δέ που τι καὶ εὑρεθείη διασωθὲν παρὰ Χριστιανοῖς τοῦτο σωζόμενον εὕροι τις ἄν. Τοσοῦτον ἀπέχομεν βλάβην τινὰ παρὰ τῆς ἐκείνων ὑποπτεύειν ἐπιβουλῆς, οὕτω καταγελῶμεν τῆς πολλῆς τῶν μηχανημάτων  αὐτῶν περιεργίας. Οὔτε γὰρ εἰ τὰ σώματα ἀδαμάντινα καὶ ἄφθαρτα ἦν ἡμῖν "σκορπίους" καὶ "ὄφεις" καὶ πῦρ ταῖς χερσὶν ἐπισφίγγοντες  ἐδείσαμεν ἂν ἀλλὰ καὶ ἐπεδειξάμεθα· οὔτε ἐπειδὴ τὰς ψυχὰς ἡμῖν καὶ τὴν πίστιν τοιαύτην κατεσκεύασεν ὁ Χριστὸς τὰ φάρμακα τῶν ἐχθρῶν ἔχοντες δεδοίκαμεν. Εἰ γὰρ ἐπάνω "ὄφεων"  καὶ "σκορπίων"  καὶ πάσης τοῦ διαβόλου τῆς τυραννίδος  "πατεῖν"  ἡμῖν ἐπιτέτακται  πολλῷ  μᾶλλον  ἐπάνω  σκωλήκων  καὶ  κανθάρων.  Τοσοῦτον γὰρ  τὸ μέσον τῆς τούτων βλάβης πρὸς τὴν ἐκείνου τοῦ πονηροῦ δαίμονος ἐπιβουλήν.

13 Καὶ τὰ μὲν ἡμέτερα τοιαῦτα τὰ δὲ ὑμέτερα. Ἐπολέμησε μὲν αὐτοὺς οὐδεὶς οὐδέποτε, οὐδὲ γὰρ θέμις Χριστιανοῖς ἀνάγκῃ  καὶ βίᾳ καταστρέφειν  τὴν  πλάνην ἀλλὰ καὶ πειθοῖ καὶ λόγῳ καὶ προσηνείᾳ τὴν τῶν ἀνθρώπων ἐργάζεσθαι σωτηρίαν. Ὅθεν οὐδεὶς τῶν τὰ τοῦ Χριστοῦ φρονούντων  βασιλεὺς δόγματα καθ' ὑμῶν ἔθηκε τοιαῦτα οἷα καθ' ἡμῶν οἱ τὰ τῶν δαιμόνων θεραπεύσαντες ἐπενόησαν. Ἀλλ' ὅμως τοσαύτης ἀπολαύσασα ἡσυχίας καὶ ὑπ' οὐδενὸς ἐνοχληθεῖσά ποτε τῆς Ἑλληνικῆς δεισιδαιμονίας ἡ πλάνη ἀφ' ἑαυτῆς ἐσβέσθη καὶ περὶ ἑαυτὴν διέπεσε καθάπερ τῶν σωμάτων τὰ τηκεδόνι παραδοθέντα μακρᾷ καὶ μηδενὸς αὐτὰ βλάπτοντος αὐτόματα φθείρεται  καὶ  διαλυθέντα   κατὰ  μικρὸν  ἀφανίζεται.  Ὥστε εἰ  καὶ  μὴ  τέλεον  ὁ σατανικὸς οὗτος ἐξήλειπται  γέλως  ἀπὸ τῆς γῆς, ἀλλ' ἱκανά  γε τὰ ἤδη γενόμενα πιστώσασθαι καὶ ὑπὲρ τῶν μελλόντων ὑμᾶς.

14  Τοῦ  γὰρ  πλείονος   καθαιρεθέντος   ἐν  οὕτω  χρόνῳ  βραχεῖ  περὶ  τοῦ λειπομένου  οὐδεὶς  φιλονεικήσει  λοιπόν.  Οὐδὲ γὰρ  πόλεως  ἁλούσης  καὶ  τειχῶν κατενεχθέντων καὶ βουλευτηρίων καὶ θεάτρων καὶ περιπάτων κατακαυθέντων  καὶ τῶν ἐν ἡλικίᾳ πάντων ἀνῃρημένων στοάς τις ἰδὼν ἡμικαύστους καὶ οἰκιῶν ὀλίγων ἑστῶτα μέρη καὶ γραίδια μετὰ παιδίων  μικρῶν  ἀμφισβητήσειε τῷ νικήσαντι  καὶ περιγενομένῳ  τοῦ πλείονος ὡς οὐ δυναμένῳ κατεργάσασθαι τὸ περιλειφθέν.  Ἀλλ' οὐ τά γε τῶν ἁλιέων τοιαῦτα, ἀλλὰ καθ' ἑκάστην ἀνθεῖ τὴν ἡμέραν· καὶ ταῦτα οὐ δι' εὐρυχωρίας τινὸς καὶ ἀνέσεως εἰς τὸν ἡμέτερον εἰσαχθέντα βίον ἀλλὰ διὰ θλίψεως καὶ πολέμων καὶ μάχης.

15 Ὁ μὲν  γὰρ Ἑλληνισμὸς  πανταχοῦ  τῆς  γῆς  ἐκταθεὶς  καὶ  τὰς  ἁπάντων ἀνθρώπων  ψυχὰς  κατασχὼν  οὕτως  ὕστερον  μετὰ  τὴν  τοσαύτην  ἰσχὺν  καὶ  τὴν ἐπίδοσιν ὑπὸ τῆς τοῦ Χριστοῦ κατελύθη δυνάμεως· τὸ δὲ κήρυγμα τὸ ἡμέτερον οὐ μετὰ τὸ διαδοθῆναι πανταχοῦ καὶ στῆναι βεβαίως ἔσχε τοὺς πολεμοῦντας, ἀλλὰ πρὶν ἢ παγῆναι καὶ φυτευθῆναι ἐν ταῖς τῶν ἀκουόντων ψυχαῖς ἐξ αὐτῶν τῶν προοιμίων πρὸς ἅπασαν ἠναγκάζετο παρατάττεσθαι τὴν οἰκουμένην· "Πρὸς τὰς ἀρχάς, πρὸς τὰς ἐξουσίας, πρὸς  τοὺς  κοσμοκράτορας τοῦ  σκότους  τοῦ  αἰῶνος  τούτου,  πρὸς  τὰ πνευματικὰ τῆς πονηρίας." Οὕτω γὰρ τοῦ σπινθῆρος τῆς πίστεως ἀφθέντος καλῶς ποταμοὶ καὶ ἄβυσσοι πάντοθεν ἐπέρρεον. Ἴστε δὲ δήπου ὡς οὐκ ἔστιν ἴσον τὸ μυρίοις ἔτεσι ῥιζωθὲν ἀνασπάσαι φυτὸν  καὶ τὸ ἐπὶ τῆς γῆς ἄρτι τεθέν. Ἀλλὰ καὶ τούτων οὕτως ἐχόντων ἐπέκλυζε μὲν ἔτι μικρὸν ὄντα τὸν σπινθῆρα ὡς ἔφην τῆς εὐσεβείας τὸ τῶν ἐναντίων  πέλαγος, ὁ δὲ οὐ μόνον οὐκ ἐσβέννυτο τούτῳ, ἀλλὰ καὶ μείζων γινόμενος καὶ φαιδρότερος πάντα ἐπῄει ταχέως τὰ μὲν τῶν ἐχθρῶν καταλύων καὶ ἀναλίσκων εὐκόλως τὰ δὲ τῶν οἰκείων ἀνιστῶν καὶ πρὸς ὕψος ἄφατον αἴρων καίτοι ἀνδρῶν εὐτελῶν καὶ ἀσήμων ὑπηρετησαμένων αὐτῷ.

16 Τὸ δὲ αἴτιον οὐκ ἦν τῶν ἁλιέων ἐκείνων οὔτε τὰ ῥήματα οὔτε τὰ θαύματα ἀλλὰ   τῆς   εἰς   αὐτοὺς   ἐνεργούσης   δυνάμεως   τοῦ   Χριστοῦ.  Τῶν   γὰρ   ταῦτα ἐργασαμένων ὁ μὲν ἦν σκηνοποιὸς ὁ Παῦλος ὁ Πέτρος δὲ ἁλιεὺς καὶ οὐκ ἂν οὕτως εὐτελέσι καὶ ταπεινοῖς πλάσαι τι τοιοῦτον ἐπῆλθέ ποτε πλὴν εἰ μαίνεσθαί τις αὐτοὺς φαίη καὶ παραπαίειν. Ὅτι δὲ οὐκ ἐμαίνοντο δῆλον ἐξ ὧν εἰπόντες κατώρθωσαν καὶ ἐκ τῶν ἔτι καὶ νῦν πειθομένων  αὐτοῖς. Οὐκ ἂν οὖν ποτε τοιαῦτα ἐψεύσαντο οὐδὲ ἐκόμπασαν ἁπλῶς. Καὶ γὰρ ὅπερ ἀρχόμενος ἔφην· ὁ μέλλων ἐξαπατᾶν ψεύδεται μὲν ψεύδεται δὲ οὐχ οὕτως ὡς πᾶσι γενέσθαι καταφανής.

17 Εἰ γὰρ καὶ τῶν πραγμάτων ἐκβεβηκότων καὶ τοσούτων 17 μαρτυρούντων τῷ  τέλει,  τῶν  τε  ἐν  ἐκείνοις  πιστευσάντων  τοῖς  χρόνοις  καὶ  τῶν  ἐξ  ἐκείνου πανταχοῦ  ταῦτα ᾀδόντων,  οὐ παρ' ἡμῖν μόνον ἀλλὰ καὶ παρὰ βαρβάροις καὶ τοῖς ἐκείνων μᾶλλον ἐκτεθηριωμένοις,  ὅμως εἰσί τινες, μετὰ τοσαῦτα τεκμήρια καὶ τῆς οἰκουμένης ἁπάσης ὡς εἰπεῖν τὴν μαρτυρίαν, οἳ διαπιστοῦσι τοῖς γεγενημένοις–καὶ πολλοὶ οὕτως ἀβασανίστος καὶ ἀνεξετάστως–τίς ἂν παρὰ τὴν ἀρχὴν μήτε πράγματα θεασάμενος μήτε μαρτυρίας ἀξιοπίστους τούτων ἔχων ταύτην ἂν τὴν πίστιν ἐδέξατο τῇ ψυχῇ; Τί δαὶ ὅλως καὶ ἐξεπῆρε πλάσαι καὶ συνθεῖναί τι τοιοῦτον αὐτούς;

18  Οὔτε  γὰρ  λόγων   ἰσχύι–πῶς  γὰρ  ὧν  θάτερος  οὐδὲ  γράμματα  ὅλως ἠπίστατο;  –οὔτε  χρημάτων   ἐθάρρουν  περιουσίᾳ  καὶ  γὰρ  τῆς  ἀναγκαίας  μόλις  εὐπόρουν τροφῆς ἀπὸ τῆς τῶν χειρῶν τεχνῆς διαζῶντες ἀμφότεροι. Ἀλλ' οὐδὲ ἐπὶ γένους  λαμπρότητι  παρῆν  αὐτοῖς  μεγαλοφρονεῖν·  τοῦ μὲν  γὰρ οὐδὲ τὸν  πατέρα ἴσμεν ὅστις ἦν οὕτως ἦν ἄσημος καὶ ἀφανής, τοῦ Πέτρου δὲ δῆλος μέν ἐστιν ὁ πατὴρ, τοσοῦτον δὲ ἔχει θατέρου πλέον ὅσον τὴν προσηγορίαν αὐτοῦ γνώριμον ἡμῖν ἐποίησαν αἱ Γραφαὶ μόνον καὶ τοῦτο διὰ τὸν υἱόν. Εἰ δὲ καὶ χώραν τις καὶ ἔθνος ἐξετάζειν βούλοιτο τὸν μὲν Κίλικα εὑρήσει τὸν δὲ πόλεως ἀσημοῦ πολίτην μᾶλλον δὲ οὐδὲ πόλεως ἀλλὰ κώμης τῆς ἐσχάτης, ἀπὸ Βηθσαιδὰ γὰρ τῆς Γαλιλαίας δέ ἐστι χωρίον οὕτως καλούμενον ἐξ ἧς ὁ μακάριος ἐκεῖνος ἦν. Καὶ τὰς τέχνας δέ τις αὐτῶν ἀκούσας ὄψεται οὐδὲν μέγα ἐχούσας καὶ σεμνόν· τοῦ μὲν γὰρ ἁλιέως ὁ σκηνοποιὸς τιμιώτερος τῶν δὲ ἄλλων χειροτεχνῶν εὐτελέστερος.

19 Πόθεν οὖν, εἰπέ μοι, πόθεν πρᾶγμα τοσοῦτον ὑποκρίνασθαι ἐτόλμησαν; Ποίαις ἐπαρθέντες ἐλπίσι; Τίνι θαρρήσαντες; Ἆρα τῷ καλάμῳ καὶ τῷ ἀγκίστρῳ ἢ τῇ σμίλῃ  καὶ  τῷ  τρυπάνῳ;  Οὐκ ἀπελθόντες  ἀπάγξεσθέ  που  ἢ  καὶ  κατακρημνίσετε ἑαυτοὺς τοσαύτην ὀφλισκάνοντες ἄνοιαν;

20 Θῶμεν δὲ εἰ βούλεσθε καθ' ὑμᾶς καὶ τὸ ἀδύνατον τοῦτο γενέσθαι δυνατὸν, καὶ τὸν μὲν ἀπὸ τῆς λίμνης  ἀνελθόντα  λέγειν  ὅτι ἡ σκιὰ τοῦ σώματος τοῦ ἐμοῦ νεκροὺς ἀνέστησε, τὸν δὲ ἐκπηδήσαντα τῶν τοῦ σκηνορραφείου δέρρεων τὰ αὐτὰ δὴ ταῦτα κομπάζειν ἐκείνῳ περὶ τῶν  ἱματίων  αὐτοῦ. Τίς οὕτως ἐμεμήνει τῶν  ταῦτα ἀκουόντων ὡς ψιλοῖς ῥήμασι πιστεῦσαι περὶ πραγμάτων τοιούτων; ∆ιὰ τί δὲ μηδεὶς ἐκείνων τῶν χρόνων χειροτέχνης ἀνὴρ εἶπέ τι περὶ ἑαυτοῦ τοιοῦτόν ποτε ἢ ἕτερός τις περὶ αὐτοῦ; Καίτοι εἰ τὰ ἡμέτερα πλάσματα ἦν τοὺς μετ' ἐκείνους εὐκολώτερον τὰ τοιαῦτα ψεύδεσθαι εἰκὸς ἦν. Ἐκεῖνοι μὲν γὰρ οὐκ εἶχον εἰς ἑτέρους ἀνενεγκόντες ὑπὲρ τούτων  ἐλπίσαι τοῦ πράγματος περιέσεσθαι, οἱ δὲ μετ' ἐκείνους εἰς ἐκείνους ὁρῶντες προχειρότερον ἂν τοῦ πλάσματος κατετόλμησαν τοῦ παραδείγματος τῶν προτέρων  τοῖς  δευτέροις  παρακελευομένου  θαρρεῖν  ὡς  οὐδενὸς  ἐν  τῇ  γῇ  νοῦν ἔχοντος  ἀλλὰ  πάντων  ἐξεστηκότων  καὶ  μεμηνότων,  καὶ  τοῖς  βουλομένοις  ἐξὸν ἅπασιν ἅπερ ἂν θέλωσι περὶ ἑαυτῶν λέγειν τε καὶ πιστεύεσθαι.

21 Λῆρος ταῦτα καὶ γέλως καὶ μωρίας Ἑλληνικῆς ῥήματα. Καθάπερ γὰρ ἂν εἴ τις προαχθείη τοξεύειν τὸν οὐρανὸν ὡς διαρρήξων αὐτὸν τοῖς αὐτοῦ βέλεσιν ἢ τὸν ὠκεανὸν   ἐξαντλεῖν   ὡς  κενώσων   αὐτὸν  ταῖς  ἑαυτοῦ  χερσὶν  οὐδεὶς  ὅστις  οὐ γελάσεται  τῶν  ἀστειοτέρων  αὐτόν,  οἱ  δὲ σεμνότεροι  καὶ  δακ  ρύσονται  δάκρυσι πολλοῖς, οὕτως ὅταν ἡμῖν Ἕλληνες ἀντιλέγωσι γελᾷν αὐτοὺς καὶ δακρύειν καλόν· πολλῷ γὰρ τοῦ τὸν οὐρανὸν τρώσειν ἐλπίζοντος καὶ τὴν ἄβυσσον κενώσειν ἀπορωτέροις ἐπιχειροῦσι πράγμασιν. Οὔτε γὰρ τὸ φῶς ἔσται σκότος ποτὲ ἕως ἂν ᾖ φῶς οὔτε ἡ τῶν  παρ' ἡμῖν πραγμάτων  ἀλήθεια διελεγχθήσεται·  ἀλήθεια γάρ ἐστι ταύτης δὲ ἰσχυρότερον οὐδέν.

22 Ὅτι μὲν οὖν καὶ τὰ ἀρχαῖα ἃ ἀκοῇ ἴσμεν τῶν παρόντων καὶ ὁρωμένων οὐχ ἧττόν ἐστι πιστὰ πᾶς ὁστισοῦν μὴ παραπαίων καὶ ἐξεστηκὼς ὁμολογήσειεν ἄν· ἵνα δὲ καὶ ἐκ περιουσίας τὴν νίκην ἀρώμεθα βούλομαι καὶ ἐπὶ τῆς ἡμετέρας γενεᾶς γενόμενόν τι παράδοξον εἰπεῖν. Ἀλλὰ μὴ θορυβηθῆτε εἰ θαῦμα ὑποσχόμενος ἐρεῖν ἐφ' ἡμῶν γεγονὸς εἶτα ἐκ παλαιᾶς ἱστορίας ἄρχομαι τοῦ διηγήματος ὑφαίνειν  τὴν ἀρχήν. Οὔτε γὰρ μέχρις ἐκείνων στήσομαι μόνον οὔτε ἀλλότρια τῆς νέας ὑποθέσεως ἐρῶ τὰ παλαιά· ἀλλήλων  γὰρ ἑκάτερα ἔχεται  καὶ διαζευχθῆναι  τὴν  ἀκολουθίαν αὐτῶν οὐκ ἔνι. Εἴσεσθε δὲ καλῶς αὐτῶν τῶν πραγμάτων ἀκούσαντες.

23 Ἐγένετό τις βασιλεὺς ἐπὶ τῶν προγόνων τῶν ἡμετέρων, καὶ τὰ μὲν ἄλλα ὁποῖός  τις  ἦν  οὗτος  ὁ  βασιλεὺς  οὐκ  ἔχω  λέγειν,  τὸ  δὲ  ἄγος  ὅπερ  ἐτόλμησεν ἀκούσαντες εἴσεσθε καὶ περὶ τῆς λοιπῆς τῶν τρόπων ὠμότητος. Τί οὖν τὸ ἄγος ἦν; Ἔδοξεν ἔθνει τινὶ τῶν ἐκείνῳ πολεμούντων  τῷ βασιλεῖ καταλῦσαι τὸν πόλεμον καὶ μήτε  ἑτέρους  κόπτειν  μήτε  αὐτοὺς  ὑπὸ  ἑτέρων  κόπτεσθαι  τοῦ  λοιποῦ,  ἀλλὰ πραγμάτων  μὲν ἀπηλλάχθαι  καὶ κινδύνων  καὶ φόβων  στέργειν δὲ τοῖς ὑπάρχουσι καὶ μηδὲν πλέον τῶν ὄντων ἐπιζητεῖν· κρεῖττον γὰρ εἶναι μετὰ ἀφοβίας ἀπολαύειν μετρίων ἢ τοῦ πλείονος ἐφιεμένους δεδοικέναι καὶ τρέμειν ἀεὶ καὶ κατὰ αὐτούς τε ἑτέροις διδόντας καὶ παρ' ἑτέρων λαμβάνοντας ζῆν.

24 ∆όξαν δὴ καταθέσθαι τὸν πόλεμον καὶ τὸν ἀπράγμονα βίον ζῆν ἔδοξεν ἰσχυρῷ τινι θεσμῷ καὶ ὅροις ἀσφαλέσι τοῦτο καταδῆσαι τὸ καλόν, καὶ ποιησάμενοι συνθήκας καὶ λαβόντες  ὅρκους καὶ δόντες  ἐκ περιουσίας ἐπεχείρουν  πείθειν  τὸν βασιλέα τὸν αὐτῶν τὸν υἱὸν τὸν αὐτοῦ–παιδίον δὲ ἦν κομιδῇ–τῆς εἰρήνης ἐνέχυρον καταθέντα  ἀσφαλὲς,  τοῖς  τε  πρότερον  πολεμίοις  οὖσι παρέχειν  θαρρεῖν  τῆς  τε οἰκείας γνώμης  μαρτύριον ἐξενεγκεῖν  ὡς ἀδόλως τὴν εἰρήνην  πεποιημένου  πρὸς αὐτούς. Καὶ ταῦτα λέγοντες ἔπεισαν καὶ ἐξέδωκε τὸν υἱὸν ὁ βασιλεὺς ὡς μὲν αὐτὸς ᾤετο  τοῖς  φίλοις  καὶ συμμάχοις, ὡς δὲ τὸ τέλος  ἔδειξε τῷ  πάντων  ἀπηνεστάτῳ θηρίῳ. Λαβὼν γὰρ νόμῳ φιλίας καὶ συνθηκῶν τὸ παιδίον ἐκεῖνο τὸ βασιλικὸν πάντα ομοῦ κατεπάτησε καὶ ἀνέτρεψε τοὺς ὅρκους, τὰς συνθήκας, τὴν πρὸς ἀνθρώπους αἰδῶ, τὴν πρὸς τὸ θεῖον εὐλάβειαν, τὸν ἀπὸ τῆς ἡλικίας ἔλεον.

25 Καὶ οὔτε ἡ νεότης τὸ θηρίον ἐπέκαμψεν οὔτε ἡ παρεπομένη τοῖς τοιούτοις μιάσμασι δίκη τὸν ἄγριον ἐκεῖνον ἐφόβησεν οὔτε τὰ τοῦ παρακαταθεμένου πατρὸς αὐτὸν  εἰσῆλθε  ῥήματα  ἅπερ  ἐκεῖνος  τὸν  υἱὸν  ἐγχειρίζων  ἴσως  ἐπέσκηπτεν  ἐν ἐπιμελείᾳ τε αὐτὸν ἔχειν ἀξιῶν πολλῇ καὶ πατέρα αὐτὸν ἐπιφημίζων  τῷ παιδὶ καὶ ὡς αὐτὸν γεγεννηκότα οὕτω τρέφειν καὶ παιδεύειν παρακαλῶν καὶ τῆς τῶν οἰκείων προγόνων  εὐγενείας ἄξιον ἀποφαίνειν,  καὶ μετὰ τούτων τῶν ῥημάτων τὴν δεξιὰν τοῦ παιδὸς τῇ δεξιᾷ τοῦ φονέως  ἐντιθεὶς  καὶ μετὰ δακρύων διαλυόμενος. Τούτων οὐδὲν εἰς νοῦν ὁ μιαρὸς ἐκεῖνος ἐβάλετο, ἀλλὰ πάντα ῥίψας ἀθρόως ἀπὸ τῆς ψυχῆς τὸν φόνον ἐκεῖνον τὸν πάντων  ἐναγέστατον τῶν φόνων  ἐργάζεται. Τοῦτο γὰρ καὶ παιδοκτονίας  χεῖρον τὸ μιάσμα, καὶ μάρτυρες ὑμεῖς οἱ οὐκ ἂν οὕτως ἀλγήσαντες εἴπερ τοῖς ἐμοῖς πάθεσι καὶ τὰ ὑμέτερα στοχάζεσθαι χρή εἰ τὸν υἱὸν ὅτι κατέσφαξεν ἠκούσατε τὸν ἑαυτοῦ. Τότε μὲν γὰρ μετὰ τῶν κοινῶν νόμων καὶ οἱ φύσεως ἐδόκουν ἀνατετράφθαι  θεσμοί, ἐνταῦθα  δὲ πολλὰ  ὁμοῦ  συνδεδράμηκεν  καὶ  τῆς  φυσικῆς ἀνάγκης ἰσχυρότερα τῷ πλήθει γίνεται.

26 Ὅταν γὰρ ἐννοήσω τὸ μειράκιον τὸ μηδὲν ἠδικηκός, τὸ παρὰ τοῦ πατρὸς ἐκδοθέν, τὸ τῶν προγονικῶν βασιλείων ἀποσπασθὲν καὶ ἐν οἰκίᾳ τρυφῆς καὶ δόξης καὶ τιμῆς ἀλλαξάμενον τὴν ἐν ἀλλοτρίᾳ διαγωγὴν ἵνα ἐξῇ τῷ μιαρῷ θαρρεῖν ἐκείνῳ περὶ τῶν συνθηκῶν, εἶτα ὑπὸ αὐτοῦ κατεργασθὲν καὶ τῶν οἴκοι λαμπρῶν δι' αὐτὸν ἀποστερηθὲν καὶ ὑπ' αὐτοῦ πάλιν ἀποσφαχθέν, ἐναντίον τι πάσχω πάθος τηκόμενός τε ὁμοῦ τὴν ψυχὴν καὶ ἐξοιδῶν τὸ μὲν τοῦ θυμοῦ τὸ δὲ τῆς ἀθυμίας ἐργαζομένης. Ὅταν μὲν γὰρ ἐννοήσω τὸν μιαρὸν ἐκεῖνον ὁπλιζόμενον καὶ τὸ ξίφος ἀνατείνοντα καὶ τὴν δειρὴν κατέχοντα τοῦ παιδὸς καὶ τὴν δεξιὰν ᾗ τὴν παρακαταθήκην ἐδέξατο ταύτῃ κατ' αὐτῆς ὠθοῦντα τὸ ξίφος διαρρήγνυμαι καὶ ἀποπνίγομαι τῷ θυμῷ. Ὅταν δὲ πάλιν ἴδω τὸν νέον δεδοικότα καὶ τρέμοντα καὶ οἰμώττοντα τὰς ἐσχάτας οἰμωγὰς καὶ τὸν πατέρα ἀνακαλοῦντα καὶ τούτων αἴτιον αὐτὸν γεγενῆσθαι λέγοντα καὶ τὴν σφαγὴν οὐ τῷ βαπτίζοντι τὸ ξίφος εἰς τὸν λαιμὸν ἀλλὰ τῷ γεγεννηκότι λογιζόμενον καὶ  μὴ  δυνάμενον  ἐκφυγεῖν  μη  δὲ  ἐπαμῦναι  ἑαυτῷ  ἀλλ'  ἀνήνυτα  λοιπὸν  τῷ φυσαμένῳ μεμφόμενον  καὶ δεχόμενον  τὴν πληγὴν  καὶ σπαίροντα καὶ λακτίζοντα τοὔδαφος  καὶ  τὴν  γῆν  τοῖς  τῶν  αἱμάτων  μολύνοντα  κρουνοῖς  διακόπτομαι  τὰ σπλάγχνα καὶ σκοτοῦμαι τὸν λογισμὸν καί μου τις ἀχλὺς ἀθυμίας καταχεῖται τοῖς ὀφθαλμοῖς.

27 Ἀλλ' οὐχ ὁ θὴρ ἐκεῖνος ἔπαθέ τι τοιοῦτον οὐδὲν, ἀλλ' ὥσπερ τινὰ ἀρνίον καταθύειν μέλλων ἢ μόσχον οὕτω διετέθη πρὸς τὴν μιαρὰν ἐκείνην σφαγήν. Καὶ ὁ μὲν  παῖς  ἔκειτο  νεκρὸς  δεξάμενος  τὴν  πληγὴν  ὁ  δὲ  σφαγεὺς  ἐπηγωνίζετο   τῷ μιάσματι τοῖς δευτέροις τὰ πρότερα ἀποκρύψαι φιλονεικῶν.  Τάχα μέ τις οἴεταί τι περὶ  τῆς  ταφῆς  ἐρεῖν,  καὶ  ὅτι  μετὰ  τὴν  σφαγὴν  οὐδὲ  βραχείας  τῷ  φονευθέντι μετέδωκε γῆς. Ἐγὼ δέ τι τούτου τολμηρότερον ἕτερον ἐρῶ. Τὰς γὰρ ἀνόμους χεῖρας ἐκείνας τοιούτῳ μολύνας αἵματι καὶ τὴν καινὴν ἐργασάμενος τραγῳδίαν ὡς οὐδὲν ὅλως τετολμηκὼς  ὁ ἀναιδὴς καὶ πετρῶν αὐτῶν σκληρότερος πρὸς τὴν ἐκκλησίαν ἠπείγετο τοῦ Θεοῦ.

28 Καὶ ἴσως  τινὲς  θαυμάζουσι πῶς  οὐκ  ἐπλήγη  θεηλάτῳ  πληγῇ  τοιαῦτα τολμῶν ἢ πῶς οὐκ ἀπαφῆκεν αὐτῷ σκηπτὸν ἄνωθεν ὁ Θεὸς καὶ πρὸ τῆς εἰσόδον τὴν ἀναίσχυντον  ὄψον  κατέφλεξε  τῷ  κεραυνῷ.  Ἐγὼ δὲ εἴ τινες  ἔλαβον  τοῦτον  τὸν λογισμὸν  ἐπαινῶ  μὲν  αὐτοὺς  καὶ  θαυμάζω  τῆς  πυρώσεως  λείπειν  δὲ αὐτῶν  οὐ μικρὸν τῷ θαύματι τούτῳ καὶ τοῖς ἐπαίνοις φημί, ∆ικαίαν μὲν γὰρ τὴν ἀγανάκτησιν ἔσχον ὑπέρ τε τοῦ οὐκ ἐν δίκῃ κατακοπέντος παιδὸς ὑπέρ τε τῶν τοῦ Θεοῦ νόμων οὕτως ὑβρισθέντων ἰταμῶς, ἀλλὰ τῷ θυμῷ ζέοντες οὐ συνεῖδον ὅσον ἰδεῖν ἐχρῆν.Τοῦ γὰρ δικαίου τούτου νόμος ἕτερος ἀνώτερος πολλῷ κεῖται ἐν τοῖς οὐρανοῖς.

29 Τίς οὖν ὁ νόμος; Τοῖς ἡμαρτηκόσι μὴ κατὰ πόδας τὴν τιμωρίαν ἐπάγειν, ἀλλ' ἐνδιδόναι τῷ πεπλημμεληκότι χρόνους καὶ προθεσμίαν τὸ πλημμεληθὲν ἀποδύσασθαι, καὶ διὰ τῆς μετανοίας  ἐξισωθῆναι  τοῖς οὐδὲν  εἰργασμένοις δεινόν· ὅπερ καὶ τότε ἐνεδείξατο εἰς τὸν δείλαιον ἐκεῖνον ὁ Θεός. Ἐγίνετο δὲ πλέον οὐδὲν ἀλλ'  ἔμενεν  ἀδιόρθωτος.  Ὁ  δὲ  φιλάνθρωπος   καὶ  τοῦτο  προειδὼς  οὐδὲ  οὕτως ὑπερεῖδεν αὐτὸν οὐδὲ ἐνέλιπε τὰ παρ' αὐτοῦ ποιῶν ἀλλ' αὐτὸς μὲν καὶ ἐπεσκόπησε κάμνοντα  καὶ  τὰ  πρὸς  ὑγίειαν  ἔπραξεν,  ἐκεῖνος  δὲ  οὐκ  ἠθέλησε  τὸ  φάρμακον δέξασθαι ἀλλὰ καὶ τὸν ἐπὶ τούτῳ πεμφθέντα συνέκοψεν ἰατρόν. Τὸ δὲ φάρμακον καὶ ὁ τῆς ἰατρείας τρόπος τοιοῦτος ἦν.

30 Ἔτυχε κατὰ τὸν καιρὸν ἐκεῖνον καθ' ὃν τὸ ἀπηνὲς τοῦτο δρᾶμα ἐτολμᾶτο καὶ ἐλεεινὸν  ἄνδρα τινὰ μέγαν καὶ θαυμαστὸν– εἴ γε δεῖ αὐτὸν ἄνδρα καλεῖν–τῆς ποίμνης  ἐπιμελεῖσθαι  τῆς  παρ'  ἡμῖν·  Βαβύλας ἦν  ὄνομα  αὐτῷ.  Οὗτος τότε  τοῦ Χριστοῦ τὴν ἐκκλησίαν τὴν ἐνθάδε ὑπὸ τῆς τοῦ Πνεύματος χάριτος ἐγχειρισθεὶς τὸν Ἠλίαν καὶ τὸν τούτου ζηλωτὴν τὸν Ἰωάννην  παρήλασε μὲν οὐκ ἂν εἴποιμι μὴ καὶ λίαν φορτικὸν τὸ λεγόμενον  ᾖ, ἔφθασε δὲ οὕτως ὡς μηδὲ τὸ τυχὸν ἀπολειφθῆναι τῆς ἐλευθερίας τῶν γενναίων  ἐκείνων ἀνδρῶν. Οὐ γὰρ τετράρχην πόλεων ὀλίγων οὐδὲ ἑνὸς  ἔθνους  βασιλέα ἀλλὰ  τὸν  τὸ πλεῖστον  μέρος τῆς  οἰκουμένης  ἁπάσης κατέχοντα αὐτὸν δὴ τοῦτον τὸν ἀνδροφόνον καὶ πολλὰ μὲν ἔθνη πολλὰς δὲ πόλεις καὶ  στρατιὰν  ἄπειρον  κεκτημένον  καὶ  πάντοθεν  ὄντα  φοβερὸν  ἀπό τε  τῆς  τῶν τρόπων θρασύτητος ὡς ἀνδράποδον εὐτελὲς καὶ οὐδενὸς ἄξιον οὕτω τῆς ἐκκλησίας ἐξέβαλε μετὰ τοσαύτης ἀταραξίας καὶ ἀφοβίας μεθ' ὅσης ἂν ποιμὴν πρόβατον φώρας ἐμπεπλησμένον καὶ νενοσηκὸς τῆς ποίμνης ἀπείρξειε κωλύων εἰς τὰ λοιπὰ διαβῆναι τὴν νόσον τοῦ κάμνοντος.

31 Καὶ ταῦτα  ἔπραττεν  ἔργῳ τὸν  τοῦ Σωτῆρος λόγον  βεβαιῶν  ὅτι μόνος "δοῦλός ἐστιν ὁ τὴν ἁμαρτίαν ποιῶν," κἂν μυρίους ἐπὶ τῆς κεφαλῆς ἔχῃ στεφάνους, κἂν ἁπάντων δοκῇ τῶν ἐπὶ τῆς γῆς ἀνθρώπων κρατεῖν, ὁ δὲ οὐδὲν ἑαυτῷ συνειδὼς πονηρὸν κἂν ἐν τῇ τῶν ὑπηκόων καταλέγηται τάξει πάντων ἐστὶ βασιλέων βασιλικώτερος. Αὐτίκα γοῦν τὸν ἄρχοντα διέταττεν ὁ ἀρχόμενος καὶ τῷ κρατοῦντι πάντων  ἔκρινεν  ὁ ὑπήκοος  καὶ τὴν  καταδικάζουσαν  αὐτὸν  ψῆφον  ἔφερε. Σὺ δὲ ταῦτα ἀκούων μὴ παρέλθῃς τὸ λεχθέν. Ἱκανὸν μὲν γὰρ καὶ αὐτὸ καθ' ἑαυτὸ τοῦτο ἀπαγγελθὲν  ὅτι τὸν βασιλέα τῶν  τῆς ἐκκλησίας προθύρων ἐξήλασε τῶν  ὑπὸ τὴν ἀρχὴν ὄντων τις τὴν αὐτοῦ διαναστῆσαι καὶ ἐκπλῆξαι τὰς τῶν ἀκουόντων ψυχάς.

32 Εἰ δὲ βούλει τὸ θαῦμα ἅπαν  καταμαθεῖν  ἀκριβῶς μὴ ψιλῷ  τῷ ῥήματι πρόσεχε ἀλλ' ὑπόγραψον τοὺς δορυφόρους, τοὺς ὑπασπιστάς, τοὺς στρατηγούς, τοὺς ἄρχοντας–τοὺς  ἐν  ταῖς  βασιλικαῖς  αὐλαῖς  στρεφομένους,  τοὺς  ἐπὶ  τῶν  πόλεων  τεταγμένους–τὸν  τῦφον  τῶν  προηγουμένων,  τῶν  ἑπομένων  τῶν  σοβούντων  τὸ πλῆθος, τὴν ἄλλην  θεραπείαν ἅπασαν. Εἶτα αὐτὸν  ἐν τῷ μέσῳ μετὰ πολλοῦ μὲν ἐπιβαίνοντα τοῦ φρονήματος σεμνότερον δὲ ἀπὸ τῶν ἱματίων φαινόμενον καὶ ἀλουργίδος καὶ τῶν λίθων τῶν πανταχοῦ διεσπαρμένων κατὰ τὴν δεξιὰν κατὰ τὴν συμβολὴν  τῆς  χλανίδος,  τῶν  ἀπὸ  τοῦ  διαδήματος  ἐξ  αὐτῆς  ἀστραπτόντων  τῆς κεφαλῆς.

33 Καὶ μηδὲ μέχρι τούτου στήσῃς τὴν εἰκόνα, ἀλλ' ἔκτεινον αὐτὴν καὶ ἐπὶ τὸν τοῦ Θεοῦ δοῦλον  τὸν  μακάριον Βαβύλαν καὶ τὸ σχῆμα τὸ ταπεινὸν  καὶ ἐπὶ τὴν στολὴν τὴν ἰδιωτικὴν καὶ τὴν συντετριμμένην ψυχὴν καὶ τὸ θράσους ἀπηλλαγμένον φρόνημα  καὶ  οὕτως  ἀμφοτέρους  διαγράψας  καὶ  ἀντιθεὶς  τότε  γνώσῃ  τὸ  θαῦμα καλῶς  μᾶλλον  δὲ οὐδὲ οὕτως ἐπιλήψῃ  τῆς ἀκριβείας αὐτῆς. Τὴν γὰρ παρρησίαν ἐκείνην λόγος μὲν οὐδεὶς οὐδὲ ὄψις παραστῆσαι δύναιτ' ἂν ἡ πεῖρα δὲ μόνη καὶ ἡ χρῆσις αὐτῆς. Καὶ τὸ παράστημα τῆς τοῦ γενναίου ψυχῆς μόνος ἐκεῖνος δύναιτ' ἂν εἰδέναι καλῶς ὁ δυνηθεὶς εἰς τὴν αὐτὴν αὐτῷ τῆς παρρησίας φθάσαι κορυφῆν. Πῶς γὰρ προσῆλθεν ὁ γέρων; Πῶς τοὺς δορυφόρους διέκοψε; Πῶς τὸ στόμα διῆρε; Πῶς ἐφθέγξατο; Πῶς ἐπετίμησε; Πῶς τὴν δεξιὰν εἰς τὸ στῆθος ἀπήρεισε τὸ φλεγμαῖνον ἔτι τῷ θυμῷ καὶ ζέον τῷ φόνῳ; Πῶς ἀπώσατο τὸν ἀνδροφόνον; Οὐδὲν αὐτὸν τῶν δρωμένων κατέπληξε καὶ τῆς προθέσεως ἐξέκρουσεν. Ὢ ψυχῆς ἀκαταπλήκτου καὶ διανοίας ὑψηλῆς, ὢ φρενῶν οὐρανίων καὶ παραστήματος ἀγγελικοῦ. Ὥσπερ γὰρ ἐν τοίχῳ γεγραμμένην ἅπασαν τὴν φαντασίαν ἐκείνην ὁρῶν οὕτως ἀταράχως ἅπαντα ἔπραττεν ὁ γενναῖος ἀνήρ.

34 Καὶ γὰρ ἦν πεπαιδευμένος ἀπὸ τῶν θείων δογμάτων ὅτι σκιὰ καὶ ὄναρ καὶ τούτων  οὐδαμινώτερα  ἅπαντα  τὰ τοῦ κόσμου πράγματα. ∆ιὰ τοῦτο οὐδὲν αὐτὸν τούτων καταπτῆξαι ἐποίησεν ἀλλὰ καὶ μᾶλλον ἐθάρρυνεν. Ἡ γὰρ ὄψις ἐκείνη τῶν ὁρωμένων  τὴν διάνοιαν παρέπεμπεν ἐπὶ τὸν ἄνω βασιλέα τὸν καθήμενον ἐπὶ τῶν Χερουβὶμ καὶ βλέποντα ἀβύσσους, ἐπὶ τὸν θρόνον τὸν ἔνδοξον καὶ ὑψηλὸν, ἐπὶ τὴν στρατιὰν τὴν οὐράνιον, ἐπὶ τὰς μυριάδας τῶν ἀγγέλων, ἐπὶ τὰς χιλιάδας τῶν ἀρχαγγέλων,  ἐπὶ τὸ βῆμα τὸ φοβερὸν, ἐπὶ τὸ κριτήριον τὸ ἀδέκαστον, ἐπὶ τὸν τοῦ πυρὸς ποταμὸν, ἐπὶ τὸν κριτὴν αὐτόν. ∆ιά τοι τοῦτο ὅλον ἑαυτὸν μεταστήσας ἀπὸ τῆς γῆς εἰς τὸν οὐρανὸν ὡς ἐκείνῳ  τῷ δικαστῇ παρεστὼς καὶ αὐτοῦ κελεύοντος ἀκούων τὸν ἐναγῆ καὶ μιαρὸν τῆς ἱερᾶς ἀγέλης ἐξωθεῖν, οὕτως ἐξέβαλλε καὶ τῶν λοιπῶν   προβάτων  ἀφώριζε  καὶ  πρὸς  οὐδὲν  ἐπεστρέφετο  τῶν   ὁρωμένων   καὶ δοκούντων  εἶναι  φοβερῶν  ἀλλ' ἀνδρείως  αὐτὸν  μάλα καὶ γενναίως  ἀπωσάμενος παρέστη τυραννουμένοις τοῖς τοῦ Θεοῦ νόμοις.

35 Καίτοι πόσῃ περὶ τοὺς λοιποὺς αὐτὸν παρρησίᾳ κεχρῆσθαι εἰκός; Ὁ γὰρ τῷ κρατοῦντι μετὰ τοσαύτης ἐξουσίας προσενεχθεὶς τίνα τῶν λοιπῶν ἔδεισεν ἄν; Ἐγὼ τὸν  ἄνδρα ἐκεῖνον  στοχάζομαι μᾶλλον  δὲ οὐ στοχάζομαι ἀλλὰ  πιστεύω μὴ πρὸς χάριν, μὴ πρὸς ἀπ έχθειαν μήτε πρᾶξαι μήτε εἰπεῖν τί ποτε ἀλλὰ καὶ πρὸς φόβον καὶ πρὸς τὴν τούτου δυνατωτέραν κολακείαν καὶ πρὸς τὰ ἄλλα τὰ τοιαῦτα–πολλὰ δὲ τὰ ἀνθρώπινα–γενναίως στῆναι καὶ ἀνδρείως καὶ μηδὲ μικρόν τι τῆς ὀρθῆς διαφθεῖραι κρίσεως. Εἰ γὰρ "στολισμὸς ἀνδρὸς καὶ γέλος ὀδόντων καὶ βῆμα ποδὸς ἀπαγγέλλει τὰ περὶ αὐτοῦ," πολλῷ  μᾶλλον  τὰ τοσαῦτα κατορθώματα  πᾶσαν ἡμῖν  ἱκανὰ  τοῦ λοιποῦ  βίου  παραδεῖξαι  τὴν  ἀρετήν.  Οὐδὲ γὰρ  ἐπὶ  τῇ  παρρησίᾳ μόνον  αὐτὸν θαυμάζειν χρὴ ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῷ μέχρι τοσούτου τὴν παρρησίαν ἐκτεῖναι καὶ ἐπὶ τῷ πάλιν μηδὲν προσθεῖναι πλέον αὐτῇ.

36 Τοιαύτη γὰρ ἡ τοῦ Θεοῦ σοφία μήτε ἐλλιπῶς μήτε περιττῶς ἀγωνίζεσθαι συγχωροῦσα ἀλλὰ  πανταχοῦ  τὴν  συμμετρίαν φυλάττουσα.  Καίτοι γε  ἐνῆν  εἴπερ ἐβούλετο  καὶ  περαιτέρω  προελθεῖν.  Τῷ γὰρ ἀπαγορεύσαντι  τὸ  ζῆν–οὐδ' ἂν  τὴν ἀρχὴν προσῆλθεν εἰ μὴ τοιούτοις  αὐτὸν  ὥπλισε λογισμοῖς–μετ'  ἐξουσίας ἅπαντα  πράττειν ἐξῆν καὶ ὕβρεσι πλῦναι τὸν βασιλέα καὶ τὸ διάδημα καθελεῖν τῆς κεφαλῆς καὶ πληγὰς εἰς τὸ πρόσωπον ἐντεῖναι ὅτε τὴν δεξιὰν εἰς τὸ στῆθος ἀπήρεισεν. Ἀλλ' οὐδὲν τούτων ἐποίησε· τῷ γὰρ ἅλατι τῷ πνευματικῷ  τὴν ψυχὴν ἠρτυμένος ἦν, δι' ὅπερ οὐδὲν ἔπραττεν εἰκῆ καὶ μάτην, ἀλλὰ πάντα κρίσει λογισμῶν ὀρθῇ καὶ μετὰ καταστάσεως ὑγιοῦς.

37 Οὐ καθάπερ οἱ παρ' Ἕλλησι σοφοὶ οἳ συμμέτρως μὲν οὐδέποτε πανταχοῦ δὲ ὡς  εἰπεῖν  ἢ πλέον  ἢ ἔλαττον  τοῦ  δέοντος  παρρησιάζονται ἵνα  ἀνδρείας  μὲν οὐδαμοῦ, παθῶν δὲ ἀλογίστων ἀλόγιστον δόξαν λάβωσι πανταχοῦ ἐν οἷς μὲν ὑστέρησαν δειλίας  ἐν οἷς δὲ ὑπερέβησαν ἀλαζονείας  καὶ φιλοδοξίας  παρὰ πᾶσιν ἁλισκόμενοι– ἀλλ' οὐχ ὁ μακάριος ἐκεῖνος, οὐ γὰρ ἁπλῶς τὸ ἐπελθὸν ἔπραττεν ἀλλὰ πάντα βασανίζων ἀκριβῶς καὶ πρὸς τοὺς θείους νόμους τοὺς λογισμοὺς ἁρμόζων τοὺς ἑαυτοῦ οὕτως ἐπὶ τὸ πράττειν ἐξήγαγεν αὐτούς. ∆ιὰ τοῦτο καὶ τὴν τομὴν οὔτε ἐπιπόλαιον ἔδωκεν ὥστε μὴ πλέον τοῦ νενοσηκότος ἐναπομεῖναι μέρος οὔτε βαθυτέραν τοῦ δέοντος ὥστε μὴ τῷ περιττῷ  τῆς πληγῆς λυμήνασθαι τὴν ὑγίειαν πάλιν,  ἀλλὰ  συμμετρήσας τῷ  νοσήματι  τὴν  πληγὴν  οὕτω  τὴν  ἀρίστην  ἰατρείαν εἰργάσατο. Ἐντεῦθεν αὐτὸν καὶ θυμοῦ καὶ δειλίας καὶ ἀλαζονείας καὶ δοξομανίας καὶ ἀπεχθείας καὶ φόβων καὶ κολακείας θαρρούντως ἀπεφηνάμην εἶναι καθαρόν.

38 Εἰ δὲ δεῖ τι καὶ παράδοξον εἰπεῖν  οὐχ οὕτω θαυμάζω τοῦ μακαρίου τὸ κατατολμῆσαι τῆς τοῦ κρατοῦντος μανίας ὡς τὸ συνιδεῖν μέχρι τίνος τοῦτο ποιῆσαι ἐχρῆν,  καὶ  μηδὲν  περαιτέρω  μήτε  πρᾶξαι  μήτε  εἰπεῖν.  Καὶ ὅτι  τοῦτο  ἐκείνου θαυμαστότερον  πολλοὺς  ἂν  εὕροι τις  τούτου  μὲν  περιγεγονότας  ὑπ' ἐκείνου  δὲ ἡττηθέντας. Τὸ μὲν γὰρ ἁπλῶς παρρησιάσασθαι καὶ τῶν τυχόντων  πολλοῖς ἐστί, τὸ δὲ εἰς δέον  καὶ καιρῷ  τῷ  προσήκοντι  καὶ μετὰ τῆς  ἁρμοζούσης συμμετρίας καὶ συνέσεως τῷ πράγματι χρήσασθαι μεγάλης λίαν καὶ θαυμαστῆς δεῖται ψυχῆς. Ἐπεὶ καὶ τὸν  μακάριον  ∆αυὶδ μετὰ πολλῆς  τῆς  ἐξουσίας ὕβρισεν ὁ Σεμεῖ καὶ "ἄνδρα αἱμάτων"  ἐκάλεσεν–ἀλλ' οὐκ ἂν  εἴποιμι  τοῦτο  παρρησίαν ἔγωγε  ἀλλὰ  γλώττης ἀκολασίαν καὶ θρασύτητα διανοίας καὶ ἀναγωγίαν  καὶ ἀπόνοιαν καὶ πάντα μᾶλλον ἢ παρρησίαν. ∆εῖ γὰρ οἶμαι τὸν μέλλοντα εἶναι ἐλεγκτικὸν θρασύτητος μάλιστα καὶ ἀπονοίας  ὡς πορρωτάτω  τὴν  ἑαυτοῦ ψυχὴν  ἀπαγαγεῖν  καὶ τὸ δραστήριον ἐν τῇ φύσει τῶν ῥημάτων καὶ τῶν πραγμάτων ἐπιδείκνυσθαι μόνον.

39 Καὶ γὰρ ἰατρῶν  παῖδες ὅταν τέμνειν  τὰ σεσηπότα δέῃ τῶν  μελῶν  ἢ τὰ φλεγμαίνοντα  καταστέλλειν οὐκ ὀργῆς πρότερον γεμίσαντες ἑαυτοὺς οὕτως ἐπὶ τὴν ἰατρείαν ἔρχονται, ἀλλὰ τότε μάλιστα ἐν καταστάσει τῇ προσηκούσῃ σπουδάζουσι φυλάττειν  τὸν λογισμὸν ὥστε μὴ τῇ τέχνῃ λυμήνασθαι τὴν ἐκείνου ταραχήν. Εἰ δὲ σῶμά τις θεραπεύειν μέλλων  τοσαύτης δεῖται γαλήνης, τὸν ψυχὰς ἰατρεύοντα ποῦ τάξομεν, εἰπέ μοι, καὶ πόσην ἀπαιτήσομεν φιλοσοφίαν; Πολλῷ μείζονα δῆλον ὅτι καὶ τοσαύτην ὅσην ὁ ἀγαθὸς ἐκεῖνος ἐπεδείξατο μάρτυς. Καθάπερ γάρ τινας ὅρους καὶ κανόνας  ἡμῖν τίθησιν ἵν' ἐξ ἐκείνων  τὰ μέτρα καὶ ἐπὶ τῶν  λοιπῶν  κατὰ τὴν ἀναλογίαν λαμβάνωμεν, οὕτω τὸν δείλαιον ἐκεῖνον ἀπὸ τῶν ἱερῶν περιβόλων ἀπώσατο.

40 Καὶ δοκεῖ μὲν ἓν κατόρθωμα εἶναι τὸ γεγονὸς, εἰ δέ τις αὐτὸ διασκέψαιτο καὶ   ἀναπτύξας   πάντοθεν   κατοπτεύσειεν   ἀκριβῶς   καὶ   δεύτερον   καὶ   τρίτον συμπεφυκὸς  εὑρήσει καλὸν  καὶ  πολὺν  τῆς  ὠφελείας  τὸν  θησαυρόν. Ὁ μὲν  γὰρ ἀπελαυνόμενος τότε εἷς μόνος ἦν οἱ δὲ ἐκείνου κερδαίνοντες πολλοί. Τῆς γὰρ ἀρχῆς τῆς  ὑπὸ  τῷ  τυράννῳ  κειμένης–αὕτη  δὲ ἦν  τὸ  πλεῖστον  τῆς  οἰκουμένης  μέρος–ὅσοιπερ ἂν ἦσαν ἄπιστοι κατεπλάγησαν καὶ ἐθαύμασαν μαθόντες ὅσης τοῖς ἑαυτοῦ δούλοις ὁ Χριστὸς τῆς παρρησίας μετέδωκε, κατεγέλασαν τῆς παρ' αὐτοῖς δουλοπρεπείας  καὶ  ἀνελευθερίας  καὶ  ταπεινότητος,  εἶδον  ὅσον  τῆς  Χριστιανῶν εὐγενείας πρὸς τὴν Ἑλλήνων αἰσχύνην τὸ μέσον.

41 Οἱ μὲν γὰρ παρ' αὐτοῖς τὴν τῶν ἱερῶν ἐπιμέλειαν  ἐγχειρισμένοι μᾶλλον δεσποτῶν  καὶ  τῶν  εἰδώλων  δὲ  αὐτῶν  τοὺς  βασιλεῖς  θεραπεύουσι, καὶ  διὰ  τὸν ἐκείνων φόβον καὶ τοῖς ξοάνοις αὐτοῖς παρεδρεύουσιν ὡς τοὺς πονηροὺς δαίμονας τοῖς βασιλεῦσι χάριν ἔχειν τῆς εἰς αὐτοὺς τιμῆς. Αὐτίκα γοῦν ὅταν τινὰ συμβῇ μὴ τὰ ἐκείνων φρονοῦντα ἐπὶ ταύτην ἐλθεῖν τὴν ἀρχὴν, εἰσιών τις εἰς τοὺς τῶν εἰδώλων ναοὺς πανταχοῦ  τῶν τοίχων  ὄψεται διατεταμένα  τὰ τῶν ἀραχνίων  ὑφάσματα καὶ τοσαύτην ἐπικειμένην τῷ ξοάνῳ τὴν κόνιν ὡς μήτε ῥῖνα μήτε ὀφθαλμὸν μήτε ἄλλο τι τοῦ προσώπου φαίνεσθαι μέρος, τῶν δὲ βωμῶν τῶν μὲν τὰ λείψανα μόνον ἕστηκε τοῦ πλείονος ἀποθραυσθέντος μέρους τοὺς δὲ οὕτω βαθεῖα πάντοθεν περιβάλλει πόα ὡς τὸν ἀγνοοῦντα κοπρίας τινὸς σωρείαν εἶναι νομίζειν τὸ φαινόμενον. Τὸ δὲ αἴτιον ὅτι πάλαι μὲν αὐτοῖς κλέπτειν  ἐξῆν ὅσα ἐβούλοντο καὶ γαστρίζεσθαι διὰ τῆς τῶν ξοάνων θεραπείας· νῦν δὲ ὑπὲρ τίνος ἑαυτοὺς κόψουσι; Προσεδρεύσοντες γὰρ καὶ δαπανώμενοι  παρ' ἐκείνων  μὲν οὐδεμίαν προσδοκῶσιν ἀμοιβήν–καὶ γάρ εἰσι ξύλα καὶ λίθοι–τὸ δὲ πεῖθον αὐτοὺς ὑποκρίνεσθαι τὴν θεραπείαν ἡ παρὰ τῶν κρατούντων τιμή, καὶ αὕτη ἀνῄρηται τῶν βασιλευόντων γενομένων  συνετῶν καὶ τὸν τοῦ Θεοῦ προσκυνούντων Υἱόν.

42 Ἀλλ' οὐ τά γε ἡμέτερα τοιαῦτα ἀλλὰ πᾶν τοὐναντίον.  Ὅταν μὲν γάρ τις ὁμολογῶν ἡμῖν ἐν τῇ περὶ τοῦ θείου δόξῃ ἐπὶ τὸν βασιλικὸν ἀναβῇ θρόνον ῥαθυμότερα γίνεται  τὰ Χριστιανῶν τοσοῦτον ἀπέχει ταῖς ἀνθρωπίναις  ὀρθοῦσθαι τιμαῖς,  ὅταν  δέ τις  κρατήσῃ δυσσεβὴς καὶ  πάντοθεν  ἡμᾶς  ἐλαύνων  καὶ  μυρίοις περιβάλλων κακοῖς τότε εὐδοκιμεῖ καὶ λαμπρότερα γίνεται τὰ καθ' ἡμᾶς, τότε ἀριστείων καὶ τροπαίων καιρὸς, τότε στεφάνων καὶ ἀναρρήσεων καὶ πάσης ἀνδραγαθίας ἀφορμή.

43 Εἰ δὲ λέγοι τις ὅτι καὶ νῦν εἰσὶ πόλεις τὴν ἴσην δεισιδαιμονίαν ἐπιδεικνύμεναι περὶ τὴν τῶν εἰδώλων μανίαν, πρῶτον μὲν εὐαριθμήτους καὶ ὀλίγας ἐρεῖς–πλὴν ἀλλ' οὐδὲ οὕτω τὸν ἡμέτερον βλάψει λόγον. Ἡ γὰρ ὑπόθεσις ἡ αὐτὴ καὶ ἀντὶ   τοῦ   κρατοῦντος   τοὺς   τὴν   πόλιν   οἰκοῦντας   ἔχουσι   τὴν   ἴσην   αὐτοῖς παρεχομένους τιμήν. Καὶ τοῦτο αἴτιον τῆς θεραπείας· αἱ κραιπάλαι καὶ οἱ κῶμοι οἱ μεθ' ἡμέραν, οἱ διὰ πάσης νυκτός, οἱ αὐλοὶ καὶ τὰ τύμπανα, τὸ μετὰ πάσης ἀναισχυντίας αἰσχρὰ μὲν εἰπεῖν πρᾶξαι δὲ αἰσχρότερα· τὸ διαρραγῆναι μὲν ὑπὸ τῆς ἀδηφαγίας ἐκβακχευθῆναι δὲ ὑπὸ τῆς μέθης καὶ εἰς τὴν αἰσχίστην μανίαν ἐκπεσεῖν.Αὕται αἱ  ἀσχήμονες  δαπάναι  συνέχουσιν  ἔτι  καὶ  διακρατοῦσι διαπίπτουσαν  τὴν πλάνην·  οἱ γὰρ εὐπορώτεροι  τοὺς  διὰ  τὴν  ἀργίαν  ὑπὸ  τοῦ  λιμοῦ  φθειρομένους ἐκλέγοντες  ἐν  τάξει  παρασίτων  καὶ  τῶν  περὶ  τὰς  τραπέζας  τρεφομένων  ἔχουσι κυνῶν, τοῖς λειψάνοις τοῖς ἀπὸ τῶν παρανόμων δείπνων διασπῶντες τὰς γαστέρας τὰς ἀναιδεῖς καὶ πρὸς ὅπερ ἂν θέλωσιν αὐταῖς χρώμενοι.

44 Ἡμεῖς δὲ καθάπαξ τὴν  ὑμετέραν  ἀλογίαν  καὶ παρανομίαν  μισήσαντες τοὺς μὲν ἀργοῦντας καὶ διὰ τοῦτο πεινῆν ἀναγκαζομένους οὐ τρέφομεν ἀλλ' ἐργαζομένους  καὶ  ἑαυτοῖς  καὶ  ἑτέροις  ἀρκεῖν  πείθομεν,  τοὺς  δὲ  ἀναπήρους  τῷ σώματι   γενομένους   παρὰ  τῶν   ἐχόντων   τῆς   ἀναγκαίας   μόνον   συγχωροῦμεν ἀπολαύειν  τροφῆς.  Κῶμοι δὲ καὶ  μέθαι  καὶ  πᾶσα ἡ λοιπὴ  μανία  καὶ  αἰσχρότης ἐκβέβληται  ἀντεισῆκται  δὲ ἀντὶ  τούτων  "ὅσα σεμνά, ὅσα ἁγνά,  ὅσα δίκαια, ὅσα εὔφημα εἴ τις ἀρετὴ καὶ εἴ τις ἔπαινος."

45 Καὶ τὰ ἄλλα δὲ ἃ ὑπὲρ τῶν παρ' αὐτοῖς φιλοσοφησάντων  κομπάζουσιν ἀπέδειξε κενοδοξίαν καὶ θρασύτητα καὶ παιδικῆς ἔργα διανοίας. Οὐ γὰρ πίθον ἐκεῖ λαβὼν  κατέκλεισεν  ἑαυτὸν  οὐδὲ  ῥάκη  περιβαλλόμενος  οὕτω  περιῄει  κατὰ  τὴν ἀγοράν. Ταῦτα γὰρ δοκεῖ μέν τινα εἶναι θαυμαστὰ καὶ πόνον ἔχειν πολὺν καὶ τὴν ἐσχάτην  ταλαιπωρίαν   ἐπαίνου  δὲ  παντὸς  ἀπεστέρηται.  Καὶ τοῦτο  δὲ  τῆς  τοῦ διαβόλου κακουργίας τοὺς δουλεύοντας αὐτῷ τοιούτοις παραδιδόναι πόνοις οἳ καὶ  διασπάσονται τοὺς ἠπατημένους καὶ μάλιστα πάντων καταγελάστους ἀποφανοῦσιν αὐτούς. Πόνος γὰρ οὐδὲν κέρδος ἔχων ἐγκωμίου παντὸς ἀπεστέρηται. Καὶ γὰρ ἔτι καὶ νῦν  εἰσιν ἄνθρωποι  φθοροὶ  καὶ μυρίων  γέμοντες  κακῶν  τοῦ φιλοσόφου  πολλῷ μείζονα  ἐπιδεικνύμενοι.  Οἱ μὲν  γὰρ ἥλους  ἐξεῖς καὶ ἠκονημένους  ἔφαγον  οἱ δὲ ὑποδήματα διεμασήσαντο καὶ κατέπιον οἱ δὲ πρὸς ἕτερα πολλῷ τούτων παρεβουλεύσαντο μοχθηρότερα καίτοι τὰ τοιαῦτα πολλῷ τοῦ πίθου καὶ τῶν ῥακίων θαυμαστότερα. Ἀλλ' οὐκ ἀποδεχόμεθα αὐτὰ ὥσπερ οὖν οὐδὲ ἐκεῖνα ἀλλ' ἐξίσης τῷ φιλοσόφῳ κακίζομεν καὶ δακρύομεν καὶ τούτους καὶ πάντας ὁμοίως τοὺς τὰ τοιαῦτα τερατευομένους εἰκῆ.

46 Ἀλλὰ καὶ παρρησίαν ἐπεδείξατο πρὸς βασιλέα πολλήν. Ἴδωμεν οὖν καὶ τὴν πολλὴν παρρησίαν μή ποτε καὶ αὕτη τῆς τοῦ πίθου τερατείας ματαιοτέρα οὖσα τύχοι. Τίς οὖν ἡ παρρησία; Ἐλαύνοντι τῷ Μακεδόνι ποτὲ ἐπὶ τὸν Πέρσην ἐπιστάντι τε αὐτῷ καὶ ἀπαγγεῖλαι  προτρέψαντι  εἴ τινος δέοιτο, οὐδενὸς, ἔφη, πλὴν  τοῦ μὴ ἐπισκοτεῖν αὐτῷ τὸν βασιλέα–καὶ γὰρ ἔτυχε ἤδη θερόμενος ὁ φιλόσοφος. Οὐ καταδύσεσθε; Οὐκ ἐγκαλύψεσθε;  Οὐκ ἀπελθόντες   ἑαυτούς  που  κατορύξετε  ἐπὶ τούτοις μεγαλοφρονοῦντες  ἐφ' οἷς αἰσχύνεσθαι ἐχρῆν; Πόσῳ γὰρ βέλτιον ἦν ἱμάτιον ἐνδύντα  ἁδρὸν ἐνεργὸν εἶναι καί τι τῶν χρησίμων τὸν βασιλεύοντα τότε αἰτεῖν ἢ καθῆσθαι μετὰ τῶν ῥακίων θερμαινόμενον κατὰ τὰ μικρὰ καὶ ὑπομάζια τῶν παιδίων ἅπερ  αἱ  τίτθαι  μετὰ  τὸ  λοῦσαι  καὶ  ἀλεῖψαι  προτιθέασιν  εἰς  τοῦτο  εἰς  ὅπερ  ὁ φιλόσοφος τότε ἐκάθητο γραιδίου δυστήνου χάριν αἰτῶν;

47 Ἀλλ'  ἡ παρρησία ἴσως θαυμαστή;  Ἀλλὰ ταύτης  οὐδὲν τερατωδέστερον. Τὸν γὰρ ἀγαθὸν ἄνδρα πρὸς τὸ κοινωφελὲς ἅπαντα πράττειν χρὴ καὶ τὸν τῶν ἄλλων βίον κατορθοῦν, τὸ δὲ ἀξιῶσαι μὴ ἐπισκοτεῖν ποίαν πόλιν, ποίαν οἰκίαν, τίνα ἄνδρα, ποίαν γυναῖκα διέσωσεν; Εἰπὲ τῆς παρρησίας τὸ κέρδος. Τὸ γὰρ τοῦ μάρτυρος ἡμεῖς ἐπεδείξαμεν καὶ προιόντες δὲ αὐτὸ σαφέστερον ἐκκαλύψομεν. Τέως δὲ τὸν ὑβριστὴν ἐκόλασε καὶ ταύτῃ ᾗ τὸν ἱερέα κολάζειν θέμις ἐστί· τὰ τῶν ἀρχόντων  κατέστειλε φρονήματα, τοῖς τοῦ Θεοῦ νόμοις κινουμένοις  ἐπήμυνε, τιμωρίαν ὑπὲρ τοῦ κακῶς σφαγέντος  ἀπῄτησε  τὴν  πασῶν  τιμωριῶν   χαλεπωτέραν   τοῖς  γε  νοῦν  ἔχουσι. Μέμνησθε   δήπου   πάντως    ὅτε   περὶ   τοῦ   φόνου   διελεγόμην    πῶς   ἕκαστος διεθερμαίνετο τῶν ἀκροατῶν καὶ τὸν αὐθέντην λαβεῖν ηὔχετο;

48 Τοῦτο τοίνυν  ὁ μακάριος ἐκεῖνος ἐποίησε καὶ δίκην ἐπέθηκεν αὐτῷ τε πρέπουσαν κἀκεῖνον  ἐπιστρέψαι  ἱκανὴν  εἰ μὴ λίαν  ἀναίσθητος  ἔτυχεν  ὤν,  οὐχὶ θερομένῳ  αὐτῷ  τὸν  βασιλέα ἐπισκοτοῦντα  ἀποστῆναι  ἀξιῶν,  ἀλλ' ἀναιδῶς  τοῖς ἱεροῖς ἐπιπηδῶντα περιβόλοις καὶ πάντα συγχέοντα καθάπερ τινὰ κύνα καὶ οἰκέτην ἀγνώμονα  τῶν  δεσποτικῶν  ἀπείργων  αὐλῶν.  Ὁρᾶς ὡς οὐ κομπάζων  ἔλεγον  ὅτι παιδικῆς  ἔργα  διανοίας  τὰ  παρ'  ὑμῖν  φιλοσόφων  ἀπέδειξε  θαύματα.  Ἀλλὰ  καὶ ἐσωφρόνησεν ὁ Σινωπεὺς ἐκεῖνος καὶ ἐν ἐγκρατείᾳ διήγαγε καὶ τῶν κατὰ νόμον οὐκ ἀνεχόμενος γάμων. Ἀλλ' οὐ προσθήσεις ἀλλ' ἥδιον τῶν τῆς σωφροσύνης ἐγκωμίων ἀποστερήσεις αὐτὸν ἢ τὸν τρόπον τῆς σωφροσύνης ἐρεῖς οὕτως αἰσχρὸς καὶ πολλῆς γέμων αἰσχύνης.

49 Ἐπῆλθον δ' ἂν καὶ τὸν τῶν ἄλλων λῆρον καὶ τὴν ματαιοπονίαν  καὶ τὴν αἰσχρότητα. Ποῦ γὰρ εἰπέ  μοι χρήσιμον  γονῆς  ἀπογεύεσθαι  ἀνθρωπίνης  ὅπερ ὁ Σταγειρίτης ἐποίει; Ποῖον δὲ ὄφελος  μίγνυσθαι μητράσι καὶ ἀδελφαῖς  ὅπερ ὁ τῆς Στοᾶς προεστὼς φιλόσοφος ἐνομοθέτει; Καὶ τὸν τῆς Ἀκαδημίας δὲ ἄρξαντα καὶ τὸν ἐκείνου   διδάσκαλον   καὶ   τοὺς   ἔτι   τούτων   μᾶλλον   θαυμαζομένους   τούτων αἰσχροτέρους ἀνέδειξα ἄν, καὶ τὴν παιδεραστίαν ἣν σεμνὸν εἶναι τίθενται καὶ φιλοσοφίας  μέρος ἐξεκάλυψα  πάσης ἀπαμφιάσας τῆς ἀλληγορίας  εἰ μὴ μικρὸν ὁ λόγος ἡμῖν ἐξετείνετο μῆκος καὶ πρὸς ἕτερον ἠπείγετο μέρος καὶ ἱκανῶς καὶ διὰ τοῦ ἑνὸς  τοῦ  γέ  λωτα  πάντων   διήλεγξεν.   Ὅταν  γὰρ  ὁ  κρατῶν  κατὰ  τὸ  δοκοῦν αὐστηρότερον εἶναι  τῆς  φιλοσοφίας  μέρος καὶ παρρησίας καὶ ἐγκρατείας  ἕνεκεν οὕτως αἰσχρὸς καὶ ἄτοπος καὶ περιττὸς ἀποφαίνηται–  καὶ γὰρ καὶ τὸ ἀνθρώπων ἀπογεύεσθαι ἔλεγεν ἀδιάφορον εἶναι–τίς ἡμῖν πρὸς τοὺς ἄλλους λόγος ἔσται λοιπὸν τοῦ κατὰ τὴν κορυφὴν τοῦ ἐπιτηδεύματος ὑπὲρ τοὺς ἄλλους λάμψαντος οὕτω καταγελάστου καὶ μειρακιώδους καὶ ἀνοήτου δειχθέντος ἅπασι;

50 ∆ι' ὅπερ ἐπανίωμεν  ὅθεν ταῦτα εἰπεῖν ἐξέβημεν. Τοὺς μὲν οὖν ἀπίστους οὕτω  συνέστειλεν  ὁ  μακάριος  τοὺς  δὲ  πιστοὺς  εὐλαβεστέρους  κατέστησεν  οὐκ ἰδιώτας  μόνον  ἀλλὰ  καὶ στρατιώτας  καὶ στρατηγοὺς καὶ ὑπάρχους  δείξας ὅτι  ὁ βασιλεὺς καὶ ὁ πάντων  ἔσχατος παρὰ Χριστιανοῖς ὀνόματα  μόνον  ἐστὶ καὶ τῶν ἐλαχίστων ὁ τὸ διάδημα ἔχων οὐδὲν ἔσται σεμνότερος ὅταν κολάζεσθαι καὶ ἐπιτιμᾶσθαι δέῃ. Πρὸς δὲ τούτοις τοὺς βουλομένους ἀναισχυντεῖν  καὶ κόμπον τινὰ πεπλασμένον   τὰ  παρ'  ἡμῖν   εἶναι   λέγοντας   ἐπεστόμισε  τὴν   τῶν   ἀποστόλων παρρησίαν διὰ τῶν  ἔργων  ἐπιδείξας καὶ διδάξας ὅτι καὶ πάλαι  τοιούτους ἄνδρας γενέσθαι εἰκὸς ἦν ὅτε καὶ πλείονα ἡ τῶν σημείων ἐπίδειξις παρεῖχε τὴν ἐξουσίαν αὐτοῖς.

51 Ἔστι τι καὶ τρίτον κατόρθωμα οὐ τὸ τυχόν· τῶν γὰρ μετὰ ταῦτα ἱερᾶσθαι καὶ  βασιλεύειν  μελλόντων   τὰ  φρονήματα  τῶν  μὲν  κατέστειλε  τῶν  δὲ  ἐπῆρεν ἀποφήνας ὅτι τῆς γῆς καὶ τῶν ἐν τῇ γῇ πραττομένων  κυριώτερος ἐπίτροπος ὁ τὴν ἱερωσύνην  λαχὼν  τοῦ τὴν  ἀλουργίδα  ἔχοντός  ἐστι καὶ χρὴ  ἐξουσίας ταύτης  τὸ μέγεθος μὴ ἐλαττοῦν  ἀλλὰ τῆς ψυχῆς ἐξίστασθαι πρότερον ἢ τῆς αὐθεντίας  ἣν ὁ Θεὸς ἄνωθεν ταύτῃ συνεκλήρωσε τῇ ἀρχῇ. Ὁ μὲν γὰρ οὕτως ἀποθανὼν καὶ μετὰ τὴν τελευτὴν δύναιτ' ἂν ἅπαντας ὠφελεῖν, ὁ δὲ ταύτην τὴν τάξιν λιπὼν οὐ μόνον μετὰ τὸν  θάνατον  οὐδένα  ὤνησεν  ἀλλὰ  καὶ  ζῶν  τῶν  τε  ὑπ' αὐτῷ  ταττομένων  τοὺς πλείονας μαλακωτέρους εἰργάσατο καὶ παρὰ τοῖς ἔξωθεν ἐπονείδιστος καὶ καταγέλαστος  γίνεται.   Καὶ  ἀπελθὼν   δὲ  ἐντεῦθεν   μετὰ  πολλῆς   αἰσχύνης  καὶ κατηφείας  παραστήσεται τῷ βήματι τοῦ Χριστοῦ ἐκεῖθεν  τε αὐτὸν  πάλιν  εἰς τὴν κάμινον ἀπάξουσιν ἕλκουσαι αἱ πρὸς τοῦτο ταχθεῖσαι δυνάμεις. ∆ιά τοι τοῦτο σοφός τις  παραινεῖ  λόγος·  "μὴ  λάβης  πρόσωπον  κατὰ  τῆς  ψυχῆς  σου." Εἰ δὲ  ἀνδρὸς ἀδικουμένου οὐκ ἀσφαλὲς ὑποκρίνεσθαι, τῶν θείων νόμων ὑβριζομένων ὁ σιγήσας καὶ παριδὼν τίνος οὐκ ἔσται κολάσεως ἄξιος;

52 Μετὰ δὲ τούτων καὶ ἕτερόν τι τούτων οὐχ ἧττον ἐδίδαξέ τι καλόν–ὅτι τὰ αὑτοῦ ποιεῖν ἕκαστον χρὴ κἂν μηδεὶς ὁ δεχόμενος ᾖ τῶν γινομένων  τὸ κέρδος. Οὐδὲ γὰρ αὐτός τι τότε τῆς παρρησίας εἰς τὴν ὠφέλειαν  ἀπώνατο  τοῦ βασιλέως, ἀλλ' ὅμως τὸ αὐτοῦ πᾶν ἐπλήρωσε καὶ ἐνέλιπεν  οὐδέν. Ὁ δὲ κάμνων  διὰ τῆς οἰκείας ἀπονοίας  ἐλυμήνατο  τοῦ  τεχνίτου  τὴν  ἐπιστήμην  μετὰ  πολλοῦ  τοῦ  θυμοῦ  τὸ φάρμακον  ἀπὸ τοῦ τραύματος  ἀφελών.  Ὥσπερ γὰρ οὐκ ἀρκοῦν εἰς ἀσέβειαν τὸ φονεῦσαι καὶ ἀναισχύντως  ἐπιπηδῆσαι τῷ ναῷ τοῦ Θεοῦ, προσετίθει φόνῳ  φόνον ἕτερον καὶ καθάπερ φιλονεικῶν  ὁμοῦ καὶ νικῆσαι τοῖς δευτέροις τὰ πρότερα καὶ τὰ τῶν  φθασάντων  πάθη ἀμαυρῶσαι τῇ τῶν  ὑστέρων ὑπερβολῇ τοιαύτη  γὰρ ἡ τοῦ διαβόλου  μανία  τὰ  ἐναντία  κατασκευάζειν  ἅμα οὕτως  ἀμφοτέραις  ταῖς  σφαγαῖς ἔχειν  τι  κατάλληλον  ἐξαίρετον  ἔδωκεν.  Καὶ ἦν  ἡ μὲν  προτέρα ἐλεεινοτέρα  τῆς δευτέρας  ἡ τοῦ  παιδός,  ἡ δὲ δευτέρα ἐναγεστέρα τῆς  προτέρας ἡ τοῦ  μακαρίου Βαβύλα.

53 Ψυχὴ γὰρ ἅπαξ ἁμαρτίας γευσαμένη καὶ ἀναλγήτως  διατεθεῖσα πολλὴν παρέχει τῷ νοσήματι τὴν προσθήκην. Καὶ οἷον εἰς ὕλην ἄφατον σπινθὴρ ἐμπεσὼν καίει μὲν εὐθέως τὸ προστυγχάνον οὐχ ἵσταται δὲ μέχρις ἐκείνου μόνον ἀλλὰ πᾶν ἐπινέμεται τὸ λοιπόν, καὶ ὅσῳ ἂν πλείονα λάβῃ τῇ φλογὶ τοσούτῳ πλείονα προσλαμβάνει τὴν ἰσχὺν πρὸς τὴν τῶν λοιπῶν ἀπώλειαν καὶ γίνεται τῶν ἁλόντων ξύλων  τὸ πλῆθος  τοῖς  ἁλίσκεσθαι μέλλουσιν  ἐπιβουλὴ  τοῖς  ληφθεῖσι  κατὰ  τῶν μενόντων ὁπλιζομένης ἀεὶ τῆς φλογός, οὕτω καὶ ἡ τῆς ἁμαρτίας φύσις ἐπειδάν τινος λάβηται  τῶν  τῆς ψυχῆς  λογισμῶν  καὶ μηδεὶς ὁ σβεννύων  ᾖ τὸ κακὸν προιοῦσα περαιτέρω  χαλεπωτέρα  γίνεται  καὶ  δυσχείρωτος.  Καὶ διὰ  τοῦτο  τὰ  μετὰ  ταῦτα πολλάκις  τῶν  προτέρων  ἰσχυρότερα γέγονεν  ἁμαρτήματα τῆς ψυχῆς  ἀεὶ τῇ τῶν δευτέρων  προσθήκῃ πρὸς μείζονα ἀπόνοιαν  καὶ καταφρόνησιν  αἰρομένης καὶ διὰ τούτων τὴν μὲν οἰκείαν διαλυούσης δύναμιν τὴν δὲ τῆς ἁμαρτίας τρεφούσης.

54 Οὕτω γοῦν πολλοὶ εἰς πᾶν εἶδος ἁμαρτημάτων ἐλθόντες  ἔλαθον ἐπειδὴ τὴν φλόγα ἀρχομένην οὐκ ἔσβεσαν, οὕτω καὶ ὁ δείλαιος ἐκεῖνος χαλεπώτερα τοῖς προτέροις προσετίθει τὰ δεύτερα. Ἐπειδὴ γὰρ τὸν νέον ἐκεῖνον ἀπώλεσεν ἀπὸ τοῦ φόνου πρὸς τὴν ὕβριν τὴν εἰς τὸν νεὼν ὥρμησε καὶ πάλιν ἐκ ταύτης ὁδῷ προβαίνων εἰς τὴν κατὰ τῆς ἱερωσύνης ἀπόνοιαν ἐπαπεδύσατο, καὶ τὸν ἅγιον σιδήρῳ δήσας καὶ εἰς δεσμωτήριον ἐμβαλὼν οὕτω τέως ἐκόλαζε δίκην αὐτὸν τῆς εὐεργεσίας ἀπαιτῶν καὶ ὑπὲρ ὧν θαυμάζειν ἔδει καὶ στεφανοῦν  καὶ τῶν γεγεννηκότων  μᾶλλον  τιμᾶν ὑπὲρ  τούτων  τὰ  τῶν  κακούργων  ὑπομένειν  ἠνάγκαζε  δεσμὰ καὶ  τὴν  ἀπὸ  τῶν δεσμῶν ταλαιπωρίαν περιθείς.

55 Οὕτως ὅπερ ἔφην  ἀρχὴν  ἁμαρτία  λαβοῦσα καὶ  μηδένα  εἰς  τὸ  πρόσω προβῆναι   κωλύοντα   ἔχουσα  δυσανάσχετος  καὶ  ἀκάθεκτος  γίνεται   κατὰ  τοὺς μεμηνότας τῶν ἵππων οἵ, ἐπειδὰν τὸν χαλινὸν ἀπὸ τοῦ στόματος ἐκβαλόντες καὶ τὸν ἐπιβάτην  ῥίζοντες  ἀπὸ  τῶν  νώτων  ὕπτιον  τοῖς  ἀπαντῶσιν  ἀφόρητοι  γένωνται, μηδενὸς  αὐτοὺς  κωλύοντος  ὑπὸ  τῆς  ἀτάκτου  ῥύμης φέροντες  ἑαυτοὺς κατεκρήμνισαν.  ∆ιά  τοι  τοῦτο  εἰς  μανίαν  τὰς  τοιαύτας  ἐκφέρει  ψυχὰς  ὁ  τῆς σωτηρίας  ἡμῶν   ἐχθρὸς  ἵνα  αὐτὰς  ἐν  ἐρημίᾳ  τῶν   θεραπευσόντων   ἀπολαβὼν κατακόψῃ καὶ μυρίοις περιβάλῃ κακοῖς. Καὶ γὰρ οἱ τὰ σώματα ἀρρωστοῦντες ἕως μὲν  ἂν  προσίωνται  τοὺς  θεραπεύοντας  πολλὴν  τὴν  ἐλπίδα  τῆς  ὑγιείας  ἔχουσιν, ἐπειδὰν δὲ εἰς φρενῖτιν ἐκπεσόντες λακτίζωσι καὶ δάκνωσι τοὺς βουλομένους ἀπαλλάξαι τῆς ἀρρωστίας αὐτοὺς τότε νοσοῦσιν ἀνίατα οὐ διὰ τὴν τῆς νόσου φύσιν ἀλλὰ διὰ τὴν  ἐρημίαν τῶν  ἀπαλλάξαι  δυναμένων  τῆς μανίας αὐτούς, εἰς ἣν καὶ οὗτος ἑαυτὸν κατέστησε.

56 Λαβὼν γὰρ τὸν ἰατρὸν τέμνοντα ἔτι τὸ τραῦμα ἀπήλασεν εὐθέως καὶ ὡς πορρωτάτω  τῆς  οἰκίας  ἀπήγαγε.  Καὶ ἦν  τὸ  Ἡρώδου  δρᾶμα μηκέτι  μόνον  ἀκοῇ μανθάνειν ἀλλὰ καὶ ὄψεσι μετὰ πλείονος τῆς περιπετείας θεωρεῖν. Ἐπειδὴ καὶ μετὰ πλείονος  αὐτὸ τῆς ἐπιδείξεως  καὶ παρασκευῆς ὁ διάβολος πάλιν  εἰς τὸ τοῦ βίου θέατρον  εἰσήγαγεν  ἀντὶ  τετράρχου  βασιλέα  κατασκευάσας καὶ  ἀντὶ  μιᾶς  αἰτίας διπλῆν  ὑπόθεσιν τῷ πράγματι δοὺς καὶ πολὺ τῆς προτέρας μιαρωτέραν ὡς μὴ τῷ ἀριθμῷ  μόνον  ἀλλὰ  καὶ  αὐτῇ  τῶν  πραγμάτων  τῇ  φύσει  λαμπροτέραν  ταύτην γενέσθαι τὴν τραγῳδίαν.  Οὐ γὰρ γάμος ἐνταῦθα ὑβρίζετο καθάπερ ἐκεῖ οὐδὲ ἀπὸ παρανόμου μίξεως ἀλλ' ἀπὸ μολυσμοῦ παιδοκτονίας  ἐναγεστέρου καὶ τυραννίδος ἀπηνεστάτης  καὶ  παρανομίας  οὐκ  εἰς  γυναῖκα  γενομένης   ἀλλ'  εἰς  αὐτὴν  τὴν ἁγιστείαν ταύτην τὴν ἱστορίαν ἔπλεξεν ὁ πονηρός.

57 Ἐμβληθεὶς τοίνυν  εἰς τὸ δεσμωτήριον ὁ μακάριος ἔχαιρε μὲν  ἐπὶ τοῖς δεσμοῖς ἤλγει δὲ ἐπὶ τῇ τοῦ δήσαντος ἀπωλείᾳ. Οὔτε γὰρ πατὴρ οὐδὲ παιδοτρίβης ὅταν ὁ μὲν ἐκ τῆς τοῦ παιδὸς ὁ δὲ ἐκ τῆς τοῦ μαθητοῦ μοχθηρίας καὶ δυσπραγίας λαμπρότεροι γίνωνται  καθαρὰν ἀθυμίας τὴν ἐκ τῆς εὐδοκιμήσεως ἔχουσιν ἡδονήν. ∆ιὰ τοῦτο καὶ ὁ μακάριος Παῦλος Κορινθίοις ἔλεγεν· "Εὐ χόμεθα δὲ μηδὲν κακὸν ποιῆσαι ὑμᾶς οὐχ ἵνα ἡμεῖς δόκιμοι φανῶμεν  ἀλλ' ἵνα ὑμεῖς τὸ καλὸν ποιῆτε ἡμεῖς δὲ ὡς ἀδόκιμοι ὦμεν." Οὕτω γοῦν καὶ ἐκείνῳ τῷ θαυμαστῷ τότε ποθεινότερον  ἦν τῶν ἀπὸ τοῦ δεσμωτηρίου μισθῶν ἡ τοῦ μαθητοῦ σωτηρία καὶ τὸ σωφρονήσαντα ἀποστερῆσαι τούτων τῶν ἐπαίνων  αὐτὸν μᾶλλον δὲ τὸ μηδὲ τὴν ἀρχὴν εἰς ταύτην αὐτὸν τὴν διαστροφὴν ἐμπεσεῖν.

58 Οἱ γὰρ ἅγιοι τοὺς στεφάνους αὐτοῖς οὐκ ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων  βούλονται πλέκεσθαι συμφορῶν, εἰ δὲ ἀπὸ τῶν ἀλλοτρίων  οὐ βούλονται πολλῷ μᾶλλον ἀπὸ τῶν τοῖς οἰκείοις συμβαινόντων κακῶν. Τούτου χάριν καὶ ὁ μακάριος ∆αυὶδ μετὰ τὰ τρόπαια καὶ τὴν νίκην ἐπένθει καὶ ἐδάκρυεν ἐπειδὴ μετὰ τῆς τοῦ παιδὸς συμφορᾶς αὕτη γέγονε, καὶ τοῖς τε ἐξιοῦσι στρατηγοῖς ἐπέσκηπτεν ὑπὲρ τοῦ τυράννου πολλὰ καὶ   ἀνελεῖν    αὐτὸν   ἐπειγομένους    ἐπεῖχε   λέγων    "φείσασθε   τοῦ   παιδαρίου Ἀβεσσαλὼμ" καὶ πεσόντα ἐπένθει  καὶ ἀνεκαλεῖτο  τὸν  ἐχθρὸν  μετὰ οἰμωγῶν  καὶ δακρύων  πικρῶν.  Εἰ δὲ  ὁ  φυσικὸς  πατὴρ  οὕτω  φιλόστοργος  πολλῷ  μᾶλλον  ὁ πνευματικός. Ὅτι γὰρ τῶν κατὰ σάρκα οἱ κατὰ πνεῦμα γονεῖς κηδεμονικώτεροι τοῦ Παύλου λέγοντος  ἄκουε· "Τίς ἀσθενεῖ καὶ οὐκ ἀσθενῶ; Τίς σκανδαλίζεται καὶ οὐκ ἐγὼ πυροῦμαι;"

59 Ἀλλὰ τοῦτο μὲν τὴν ἰσότητα παρίστησιν ἡμῖν καίτοι γε μόλις ἂν πατέρες ταύτην ἀφήσειαν τὴν φωνὴν  ἀλλ' ὅμως συγχωρείσθω καὶ μέχρι τοσούτου φθάνειν αὐτούς δεῖ δὲ τὸ πλέον  ἐπιδεῖξαι λοιπόν.  Πόθεν οὖν τοῦτο ἐπιδείξομεν; Ἀπὸ τῶν αὐτῶν σπλάγχνων πάλιν καὶ ἀπὸ τῶν τοῦ νομοθέτου ῥημάτων. Τί δὲ ἐκεῖνός φησιν; "Εἰ μὲν ἀφίης αὐτοῖς τὴν ἁμαρτίαν, ἄφες, εἰ δὲ μὴ κἀμὲ ἐξάλειφον ἐκ τῆς βίβλου ἧς ἔγραψας." Οὐδεὶς δὲ ἂν ἕλοιτο πατὴρ παρὸν μυρίων ἀπολαύειν ἀγαθῶν  μετὰ τῶν τέκνων  κολάζεσθαι, ὁ δὲ ἀπόστολος ἅτε ἐν τῇ χάριτι πολιτευσάμενος  καὶ ταύτης ἐπίτασιν πεποίηται τῆς φιλοστοργίας  διὰ τὸν Χριστόν. Οὐ γὰρ μετ' ἐκείνων κολάζεσθαι εἵλετο  καθάπερ ἐκεῖνος,  ἀλλ' ἵνα  ἑτέροις  σωθῆναι  ἐκγένηται  αὐτὸς ἀπολέσθαι  ηὔχετο  λέγων,  "Ηὐχόμην  ἀνάθεμα  εἶναι  ἀπὸ  τοῦ  Χριστοῦ ὑπὲρ  τῶν ἀδελφῶν μου τῶν συγγενῶν μου τῶν κατὰ σάρκα." Τοσαύτη εὐσπλαγχνία καὶ φειδὼ παρὰ ταῖς τῶν ἁγίων ψυχαῖς.

60 Ὅθεν καὶ οὗτος  μειζόνως  διεκόπτετο  τὰ σπλάγχνα  τὴν  ἀπώλειαν  τοῦ βασιλέως περαιτέρω προιοῦσαν ὁρῶν. Οὐδὲ γὰρ μόνον ὑπὲρ τοῦ νεὼ δακνόμενος ἔπραττεν ἅπερ ἔπραττεν ἀλλὰ καὶ ὑπὸ τῆς πρὸς ἐκεῖνον εὐνοίας ἐπικαμπτόμενος. Ὁ μὲν γὰρ εἰς τὴν τοῦ Θεοῦ λειτουργίαν ὑβρίζων ἐκείνην μὲν ἔβλαψεν οὐδὲν ἑαυτὸν δὲ μυρίοις  περιέπειρε  κακοῖς. ∆ιόπερ ὁ φιλόπαις  πατὴρ  θεωρῶν  κατὰ  κρημνῶν ὠθούμενον  τῷ θυμῷ τὸν ὑβριστὴν ἀνέχειν  τὴν ἄλογον φορὰν ἐσπούδαζεν ὥσπερ τινὰ  δυσήνιον  ἵππον  εἰς  τοὐπίσω  διὰ  τῆς  ἐπιπλήξεως  ἀνακρούσασθαι σπεύδων αὐτόν.  Ἀλλ'   οὐκ  εἴασεν  ἐκεῖνος  ὁ  δείλαιος  ἀλλὰ  τὸν  χαλινὸν   ἐνδακὼν   καὶ ἀντιτείνας  καὶ θυμῷ καὶ μανίᾳ ἀντὶ  τῶν  ὀρθῶν λογισμῶν  ἑαυτὸν  ἐκδοὺς εἰς τὰ βάραθρα τῆς ἐσχάτης ἀπωλείας ἐνέβαλε, καὶ τὸν ἅγιον τοῦ δεσμωτηρίου ἐξαγαγὼν τὴν ἐπὶ θανάτῳ ἀπαχθῆναι δεδεμένον ἐκέλευσε.

61 Καὶ ἦν ἐναντία  τῶν  ὁρωμένων  τὰ δρώμενα. Ὁ μὲν δεδεμένος  πάντων ὁμοῦ τῶν  δεσμῶν  ἐλύετο  καὶ τῶν  ἀπὸ τοῦ σιδήρου καὶ τῶν  ἔτι  σφοδροτέρων–φροντίδων  λέγω καὶ πόνων  καὶ τῶν ἄλλων  ἁπάντων  τῶν διὰ τὸν ἐπίκηρον βίον περιισταμένων  ἡμᾶς. Ὁ δὲ λελύσθαι  δοκῶν  καὶ  σιδήρου καὶ  ἀδάμαντος  ἑτέροις χαλεπωτέροις  περιβάλλετο  δεσμοῖς ταῖς  σειραῖς  τῶν  ἁμαρτιῶν  ἐπισφιγγόμενος. Μέλλων  τοίνυν  ὁ μακάριος  ἀποσφάττεσθαι  ἐκεῖνος  μετὰ  τοῦ  σιδήρου τὸ  σῶμα ταφῆναι  ἐπέσκηψε δεικνὺς ὅτι τὰ δοκοῦντα ἐπονείδιστα εἶναι ταῦτα ὅταν διὰ τὸν Χριστὸν γίνηται  σεμνά τέ ἐστι καὶ λαμπρὰ καὶ οὐ μόνον οὐκ ἐγκαλύπτεσθαι ἀλλὰ καὶ σεμνύνεσθαι ἐπ' αὐτοῖς χρὴ τὸν πάσχοντα, κἀν τούτῳ  τὸν μακάριον Παῦλον μιμούμενος   ὃς  ἄνω   καὶ  κάτω   τὰ  στίγματα,  τὰ  δεσμά,  τὴν   ἅλυσιν   ἔστρεφε καυχώμενος καὶ μέγα φρονῶν ἐφ' οἷς ᾐσχύνοντο ἕτεροι.

62 Ὅτι γὰρ ᾐσχύνοντο δῆλον ἡμῖν αὐτὸς ἐποίησε διὰ τῆς πρὸς τὸν Ἀγρίππαν γενομένης ἀπολογίας αὐτῷ. Λέγοντος γὰρ ἐκείνου κινδυνεύεις με ἐν ὀλίγῳ ποιῆσαι Χριστιανόν, "Ηὐξάμην ἂν τῷ θεῷ," φησίν, "καὶ ἐν ὀλίγῳ καὶ ἐν πολλῷ οὐ μόνον σὲ ἀλλὰ  καὶ  τοὺς  περιεστῶτας  πάντας  γενέσθαι  Χριστιανοὺς  χωρὶς  τῶν  δεσμῶν τούτων."  Οὐκ ἂν τοῦτο προσθεὶς εἰ μὴ τὸ πρᾶγμα ἐπονείδιστον  εἶναι  ἐδόκει τοῖς πολλοῖς. Φιλοδέσποτοι γὰρ ὄντες οἱ ἅγιοι τὰ ὑπὲρ τοῦ ∆εσπότου πάθη μετὰ πολλῆς ἐδέχοντο τῆς προθυμίας καὶ φαιδρότεροι τούτοις ἐγίνοντο. Καὶ ὁ μέν φησι· "Χαίρω ἐν τοῖς παθήμασί μου," ὁ δὲ Λουκᾶς περὶ τοῦ λοιποῦ τῶν ἀποστόλων χοροῦ τὰ αὐτὰ δὴ  ταῦτα  φθέγγεται.  Μετὰ γὰρ τὰς  πολλὰς  μάστιγας  ἐνεχώρουν  "χαίροντες  ὅτι κατηξιώθησαν ὑπὲρ τοῦ ὀνόματος ἀτιμασθῆναι."

63 Ἵν' οὖν  μή τις  τῶν  ἀπίστων  ἀνάγκην  εἶναι  νομίσῃ τοὺς  ἄθλους  καὶ κατηφείας αὐτὰ τῶν ἄθλων τὰ σύμβολα συνταφῆναι κελεύει τῷ σώματι δεικνὺς ὅτι λίαν αὐτὰ ἠσπάζετο καὶ ἐφίλει διὰ τὸ λίαν ἐκκρεμᾶσθαι τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ. Καὶ κεῖνται νῦν μετὰ τῆς τέφρας αἱ πέδαι πᾶσι παραινοῦσαι τοῖς τῶν ἐκκλησιῶν προεστῶσι κἂν δεθῆναι δέῃ, κἂν σφαγῆναι, κἂν ὁτιοῦν παθεῖν πάντα προθύμως καὶ μετὰ πολλῆς ὑπομένειν τῆς ἡδονῆς ὥστε τῆς ἐμπιστευθείσης ἡμῖν ἐλευθερίας μηδὲ τὸ τυχὸν προδοῦναι καὶ καταισχῦναι μέρος.

64 Καὶ ὁ μὲν μακάριος ἐκεῖνος οὕτω τὸν βίον κατέλυσε, τάχα δέ τις καὶ ἡμᾶς οἴεται ἐνταῦθα καταλύσειν τὸν λόγον· μετὰ γὰρ τὴν τοῦ βίου τελευτὴν  οὐκ εἶναι κατορθωμάτων  οὐδὲ  ἀνδραγαθίας  ἀφορμὰς  ὥσπερ  οὐδὲ  τοῖς  ἀθληταῖς  μετὰ  τὸ παρελθεῖν τοὺς ἀγῶνας στεφάνους πλέκεσθαι δυνατόν. Ἀλλ' Ἕλληνες μὲν εἰκότως ταῦτα νομίζουσιν ἐπειδὴ καὶ μέχρι τοῦ παρόντος βίου τὴν ἐλπίδα συνέκλεισαν τὴν αὐτῶν, ἡμεῖς δὲ οἷς ἑτέρας ζωῆς φαιδροτέρας ἀρχὴ ἡ ἐνθάδε γίνεται τελευτὴ ταύτης ἀφεστήκαμεν τῆς ὑπονοίας καὶ δόξης. Καὶ ὅτι δικαίως σαφέστερον μὲν καὶ ἐν ἑτέρῳ δείξομεν  λόγῳ,  τέως  δὲ  καὶ  τὰ  μετὰ  τὴν  τελευτὴν  τοῦ  γενναίου  κατορθώματα Βαβυλᾶ ἱκανὰ πίστιν μεγάλην τῷ λόγῳ παρασχεῖν.

65 Ἐπειδὴ γὰρ ἕως θανάτου περὶ τῆς ἀληθείας ἠγωνίσατο καὶ μέχρις αἵματος ἀντικατέστη πρὸς τὴν ἁμαρτίαν μαχόμενος καὶ ὥστε μὴ ἀφεῖναι τὴν τάξιν ἢν ἔταξεν αὐτὸν  ὁ  μέγας  βασιλεὺς  ἀφῆκε  τὴν  ψυχὴν  καὶ  παντὸς  ἀριστέως  λαμπρότερον ἐτελεύτησεν, αὐτὸν μὲν εἶχε λοιπὸν ὁ οὐρανὸς τὸ δὲ σῶμα τὸ πρὸς τὴν ἀριστείαν διακονησάμενον  ἡ γῆ καὶ διενείματο  ἡ κτίσις τὸν  ἀθλητήν.  Καίτοι γε ἐνῆν  καὶ μετατεθῆναι αὐτὸν κατὰ τὸν Ἐνὼχ καὶ ἁρπαγῆναι κατὰ τὸν Ἠλίαν οὓς ἐζήλωσεν.Ἀλλ' ὁ Θεὸς φιλάνθρωπος  ὢν καὶ μυρίας ἡμῖν τοῦ σώζεσθαι προφάσεις διδοὺς καὶ ταύτην μετὰ τῶν ἄλλων  διέτεμεν ἡμῖν τὴν ὁδὸν ἱκανὴν παρακαλέσαι πρὸς ἀρετὴν τὰ τῶν ἁγίων λείψανα παρ' ἡμῖν τέως ἀφείς. Μετὰ γὰρ τὴν διὰ τοῦ λόγου δύναμιν δευτέραν ἔχουσι τάξιν οἱ τῶν ἁγίων τάφοι πρὸς τὸ διεγείρειν εἰς τὸν ἴσον ζῆλον τὰς τῶν θεωμένων  αὐτοὺς ψυχὰς καὶ εἴ πού τις ἐπιστῇ θήκῃ τοιαύτῃ καὶ τῆς ἐνεργείας εὐθέως  ταύτης  σαφῆ λαμβάνει  τὴν  αἴσθησιν. Ἡ γὰρ ὄψις  τῆς λάρνακος  εἰς τὴν ψυχὴν ἐμπίπτουσα καταπλήττει τε αὐτὴν καὶ διανίστησι καὶ ὡς αὐτοῦ τοῦ κειμένου συνευχομένου  καὶ παρεστῶτος καὶ ὁρωμένου οὕτως αὐτὴν διακεῖσθαι ποιεῖ. Εἶτα προθυμίας πολλῆς  ὁ τοῦτο  παθὼν  πληρωθεὶς  καὶ ἕτερος ἀνθ' ἑτέρου γενόμενος οὕτως ἐκεῖθεν ἀνέρχεται.

66 Μάθοι δ' ἄν τις καλῶς ὡς ἡ φαντασία τῶν ἀπελθόντων  ἀπὸ τῶν τόπων ἐγγίνεται  ταῖς τῶν ζώντων  ψυχαῖς εἰς νοῦν πενθοῦντας λαβὼν οἳ ἅμα τε τοῖς τῶν τεθνηκότων τάφοις ἐφίστανται καὶ ὥσπερ ἀντὶ τῆς θήκης τοὺς ἐν τῇ θήκῃ κειμένους ἑστῶτας ἰδόντες οὕτως αὐτοὺς ἀπὸ τῶν προθύρων εὐθέως ἀνακαλοῦσι. Πολλοὶ δὲ τῶν ἀφορήτως πρὸς τὰ πάθη διατεθέντων  παρὰ τοῖς μνήμασι τῶν ἀπελθόντων  τὸν ἅπαντα κατῴκισαν ἑαυτοὺς χρόνον οὐκ ἂν τοῦτο ποιήσαντες εἰ μή τινα παραμυθίαν ἀπὸ τῆς  τῶν  τόπων  ἐλάμβανον  ὄψεως.  Καὶ τί  λέγω  τόπον  καὶ  τάφον;  Καὶ γὰρ ἱμάτιον  μόνον  πολλάκις  τῶν  ἀπελθόντων   ὀφθὲν  καὶ  ῥῆμα εἰς  διάνοιαν  ἐλθὸν διήγειρε  τὴν  ψυχὴν  καὶ τὴν  μνήμην  ἀνέστησε διαπίπτουσαν.  ∆ιὰ ταῦτα  ἡμῖν  τὰ λείψανα τῶν ἁγίων ἀφῆκεν ὁ Θεός.

67 Καὶ ὅτι οὐχ ἁπλῶς κομπάζων ταῦτα λέγω νῦν ἀλλὰ πρὸς ὠφέλειαν  τὴν ἡμετέραν τοῦτο γεγένηται  ἱκανὰ μὲν τὸν λόγον πιστώσασθαι καὶ τὰ καθ' ἑκάστην ἡμέραν ὑπὸ τῶν μαρτύρων γινόμενα θαύματα καὶ τὸ πλῆθος τῶν οὕτως ἐπιστρεφόντων ἀνδρῶν, οὐχ ἧττον δὲ ἐκείνων καὶ τὰ τοῦ μακαρίου τούτου κατορθώματα τὰ μετὰ τὴν τελευτήν. Ἐπειδὴ γὰρ ἐτάφη καθὼς ἐπέσκηψε καὶ χρόνος παρῆλθε μακρὸς μετὰ τὴν ταφὴν  ὡς ὀστᾶ λείπεσθαι μόνον καὶ κόνιν  ἐν τῇ σορῷ ἔδοξέ τινι  τῶν  μετὰ ταῦτα  βασιλευσάντων  εἰς τὸ προάστειον τουτὶ  τὴν  ∆άφνην ἀπενεχθῆναι  τὴν  λάρνακα,  ἔδοξε  δὲ  τοῦ  Θεοῦ πρὸς  τοῦτο  κινήσαντος  τὴν  τοῦ βασιλέως   ψυχήν.   Ὡς   γὰρ   εἶδε   τὸ   χωρίον   ὑπὸ   τῆς   τῶν   νέων   ἀσελγείας τυραννούμενον καὶ κινδυνεῦον ἄβατον εἶναι τοῖς σεμνοτέροις καὶ ἐπιεικῶς βουλομένοις βιοῦν ἐλεήσας αὐτὸ τῆς ἐπηρείας ἔπεμψε τὸν ἀμυνοῦντα τὴν ὕβριν.

68 Ὁ μὲν  γὰρ Θεὸς αὐτὸ  καλόν  τε καὶ ἐπέραστον εἰργάσατο καὶ τῇ τῶν ὑδάτων ἀφθονίᾳ καὶ ὥρᾳ καὶ τῇ φύσει τῆς γῆς καὶ τῇ τῶν ὡρῶν εὐμοιρίᾳ οὐχ ἵνα ἁπλῶς ἀναπαυώμεθα ἀλλ' ἵνα καὶ ὑπὲρ τούτου τὸν ἀριστοτέχνην  δοξάζωμεν· ὁ δὲ τῆς σωτηρίας ἡμῶν  ἐχθρὸς καὶ εἰς τοὐναντίον  ἀεὶ καταχρώμενος  ταῖς τοῦ Θεοῦ δωρεαῖς τῷ πλήθει  τῶν  διεφθαρμένων  νέων  καὶ ταῖς τῶν  δαιμόνων  οἰκήσεσι τὸ χωρίον  προκαταλαβὼν  ἐπεφήμισεν αὐτῷ τινα καὶ μῦθον αἰσχρὸν ὥστε ἀναθεῖναι διὰ τούτου τῷ δαίμονι  τοῦ προαστείου τὴν  χάριν. Ὁ δὲ μῦθος τοιοῦτος  ἦν· Τὴν ∆άφνην κόρην οὖσάν φησι καὶ θυγατέρα τοῦ Λάδωνος ποταμοῦ–καὶ γὰρ ποταμοὺς γεννῶντας   εἰσάγειν  καὶ  τὰ  γεννώμενα  εἰς  ἀναίσθητα  μετα  βάλλειν  καὶ  πολλὰ τοιαῦτα   αὐτῷ   τερατεύ  εσθαι  ἔθος  ἀεὶ  τοῖς   πλανωμένοις–ταύτην   οὖν   κόρην εὔμορφον οὖσαν ἰδεῖν ποτε τὸν Ἀπόλλω φησὶ καὶ ἰδόντα παθεῖν τι πρὸς αὐ τὴν καὶ παθόντα διώκειν ὥστε ἑλεῖν. Τὴν δὲ φεύγειν καὶ φεύγουσαν ἐπιστῆναί τε τῷ προαστείῳ, καὶ τὴν μητέρα τὴν ὕβριν ἀμῦναι ταύτην αὐτῇ διαστῆναί τε γὰρ εὐθέως καὶ δέξασθαι τὴν  παρθένον  καὶ ἀντὶ  τῆς παιδὸς ἀναδοῦναι  φυτὸν  ὁμώνυμον  τῇ παιδί, τὸν δὲ ἀκόλαστον ἐραστὴν ἀποτυχόντα  τῶν  παιδικῶν  περιπλακῆναί  τε τῷ δένδρῳ καὶ οἰκειώσασθαι καὶ τὸ φυτὸν καὶ τὸν τόπον καὶ προσεδρεύειν τῷ χωρίῳ λοιπὸν καὶ τοῦτο πάσης τῆς γῆς μά λιστα ἀσπάζεσθαι καὶ φιλεῖν.  Κελεῦσαί τε τὸν βασιλεύοντα τότε νεὼν  αὐτῷ δείμασθαι καὶ βωμὸν ἵν' ἔχῃ παραμυθεῖσθαι διὰ τοῦ τόπου τὴν μανίαν ὁ δαίμων. Καὶ ὁ μὲν μῦθος οὗτος ἡ δὲ ἀπὸ τοῦ μύθου γινομένη βλάβη οὐκέτι μῦθος ἦν.

69 Ἐπειδὴ γὰρ οἱ τῶν νέων ἀκόλαστοι φθάσαντες ὅπερ ἔφην ἐξύβρισαν τὸ τοῦ προαστείου κάλλος ἐπὶ κώμαις καὶ μέθαις τὰς ἐκεῖ ποιούμενοι διατριβάς, βουλόμενος τοῦτο ἐπιδοθῆναι  τὸ κακὸν ὁ διάβολος τόν τε μῦθον ἔπλασε καὶ τὸν δαίμονα κατῴκι σεν ὡς καὶ ἀσελγείας καὶ ἀσεβείας ὑπέκκαυμα γενέσθαι μεῖζον τὴν ἱστορίαν ταύτην αὐτοῖς. Πρὸς δὴ τὴν λύσιν τῶν τοσούτων κακῶν εὗρε ταύτην τὴν σοφωτάτην μηχανὴν ὁ βασιλεὺς τὸ μετοικίσαι τε τὸν ἅγιον καὶ πέμψαι τὸν ἰατρὸν πρὸς τοὺς κάμνοντας. ∆ιατάξει μὲν οὖν καὶ αὐθεντίᾳ βασιλικῇ τὴν εἰς τὸ προάστειον ἐγκόπτειν ὁδὸν τοῖς τὴν οἰκουμένην οἰκοῦσιν ἐδόκει τυραννίδος ἔργον εἶναι μᾶλλον καὶ ὠμότητος καὶ ἀγροικίας πολλῆς. Εἰ δὲ προσέθηκεν ὅτι "οἱ μὲν ἐπιεικέστεροι καὶ μετριώτεροι ἀναβαινέτωσαν  οἱ δὲ ἀσελγεῖς καὶ ἀκόλαστοι κωλυέσθωσαν," ἄπορον ἦν τὸ ἐπίταγμα  καὶ δίκας ἐχρῆν καθ'  ἑκάστην γίνεσθαι τὴν ἡμέραν τῆς ἑκάστου κρινομένης  ζωῆς.  Μόνον  δὲ  τῶν  τοσούτων  δεινῶν  διέξοδον  ἀρίστην  τὴν  τοῦ μακαρίου γενέσθαι παρουσίαν· τήν τε γὰρ τοῦ δαίμονος διαλῦσαι δύναμιν  καὶ τὴν νέων ἐπιστρέψαι διάχυσιν ἱκανὸν εἶναι τὸν μάρτυρα. Καὶ οὐκ ἐσφάλη τῆς ἐλπίδος.

70 Ἅμα τε γὰρ ἐφίσταταί τις τῇ ∆άφνῃ καὶ τὸ μαρτύριον εὐθέως ἀπὸ τῶν τοῦ προαστείου προθύρων ἰδὼν συστέλλεται καθάπερ τις νέος ἐν συμποσίῳ παιδαγωγὸν θεασάμενος ἐφεστῶτα καὶ παρα κελευόμενον διὰ τῆς ὄψεως ἐν τάξει τῇ προσηκούσῃ πίνειν  τε καὶ ἐσθίειν καὶ φθέγγεσθαι καὶ γελᾶν, φυλαττόμενον  μή που τὸ μέτρον  ὑπερβὰς τὴν δόξαν αἰσχύνῃ τὴν ἑαυτοῦ. Γενόμενος δὲ ὑπὸ τῆς ὄψεως εὐλαβέστερος καὶ τὸν μακάριον φαντασθεὶς πρὸς τὴν λάρνακα εὐθέως ἐπείγεται, καὶ ἐλθὼν ἐκεῖ μείζονά  τε  προσλαμβάνει  φόβον  καὶ  πᾶσαν  ὀλιγωρίαν  ἐκβαλῶν  καὶ  γενόμενος πτηνὸς οὕτως ἄπεισι. Καὶ τοὺς μὲν ἐκ τῆς πόλεως ἀνιόντας δεχόμενος ἀπὸ τῆς ὁδοῦ μετὰ τοιαύτης σωφροσύνης παραπέμπει πρὸς τὴν τῆς ∆άφνης ἀνάπαυσιν μόνον οὐκ ἐκείνην  αὐτοῖς  ἐπιβοῶν  τὴν  φωνὴν  "ἀγαλλιᾶσθε  τῷ  Κυρίῳ ἐν  τρόμῳ,"  καὶ  τὸ ἀποστολικὸν προστιθεὶς εἴτε ἐσθίετε εἴτε πίνετε εἴτε τι ποιεῖτε, πάντα εἰς δόξαν Θεοῦ ποιεῖτε," τοὺς δὲ εἰς τὴν πόλιν κατιόντας μετὰ τὴν τρυφὴν εἰ συμβαίη ῥᾳθυμότερον διατεθέντας ἀπορρῖψαι τὸν χαλινὸν  καὶ εἰς κραιπάλην καὶ εἰς ἄτοπον ἐξενεχθῆναι τρυφὴν  δεξάμενος πάλιν μεθύοντας εἰς τὸ αὐτοῦ καταγώγιον  οὐκ ἀφίησι τὴν ἀπὸ τῆς μέθης βλάβην ἔχοντας οἴκαδε ἀπελθεῖν, ἀλλὰ σωφρονίσας τῷ φόβῳ πρὸς τὴν αὐτὴν  ἐπανάγει  νῆψιν  ἣν καὶ πρὸ τοῦ τῇ μέθῃ βαπτισθῆναι  ἐφύλαττον.  Καὶ γὰρ ὥσπερ τις αὔρα λεπτὴ τοὺς ἐν τῷ μαρτυρίῳ γενομένους  περιπνεῖ πάντοθεν–αὔρα οὐκ αἰσθητή τις οὐδὲ σωμάτων αὐξητικὴ ἀλλ' εἰς αὐτὴν ἱκανὴ διαδῦναι τὴν ψυχήν– καὶ  καταστέλλουσα  πάντοθεν  αὐτὴν  εὐσχημόνως  καὶ  πᾶν  γήινον  περικόπτουσα βάρος ἀναπαύει τε καὶ κουφοτέραν ἐργάζεται τὴν βεβαρημένην καὶ καταπίπτουσαν.

71 Καὶ τὸ  μὲν  ∆άφνης  κάλλος  καὶ  τοὺς  ῥαθυμοτέρους  ἐκκαλεῖται  πρὸς ἑαυτήν, ὁ δὲ μάρτυς καθάπερ ἐν ἀλείᾳ τινὶ  καθήμενος καὶ λοχῶν  τοὺς εἰσιόντας κατέχει τέως αὐτούς, καὶ ῥυθμίσας πρότερον οὕτως ἀφίησιν οὐδὲ ὑβριστικῶς ἀλλὰ σεμνῶς τῇ ἐρωμένῃ χρησομένους λοιπόν.  Ἐπειδὴ γὰρ τῶν  ἀνθρώπων  οἱ μὲν διὰ ῥαθυμίαν οἱ δὲ διὰ φροντίδας βιωτικὰς οὐκ ἐθέλουσιν εἰς τὰς τῶν μαρτύρων θήκας ἀπαντᾶν,  ᾠκονόμησεν  ὁ Θεὸς τούτῳ  σαγηνεύεσθαι τῷ  τρόπῳ καὶ τῆς θεραπείας αὐτοὺς  ἀπολαύειν  τῆς  ἐν  τῇ  ψυχῇ.  Καὶ γίνεται  παρόμοιον  ὥσπερ ἂν  εἴ τις  τὸν κάμνοντα ὠφέλιμα φάρμακα προσίεσθαι μὴ καταδεχόμενον μεθοδεύσειεν ἡδύσματι τὸ φάρμακον ἐγκατακρύψας τινί.

72 Τῷ γοῦν  χρόνῳ  θεραπευόμενοι  εἰς  τοῦτο  κατέστησαν  ὡς  μηκέτι  τὴν τρυφὴν  μόνον, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἁγίου τὴν ἐπιθυμίαν  τῆς ἐπὶ τὸ προάστειον ἀνόδου πρόφασιν γίνεσθαι τοῖς πολλοῖς. Μᾶλλον δὲ οἱ μὲν ἐπιεικέστεροι διὰ τοῦτο μόνον ἐκεῖσε ἔρχονται, οἱ δὲ ἐκείνων ἐλάττους δι' ἀμφότερα, οἱ δὲ ἔτι τούτων ἀτελέστερον διακείμενοι  διὰ μόνην  μὲν  ἀναβαίνουσι  τὴν  τρυφήν.  Ἐπειδὰν  δὲ παραγένωνται καλέσας αὐτοὺς ὁ μάρτυς καὶ ἑστιάσας τοῖς αὐτοῦ καὶ καθοπλίσας καλῶς  οὐδὲν ἀφίησι δεινὸν παθεῖν. Καὶ ἔστιν ὁμοίως θαυμαστὸν τὸ ἐκεῖ γινόμενον, σωφρονῆσαί τινα  τῶν  ἁβρῶν  καὶ ῥαθύμων,  οἷον  ἐκ μέσης μανίας  ἀνενεγκεῖν  ἢ εἰς  κάμινον ἐμπεσόντα  μηδὲν  ὑπὸ  τοῦ  πυρὸς παθεῖν.  Τῆς γὰρ νεότητος  καὶ τῆς  τόλμης  τῆς ἀλόγου καὶ τοῦ οἴνου καὶ τῆς πλησμονῆς φλογὸς χαλεπώτερον περιισταμένων τοὺς λογισμούς, ἡ παρὰ τοῦ μακαρίου δρόσος διὰ τῶν  ὄψεων  εἰς  τὴν  τῶν  ὁρώντων καταβαίνουσα ψυχὴν τήν τε φλόγα ἐκοίμισε καὶ τὸν ἐμπρησμὸν ἔστησε καὶ πολλὴν τῆς διανοίας κατέσταξε τὴν εὐλάβειαν.

73 Καὶ τῆς μὲν ἀσελγείας τὴν τυραννίδα οὕτως ὁ μακάριος κατέλυσε–πῶς δὲ καὶ τοῦ δαίμονος τὴν δύναμιν ἔσβεσε; Πρῶτον μὲν τούτοις αὐτοῖς ἄπρακτον αὐτοῦ καὶ τὴν προσεδρείαν καὶ τὴν ἀπὸ τοῦ μύθου βλάβην ἐργασάμενος ὕστερον δὲ καὶ αὐτὸν ἀπελάσας τὸν δαίμονα. Πρὶν ἢ δὲ τὸν τρόπον τῆς διώξεως εἰπεῖν ἐκεῖνο ὑμᾶς ἐπισημήνασθαι ἀξιῶ, ὅτι οὐκ εὐθέως αὐτὸν ἀνελθὼν ἐξέβαλεν ἀλλὰ μένοντα εἰργάσατο ἄπρακτον καὶ ἐπεστόμισε καὶ τῶν λίθων  ἀπέφηνεν  ἀφωνότερον, τοῦ δὲ ἀπελάσαι  τὸ  μένοντος  περιγενέσθαι  οὐκ  ἔλαττον  ἦν.  Καὶ ὁ  πάντας  πανταχοῦ πρότερον ἀπατῶν οὐδὲ πρὸς τὴν κόνιν ἀντιβλέψαι ἐτόλμησε τοῦ μακαρίου Βαβύλα. Τοσαύτη τῶν  ἁγίων  ἡ δύναμις ὧν ζώντων  μὲν οὐδὲ τὰς σκιὰς φέρουσιν οὐδὲ τὰ ἱμάτια, τελευτησάντων δὲ καὶ τὰς λάρνακας τρέμουσιν. Ὥστε εἴ τις ἀπιστεῖ τοῖς ὑπὸ τῶν ἀποστόλων γεγενημένοις τὰ παρόντα θεωρῶν παυέσθω τῆς ἀναισχυντίας ποτέ.  Ὁ γὰρ πάντα τὰ τῶν Ἑλλήνων  πάλαι νικῶν  καθάπερ ὑπὸ δεσπότου τοῦ μάρτυρος ἐπιτιμηθεὶς ἐπαύσατο τῆς ὑλακῆς καὶ οὐδὲν ἐφθέγγετο.

74 Καὶ τὸ μὲν  πρῶτον  ἐδόκει διὰ τὸ μὴ μετέχειν  θυσιῶν  καὶ τῆς  ἄλλης θεραπείας τοῦτο ποιεῖν. Τοιοῦτος γὰρ ὁ δαιμόνων τρόπος· ὅταν μὲν τῇ κνίσῃ καὶ τῷ καπνῷ  καὶ τοῖς αἵμασιν αὐτοὺς θεραπεύωσι καθάπερ κύνες αἱμοβόροι καὶ λίχνοι παραγίνονται  λάψοντες,  ὅταν  δὲ μηδεὶς  ὁ ταῦτα  παρέχων  ᾖ καθάπερ τινὶ  λιμῷ διαφθείρονται, καὶ τῶν μὲν θυσιῶν καὶ τῶν αἰσχρῶν ἐπιτελουμένων τελετῶν–οὐδὲν γὰρ αὐτῶν ἕτερον τὰ μυστήρια ἀλλ' ἢ ἔρωτες ἄτοποι καὶ παίδων ὕβρεις καὶ γάμων διαφθοραὶ καὶ οἰκιῶν ἀνατροπαί τῶν γὰρ φόνων τοὺς σκαιοὺς τρόπους καὶ τὰ τῶν φόνων  ἀνομώτερα δεῖπνα ἀφίημι νῦν–ἀλλ' ὅμως τούτων μὲν τελουμένων  πάρεισι καὶ εὐφραίνονται  κἂν κακοῦργοι κἂν γόητες κἂν λοιμοὶ οἱ ταῦτα τελοῦντες  ὦσι. Μᾶλλον δὲ οὐδέ εἰσιν ἕτεροί τινες οἱ ταῦτα διακονούμενοι. Σώφρων γὰρ ἀνὴρ καὶ ἐπιεικὴς καὶ σεμνὸς οὐκ ἂν ἀνάσχοιτο κώμου καὶ μέθης οὐδὲ ῥῆμα αἰσχρὸν οὔτε αὐτὸς ἐκβαλεῖν οὔτε ἑτέρου τινὸς τοιαῦτα ἀσχη μονοῦντος ἀκοῦσαι. Καίτοι γε ἐχρῆν εἰ τῆς ἀρετῆς ἐπεμελεῖτο τῆς ἀνθρωπίνης καὶ τῆς εὐζωίας τῶν προσκειμένων αὐτῷ λόγον  εἶχε  βραχὺν  πλέον  βίου  ζητεῖν  ἀρίστου  καὶ  τρόπων  ὀρθότητος  καὶ  τὴν ἀσχήμονα πᾶσαν ἐκείνην ἀφεῖναι θοίνην. Ἀλλ' ἐπειδὴ τῆς τῶν ἀνθρώπων ἀπωλείας αὐτοῖς οὐδὲν προτιμότερον τούτοις καὶ τέρπονται καὶ τιμᾶσθαι λέγουσιν ἃ τὸν βίον ἀνατρέπειν εἴωθε τὸν ἡμέτερον καὶ πάντα ἐκ βάθρων ἀνασπᾶν τὰ καλά.

75 Τὸ μὲν οὖν πρῶτον ἐδόκει καὶ οὗτος διὰ τοῦτο σιγᾶν ἠλέγχετο δὲ ὕστερον ἰσχυρᾷ πεπεδημένος  ἀνάγκῃ. Ὁ γὰρ ἀναγκάζων  φόβος αὐτὸν  ἀντὶ  χαλινοῦ  τινος ἐπικείμενος ἐκώλυε τῇ συνήθει χρῆσθαι κατὰ τῶν ἀνθρώπων  ἀπάτῃ. Πόθεν τοῦτο δῆλον; Ἀλλὰ μὴ θορυβηθῆτε. Πρὸς γὰρ αὐτὴν βαδιοῦμαι τὴν ἀπόδειξιν μεθ' ἣν οὐδὲ τοῖς  μεμελετηκόσιν  ἀναισχυντεῖν   ἐξέσται  τοῦτο  ποιεῖν,  οὐ  περὶ  τῶν  παλαιῶν ἐκείνων, οὐ περὶ τῆς τοῦ μάρτυρος δυνάμεως, οὐ περὶ τῆς τοῦ δαίμονος ἀσθενείας. Οὐδὲ γὰρ δέομαι στοχασμοῖς τισι καὶ δι' εἰκότων τοῦτο ποιῆσαι φανερὸν ἀλλ' αὐτὴν τοῦ δαίμονος τὴν ὑπὲρ τούτων παρέξομαι μαρτυρίαν. Αὐτὸς γὰρ ὑμῖν καιρίαν ἔδωκε τὴν πληγὴν καὶ τὴν παρρησίαν ὑμῶν πᾶσαν ἐξέκοψεν. Ἀλλὰ μὴ ὀργίζεσθε αὐτῷ. Οὐ γὰρ ἑκὼν τὰ αὐτοῦ κατέβαλεν ἀλλὰ ἀναγκαζόμενος ὑπὸ μείζονος δυνάμεως τοῦτο ἔπραττε.

76 Πῶς δὲ τοῦτο γέγονε καὶ τίς ὁ τρόπος; Τοῦ βασιλέως τελευτήσαντος τοῦ τὸν   μάρτυρα  ἀναγαγόντος   τὸν   ἀδελφὸν   τὸν   ἐκείνου   παρήγαγεν   εἰς   μέσον διαδεξόμενον τὴν ἀρχὴν ὁ καὶ ἐκείνῳ πρότερον δοὺς τὴν τιμήν, καὶ δέχεται χωρὶς τοῦ  διαδήματος  τὴν  βασιλείαν  οὗτος.  Τοσοῦτον γὰρ  καὶ  τῆς  τοῦ  ἀδελφοῦ  τοῦ τετελευτηκότος ἐξουσίας τὸ μέτρον ἦν. Γόης δὲ ὢν καὶ μιαρὸς τὸ μὲν πρῶτον τὰ τοῦ Κυρίου φρονεῖν ὑπεκρίνατο διὰ τὸν τὴν ἀρχὴν αὐτῷ δεδωκότα, ὡς δὲ καὶ οὗτος τὸν βίον  μετήλλαξε  ῥίψας  τὸ προσωπεῖον  λοιπὸν  γυμνῇ  τῇ κεφαλῇ  ἢν  πάλαι  ἔχων δεισιδαιμονίαν ἔκρυπτε ταύτην εἰς μέσον ἐξήγαγε καὶ πᾶσιν ἐποίησε φανερὰν  καὶ προστάγματα πανταχοῦ  τῆς  οἰκουμένης  κατεπέμπετο  τοὺς ναοὺς  ἐπισκευάζεσθαι τῶν  εἰδώλων,  τοὺς  βωμοὺς  ἀνίστασθαι, τὰς  παλαιὰς  τοῖς  δαίμοσιν  ἀποδίδοσθαι τιμάς, προσόδους αὐτοῖς γίνεσθαι πολλὰς πολλαχόθεν.

77 Ἐντεῦθεν μάγοι καὶ γόητες καὶ μάντεις καὶ οἰωνοσκόποι καὶ μηναγύρται καὶ πάσης ἐργαστήρια μαγγανείας πάντοθεν ἀπὸ τῆς οἰκουμένης συνέτρεχον καὶ ἦν ἰδεῖν  τὰ βασίλεια ἀνδρῶν  ἀτίμων  καὶ φυγάδων  πληρούμενα. Οἱ μὲν γὰρ ὑπὸ τοῦ λιμοῦ  πάλαι  διαφθειρόμενοι–οἱ  δὲ  ἐπὶ  ταῖς  φαρμακείαις  καὶ  ταῖς  κακουργίαις ἑάλωσαν  δεσμωτήριά  τε  οἰκοῦντες  καὶ  μέταλλα  ἐργαζόμενοι–ἄλλοι  δὲ ἐπιτηδευμάτων αἰσχρῶν μόλις δυνάμενοι διαζῆν ἱερεῖς καὶ ἱεροφάνται ἀναφανέντες ἐξαίφνης  ἐν πολλῇ  ἦσαν τῇ τιμῇ. Καὶ ὁ βασιλεὺς στρατηγοὺς μὲν καὶ ἄρχοντας παρεπέμπετο  καὶ οὐδενὸς  ἠξίου λόγου,  ἄνδρας  δὲ ἡταιρηκότας  καὶ τὰς ἀπὸ τοῦ τέγους γυναῖκας ἀναστήσας ἀπὸ τῶν οἰκημάτων  ἐν οἷς προεστήκεσαν μεθ' ἑαυτοῦ τὴν πόλιν ἅπασαν περιῆγε καὶ τοὺς στενωπούς. Καὶ ὁ μὲν ἵππος ὁ βασιλικὸς καὶ οἱ δορυφόροι πάντες  ὄπισθεν ἐκ πολλοῦ  τοῦ διαστήματος εἵποντο,  πορνοβόσκοι δὲ ἄνδρες  καὶ γυναῖκες  προαγωγοὶ  καὶ πᾶς ὁ τῶν  ἡταιρηκότων  χορὸς τὸν  βασιλέα κυκλώσαντες εἶχον ἐν μέσῳ διὰ τῆς ἀγορᾶς βαδίζοντες καὶ τοιαῦτα φθεγγόμενοι καὶ οὕτως ἀνακακχάζοντες ὡς τοὺς ἐκ τῆς ἐργασίας ἐκείνης εἰκὸς ἦν.

78 Ταῦτα δὲ οἴδαμεν ὅτι τοῖς μεθ' ἡμᾶς γενησομένοις καὶ ἄπιστα εἶναι δόξει διὰ τὴν τῆς ἀτοπίας ὑπερβολήν. Οὐδὲ γὰρ ἂν ἰδιώτην  τῶν  εὐτελῶς  καὶ αἰσχρῶς βεβιωκότων ἑλέσθαι τοιαῦτα δημοσίᾳ ἀσχημονεῖν. Ἀλλὰ πρὸς μὲν τοὺς ἔτι ζῶντας οὐδενὸς δέομαι λόγου· οἱ γὰρ παρόντες καὶ θεασάμενοι ταῦτα γινόμενα  οὗτοι καὶ λεγόμενα ἀκούουσι νῦν. ∆ιὰ γάρ τοι τοῦτο τῶν μαρτύρων ἔτι περιόντων γράφω ἵνα μή τίς με τὰ παλαιὰ διηγούμενον ἐν οὐκ εἰδόσι μετὰ πολλῆς ψεύδεσθαι τῆς ἐξουσίας νομίζοι. Τῶν γὰρ ταῦτα θεασαμένων ἔτι καὶ γέροντες καὶ νέοι περίεισιν οὓς ἀξιῶ πάντας εἴ τι παρ'  ἐμοῦ προστέθειται προσιέναι καὶ διελέγχειν.  Ἀλλὰ προστεθέντα μὲν οὐκ ἂν ἐλέγξαιεν ἐλλείποντα δὲ μόνον, οὐδὲ γὰρ οἷόν τε πᾶσαν αὐτοῦ τῷ λόγῳ παραστῆσαι   τῆς   ἀσχημοσύνης   τὴν   ὑπερβολήν.   Πρὸς  δὲ   τοὺς   μετὰ   ταῦτα ἀπιστήσοντας ἐκεῖνο ἂν εἴποιμι ὅτι ὁ δαίμων ὁ παρ' ὑμῖν ὃν Ἀφροδίτην καλεῖτε οὐκ αἰσχύνεται τοιούτους ἔχων θεραπευτάς.

79  Οὐδὲν  οὖν  θαυμαστὸν  καὶ  τὸν  δείλαιον   ἐκεῖνον   τὸν  ἅπαξ  ἑαυτὸν ἐκδεδωκότα τῷ τῶν δαιμόνων γέλωτι μὴ ἐγκαλύπτεσθαι ἐφ' οἷς οἱ παρ' αὐτῷ θεραπευόμενοι  σεμνύνονται  θεοί.  Τί  ἄν  τις  λέγοι  τὰς  νεκυομαντείας,  τὰς  τῶν παίδων σφαγάς; Αἱ γὰρ θυσίαι ἐκεῖναι αἱ πρὸ τῆς τοῦ Χριστοῦ παρουσίας τολμώμεναι μετὰ δὲ τὴν ἐπιφάνειαν αὐτοῦ κατασταλεῖσαι ἐτολμῶντο πάλιν φανερῶς μὲν οὐκέτι εἰ γὰρ καὶ βασιλεὺς ἦν καὶ μετ' ἐξουσίας ἅπαντα ἔπραττεν  ἀλλ' ὅμως ἡ τῆς τῶν δρωμένων  ἀνοσιότητος ὑπερβολῆ τῆς ἐξουσίας τὸ μέγεθος ἤλεγχεν  ἐτολμῶντο  δ' οὖν ὅμως.

80 Οὗτος δὴ οὖν ὁ βασιλεὺς εἰς τὴν ∆άφνην συνεχῶς ἀνιὼν μετὰ πολλῶν μὲν ἀναθημάτων μετὰ πολλῶν δὲ θυσιῶν καὶ χειμάρρους αἱμάτων ἐργαζόμενος ἀπὸ τῆς τῶν θρεμμάτων σφαγῆς ἐπέκειτο σφοδρῶς τὸν δαίμονα χρησμὸν ἀπαιτῶν καὶ ἀξιῶν ἀναιρεῖν  ὑπὲρ τῶν  κατὰ  γνώμην  αὐτῷ.  Ὁ δὲ γενναῖος  ἐκεῖνος,  καὶ  ψάμμου  τε ἀριθμὸν εἰδὼς καὶ μέτρα θαλάσσης καὶ κωφοῦ συνιεὶς καὶ οὐ λαλέοντος ἀκούων ὥς φησι τὸ μὲν εἰπεῖν διαρρήδην καὶ σαφῶς, ὅτι "διὰ τὸν ἅγιον Βαβύλαν καὶ τὴν ἐκ γειτόνων  δύναμιν ἐπιστομισθεὶς οὐ δύναμαι φθέγγεσθαι," παρῃτήσατο δεδοικὼς μὴ γέλωτα  παρὰ τοῖς  θεραπευταῖς  ὄφλῃ  τοῖς  ἑαυτοῦ, βουλόμενος  δὲ συσκιάσαι τὴν ἧτταν  εἶπε πρόφασιν τῆς σιγῆς ἢ μᾶλλον  αὐτὸν  καταγελαστότερον  ἀπέφηνε  τῆς σιγῆς. Ἐκείνῳ μὲν γὰρ ἂν τὴν ἀσθένειαν μόνον ἀπεκάλυψε τὴν ἑαυτοῦ νυνὶ δὲ καὶ τὴν ἀσθένειαν καὶ τὴν ἀσχημοσύνην καὶ τὴν ἀναισχυντίαν  ἔδειξε τὰ ἀσυσκίαστα συσκιάζειν ἐπιχειρῶν.

81 Τίς γὰρ ἡ πρόφασις; Νεκρῶν, φησίν, ἐστι τὸ χωρίον ἡ ∆άφνη μεστὸν καὶ τοῦτο  κωλύει  τὸν  χρησμόν.  Καὶ πόσῳ  βέλτιον  ἦν,  ὦ  δείλαιε,  τοῦ  μάρτυρος ὁμολογῆσαι τὴν  δύναμιν  ἢ οὕτως  ἀναίσχυντα  προφασίζεσθαι. Καὶ ὁ μὲν δαίμων ταῦτα, ὁ δὲ ἀνόητος βασιλεὺς καθάπερ ἐν σκηνῇ παίζων καὶ δρᾶμα ὑποκρινόμενος ἐπὶ  τὸν  μακάριον  εὐθέως  ἦλθε  Βαβύλαν. Καίτοι ὦ  μιαρὲ  καὶ  παμμίαρε  εἰ  μὴ ἀλλήλους ἐξηπατᾶτε ἑκόντες καὶ συνεπεκρίνασθε πρὸς τὴν τῶν λοιπῶν ἀπώλειαν, τί δήποτε σὺ μὲν λέγεις ἀνωνύμως καὶ ἀδιορίστως τοὺς νεκροὺς σὺ δὲ ὡς ὀνομαστὶ καὶ μετὰ διορισμοῦ τινος ἀκούσας τῶν ἄλλων  ἐφέμενος τὸν ἅγιον μόνον ἐκίνεις; Ἐχρῆν γὰρ κατὰ τὴν τοῦ δαίμονος ἀπόφασιν πάσας ἀνορύττειν  τὰς ἐν τῇ ∆άφνῃ θήκας καὶ τὸ μορμολυκεῖον τῆς τῶν θεῶν ὄψεως ἀπάγειν ὡς πορρωτάτω.

82 Ἀλλ'  οὐ  περὶ  πάντων  εἶπε  τῶν  νεκρῶν.  Τί οὖν  τοῦτο  οὐ  διαρρήδην ὡμολόγησεν; Ἦ σοὶ τὸ δρᾶμα ὑποκρινομένῳ  τῆς πλάνης τοῦτο ἀφῆκε τὸ αἴνιγμα. Ἐγὼ μὲν γὰρ λέγω  τοὺς νεκροὺς, φησίν, ὥστε μὴ δήλην  γενέσθαι τὴν ἧτταν  καὶ ἄλλως γὰρ δέδοικα ὀνομαστὶ τὸν ἅγιον εἰπεῖν, σὺ δὲ νόει τὸ λεχθὲν καὶ ἀντὶ πάντων κίνει τὸν μάρτυρα· ἐκεῖνος γὰρ ἡμᾶς ἐπεστόμισε. Τοσαύτην κατέγνω  παραπληξίαν τῶν θεραπευόντων  αὐτὸν ὡς οὕτω φανερὰν ἀπάτην μὴ δυνηθῆναι συνιδεῖν. Εἰ γὰρ ἐξεστήκεσαν ἅπαντες εἰ ἐμεμήνεσαν οὐδ' ἂν οὕτω διέφυγον τὴν τῆς ἥττης κατάγνωσιν–οὕτω φανερὰ πᾶσίν ἐστι καὶ σαφής. Εἰ γὰρ μίασμα τι καὶ μύσος ἔσται, ὡς φῄς, τὰ νεκρὰ τῶν ἀνθρώπων σώματα, πολλῷ μᾶλλον τὰ τῶν ἀλόγων ὅσῳ καὶ τὸ γένος ἀτιμότερον τοῦ γένους. Πολλῶν δὲ καὶ κυνῶν  καὶ πιθήκων  καὶ ὄνων  ὀστᾶ πλησίον τοῦ ναοῦ κατορώρυκται καὶ ταῦτα μᾶλλον ἐχρῆν μετακινεῖν εἰ μὴ πιθήκων ἀνθρώπους ἀτιμοτέρους ἡγῇ.

83 Ποῦ νῦν  εἰσιν οἱ τὸ καλὸν  τοῦ Θεοῦ δημιούργημα καὶ πρὸς ὑπηρεσίαν ἡμετέραν γεγονὸς τὸν ἥλιον ἐνυβρίζοντες καὶ τῷ δαίμονι τὸ ἄστρον ἐπιφημίζοντες καὶ τοῦτο  ἐκεῖνον  εἶναι  λέγοντες;  Ὁ μὲν  γὰρ ἥλιος  μυρίων  ἐν  τῇ γῇ  κειμένων νεκρῶν ἐκχεῖται κατὰ τῆς οἰκουμένης καὶ οὐδαμοῦ συστέλλει τὰς ἀκτῖνας οὐδὲ τὴν ἐκ τούτων ἐνέργειαν διὰ τοὺς μολυσμούς, ὁ δὲ θεὸς ὁ ὑμέτερος βίους μὲν αἰσχροὺς καὶ μαγγανείας καὶ φόνους οὐκ ἀποστρέφεται οὐδὲ μισεῖ ἀλλὰ καὶ ἀγαπᾷ καὶ ἀσπάζεται καὶ φιλεῖ, σώματα δὲ ἐκτρέπεται τὰ ἡμέτερα. Καίτοι τὸ μὲν τῆς κακίας εἶδος καὶ παρ' αὐτοῖς τοῖς δρῶσιν αὐτὸ μυρίας καταγνώσεως ἄξιον εἶναι δοκεῖ, τὸ δὲ σῶμα τὸ νεκρὸν καὶ ἀκίνητον οὐδεμιᾶς μετέχει μέμψεως καὶ αἰτίας. Ἀλλ' αὕτη τῶν δαιμόνων   ὑμῶν   ἡ  προαίρεσις  βδελύττεσθαι   μὲν   τὰ  βδελυκτὰ   τιμᾶν   δὲ  καὶ ἀποδέχεσθαι τὰ παντὸς ἄξια μίσους καὶ ἀποστροφῆς.

84 Καὶ ἀνὴρ μὲν ἀγαθὸς οὐδὲ βουλεύσασθαί τι χρήσιμον οὔτε πρᾶξαί τι τῶν δεόντων  ὑπὸ σώματος κωλυθήσεται νεκροῦ, ἀλλὰ ἂν ὑγιαίνῃ τὴν ψυχὴν καὶ παρ' αὐτοὺς οἰκῶν τοὺς τάφους καὶ σωφροσύνην καὶ δικαιοσύνην καὶ πᾶσαν ἐπιδείξεται τὴν  ἀρετήν. Καὶ χειροτέχνης  δὲ ἕκαστος ἀνεμποδίστως  τὰ τῆς οἰκείας ἐπιστήμης πάντα ἐργάσεται καὶ παρέξει τοῖς δεομένοις αὐτοῦ οὐ πλησίον νεκρῶν καθήμενος μόνον  ἀλλὰ  κἂν  αὐτὰ  τὰ  μνήματα  τῶν  κατοιχομένων  οἰκοδομῆσαι δέῃ,  καὶ  ὁ ζωγράφος  καὶ ὁ λιθοξόος  καὶ ὁ τέκτων  καὶ ὁ χαλκοτύπος  καὶ πάντες  τὰ αὐτῶν συνεισφέρουσι. Μόνος δὲ πάντων  ὁ Ἀπόλλων ὑπὸ τῶν νεκρῶν κωλύεσθαί φησι τὰ μέλλοντα προορᾶν.

85 Καὶ μὴν καὶ παρ' ἡμῖν ἄνδρες γεγόνασι μεγάλοι καὶ θαυμαστοὶ καὶ τὰ πρὸ τετρακοσίων  καὶ  χιλίων   προεῖπον  ἐτῶν  καὶ  προλέγοντες   οὐδὲν  τούτων   οὔτε ἐζήτησαν οὔτε ἐμέμψαντο οὔτε τοὺς τάφους τῶν ἀπελθόντων ἀναρρήγνυσθαι ἐκέλευσαν καὶ τοὺς κειμένους ῥίπτεσθαι καὶ τυμβωρυχίας ξένον καὶ ἀναίσχυντον ἐπινοεῖν τρόπον. Ἀλλ' οἱ μὲν αὐτῶν ἔθνεσι παροικοῦντες ἀθέοις καὶ μιαροῖς οἱ δὲ ἐν μέσοις τοῖς βαρβάροις ὄντες  ἔνθα τὰ ἀληθῶς  μολυσμοῦ ἄξια καὶ μιασμοῦ πάντα ἐδρᾶτο μετὰ ἀληθείας ἅπαντα προύλεγον καὶ οὐδὲν αὐτοὺς ὁ τῶν ἄλλων  μιασμὸς ἐκώλυεν εἰς τὴν πρόρρησιν. Τί δήποτε; Ὅτι ἐκεῖνοι μὲν ἀληθῶς ὑπὸ θείας ἐνεργούμενοι  δυνάμεως  ἔλεγον  ἅπερ  ἔλεγον,  ὁ δὲ  δαίμων  κενὸς  τῆς  ἐνεργείας ἐκείνης  καὶ ἔρημος ὢν  εἶχε  μὲν  οὐδὲν  προειπεῖν  ὑπὲρ δὲ τοῦ μὴ δόξαι ἀπορεῖν πιθανὰ ἁπλῶς καὶ καταγέλαστα προφασίζεσθαι ἀναγκάζεται.

86 ∆ιὰ τί γάρ, εἰπέ μοι, κατὰ τὸν ἔμπροσθεν χρόνον  οὐδέποτέ τι τοιοῦτον εἶπεν οὐδὲ ἐφθέγξατο; Ὅτι τότε μὲν εἶχε τὸ μὴ θεραπεύεσθαι πρόφασιν, ταύτης δὲ αὐτῷ τῆς ἀπολογίας περιαιρεθείσης κατέφυγεν ἐπὶ τοὺς νεκροὺς στενοχωρηθεὶς μή τι πάθοι. Οὐ γὰρ ἐβούλετο ἀσχημονεῖν ἀλλ' ὑμεῖς αὐτὸν ἠναγκάσατο διὰ τῆς πολλῆς θεραπείας τὴν ἀπολογίαν ἐκκόψαντες καὶ οὐκ ἀφέντες εἰς τὴν τῶν θυσιῶν σπάνιν καταφυγεῖν.

87 Ἀκούσας δὴ ταῦτα ὁ ὑποκριτὴς ἐκέλευσε κατενεχθῆναι τὴν λάρνακα ἵνα ἡ ἧττα δήλη γένηται καὶ καταφανής. Εἰ μὲν γὰρ εἶπεν ὅτι "διὰ τὸν ἅγιον οὐ δύναμαι φθέγγεσθαι"–ἀλλὰ  μηδὲν κινεῖτε  μηδ' ἐνοχλεῖτε  περαιτέρω–τοῖς αὐτοῦ μόνοις ἂν ἐγένετο  φανερόν  οὐ  γὰρ ἂν  εἰς  ἑτέρους  τοῦτο  ἐξήνεγκαν  αἰσχυνόμενοι–νῦν  δὲ ὥσπερ ἐκπομπεῦσαι σπουδάζων τὴν ἀσθένειαν αὐτοῦ οὕτως ἅπαντα πράττειν ἠνάγκαζε δι' ὧν οὐδὲ βουλομένοις ἐνῆν συσκιάσαι τὸ γεγονός. Οὐδὲ γὰρ ἔτι δυνατὸν διασωθῆναι  τὴν  ὑπόκρισιν  διὰ  τὸ  μηδένα  τῶν  ἄλλων  νεκρῶν  ἀλλὰ  μόνον  τὸν μάρτυρα μετακινηθῆναι  ἐκεῖθεν.  Καὶ οὐχ  οἱ τὴν  πόλιν  οἰκοῦντες  μόνον  καὶ  τὸ προάστειον καὶ τοὺς ἀγροὺς ἀλλὰ καὶ οἱ πόρρωθεν ἀφ ιστάμενοι τῶν χωρίων  καὶ τὴν λάρνακα οὐχ ὁρῶντες κειμένην εἶτα τὴν αἰτίαν ἐξετάζοντες εὐθέως ἐμάνθανον, ὡς ὁ δαίμων παρὰ τοῦ βασιλέως ἀξιούμενος μαντεύεσθαι εἶπε τοῦτο μὴ δύνασθαι ποιεῖν ἕως ἂν αὐτοῦ τὸν μακάριον ἀποστήσῃ τις Βαβύλαν.

88 Καίτοι γε, ὦ καταγέλαστε, ἐνῆν σοι καὶ εἰς ἑτέρας προφάσεις καταφυγεῖν οἷα πολλάκις ποιεῖς μυρία τεχνάζων ἐν ταῖς ἀπορίαις ἀεί, πρὸς μὲν τὸν Λυδὸν εἰπὼν  ὅτι Ἅλυν τὸν ποταμὸν διαβὰς μεγάλην ἀρχὴν καταλύσει καὶ δείξας αὐτὸν ἐπὶ τῆς πυρᾶς,  ἐπὶ  δὲ  τῆς  Σαλαμῖνος  αὐτῷ  τε  τῷ  σοφῷ  τούτῳ  χρησάμενος  καὶ  τὸν καταγέλαστον σύνδεσμον προσθείς τὸ μὲν γὰρ εἰπεῖν ἀπολεῖς δὲ σὺ τέκνα γυναικῶν ὅμοιον ἦν τῷ τοῦ Λυδοῦ, τὸ δὲ προσθεῖναι ἤτοι σκιδναμένης ∆ημήτερος ἢ συνιούσης πλείονος   γέλωτος   καὶ  τοῖς   ἐν   ταῖς   τριόδοις   ὑπὸ  τῶν   ἀγυρτῶν   λεγομένοις προσεοικός–ἀλλ' οὐδὲ τοῦτο ἤθελες. Καὶ ἐξῆν ἀσαφείᾳ κρύψαι τὸν λόγον–καὶ γὰρ τοῦτο τῆς τέχνης  ἀεὶ τῆς σῆς–ἀλλ' ἐπέκειντο πάντες πάλιν  ἀγνοοῦντες  καὶ λύσιν ἐπιζητοῦντες.  Καὶ ἐνῆν  σοι καταφυγεῖν  ἐπὶ  τοὺς  ἀστέρας, καὶ  γὰρ τοῦτο  ποιεῖς πολλάκις καὶ οὐκ αἰσχύνῃ οὐδὲ ἐρυθριᾷς.

89 Οὐ γὰρ πρὸς ἄνδρας νοῦν ἔχοντας ὁ λόγος ἐστί σοι ἀλλὰ πρὸς θρέμματα καὶ  θρεμμάτων  ἀλογωτέρους.  Οὐκ ἦσαν  τῶν  Ἑλλήνων  σοφώτεροι  τῶν  ταῦτα ἀκουόντων καὶ οὐκ ἀφισταμένων  τῆς ἀπάτης; Ἀλλὰ συνεώρων τὸ ψεῦδος; Οὐκοῦν ἐχρῆν τἀληθῆ πρὸς τὸν ἱερέα μόνον εἰπεῖν καὶ αὐτὸς ἂν εὗρέ σου μᾶλλον συσκιάσαι τὴν ἧτταν; Νῦν δὲ τίς σε ἔπεισεν, ἄθλιε, εἰς οὕτω φανερὰν  σαυτὸν ἀναισχυντίαν ἐμβαλεῖν;  Ἀλλὰ  τάχα  σὺ μὲν  οὐδὲν  ἥμαρτες,  ὁ  δὲ  βασιλεὺς  κακῶς  ὑπεκρίνατο ἀδιορίστως μὲν περὶ τῶν νεκρῶν ἀκούσας ἐπὶ δὲ τὸν ἅγιον μόνον ἐλθών· ἐκεῖνός σε διήλεγξε καὶ τὴν ἀπάτην ἐγύμνωσεν. Ἀλλ' οὐδὲ ἐκεῖνος ἑκών. Οὐ γὰρ ἦν τοῦ αὐτοῦ τοσούτοις τε ἀναθήμασι τιμᾶν καὶ πάλιν ὑβρίζειν τὸν αὐτόν, ἀλλὰ πάντας ὁμοῦ τοῦ μάρτυρος ἐσκότωσεν ἡ δύναμις καὶ οὐκ ἀφῆκε συνιδεῖν τὰ γινόμενα, ἀλλ' ἐπράττετο μὲν ἅπαντα ὡς κατὰ Χριστιανῶν περιετρέπετο δὲ οὐκ εἰς τοὺς πάσχοντας ἀλλ' εἰς τοὺς δρῶντας ὁ γέλως. Οὕτω που καὶ οἱ μαινόμενοι δοκοῦσι μὲν ἀεὶ τοὺς πλησίον ἀμύνεσθαι τοὺς τοίχους λακτίζοντες  καὶ ῥητὰ καὶ ἄρρητα τοὺς παρόντας λέγοντες κακά, αἰσχύνουσι δὲ δι' ὧν ποιοῦσιν οὐκ ἐκείνους ἀλλ' ἑαυτούς. ὃ δὴ τότε ἐγένετο.

90 Εἵλκετο μὲν  γὰρ ἡ λάρναξ  διὰ τῆς  ὁδοῦ πάσης, ἐπανῄει  δὲ ὁ μάρτυς καθάπερ τις ἀθλητὴς εἰς τὴν ἑαυτοῦ πόλιν δεύτερον φέρων στέφανον ἐν ᾗ καὶ τὸν πρότερον ἀνεδήσατο, ὥστε εἴ τις μὴ καταδέχοιτο τὴν ἀνάστασιν λαμπρότερα τοῦ μάρτυρος  μετὰ  τὴν  τελευτὴν  ἔργα  θεώμενος  αἰσχυνέσθω  λοιπόν.  Οἷον γάρ  τις ἀριστεὺς            τροπαίοις    συνῆπτε    τρόπαια,    μεγάλοις    μείζονα    καὶ    θαυμαστοῖς θαυμαστότερα. Τότε μὲν  γὰρ  πρὸς  βασιλέα  μόνον  ἠγωνίσατο  νῦν  δὲ  καὶ  πρὸς βασιλέα καὶ δαίμονα, καὶ τότε μὲν τῶν ἱερῶν περιβόλων τὸν κρατοῦντα ἀπήλασε νῦν δὲ τοῦ χωρίου παντὸς τῆς ∆άφνης τὸν λυμεῶνα ἀπήγαγεν  οὐ χειρὶ χρώμενος καθάπερ καὶ πρότερον ἀλλ' ἀοράτῳ δυνάμει  τὴν  ἀόρατον καταγωνιζόμενος.  Καὶ ζῶντος  μὲν  οὐκ  ἤνεγκε  τὴν  παρρησίαν  ὁ  ἀνδροφόνος,  τελευτήσαντος  δὲ  οὐχ ὑπέμεινε  τὴν  κόνιν  οὔτε ὁ βασιλεὺς οὔτε ὁ δαίμων  ὁ ταῦτα  κινῶν  τὸν  βασιλέα ποιεῖν.

91 Ὅτι γὰρ μείζονα τοῦ προτέρου φόβον τούτοις τοῖς δευτέροις εἰργάσατο δῆλον ἐκεῖθεν. Ἐκεῖνος μὲν γὰρ αὐτὸν λαβὼν καὶ ἔδησε καὶ ἀνεῖλεν οὗτοι δὲ μόνον μετέθηκαν. ∆ιὰ τί γὰρ μὴ καταποντίσαι τὴν λάρνακα μήτε ἐκεῖνος ἐκέλευσε μήτε οὗτος  ἐθέλησε; ∆ιὰ  τί  μὴ  συνέτριψε  καὶ  κατέκαυσε; ∆ιὰ  τί  μὴ  εἰς  ἔρημον  καὶ ἀοίκητον αὐτὴν ἀπενεχθῆναι  προσέταξεν; Εἰ γὰρ ἄγος ἦν καὶ μίασμα–καὶ βδελυττόμενος ἀλλὰ μὴ δεδοικὼς ἐκεῖθεν αὐτὴν ἐκίνησεν–οὐκ εἰς τὴν πόλιν ἐχρῆν τὸ  ἄγος  εἰσάγειν  ἀλλ'  ἀποικίζειν  εἰς  ὄρη καὶ  νάπας.  Ἀλλ'  ᾔδει  καὶ  αὐτοῦ  τοῦ Ἀπόλλωνος οὐχ ἧττον ὁ δείλαιος τοῦ μακαρίου τὴν ἰσχὺν καὶ τὴν παρρησίαν τὴν πρὸς τὸν Θεὸν καὶ ἔδεισε μὴ τοῦτο ἐργασάμενος σκηπτὸν ἤ τινα νόσον ἑτέραν ἐφ' ἑαυτὸν προκαλέσηται.

92 Καὶ γὰρ εἶχε πολλὰ τῆς τοῦ Χριστοῦ δυνάμεως τὰ τεκμήρια ἔν τε τοῖς πρὸ αὐτοῦ  βεβασιλευκόσιν  ἐπιδειχθείσης  καὶ  ἐν  τοῖς  σὺν  αὐτῷ  τότε  τὴν  ἐπ'  αὐτοῦ διέπουσιν ἀρχήν. Τῶν μὲν γὰρ πάλαι  βασιλευσάντων  οἱ τὰ τοιαῦτα  τολμήσαντες μετὰ πολλὰς καὶ ἀφορήτους συμφορὰς αἰσχρῶς καὶ ἐλεεινῶς  τὸν βίον κατέλυσαν, ὡς τοῦ μὲν τὰς κόρας ἔτι ζῶντος αὐτομάτως ἐκπηδῆσαι τῶν ὀφθαλμῶν  Μαξιμῖνος οὗτος ἦν τὸν δὲ μανέντα τὸν δὲ ἄλλῃ τοιαύτῃ χρησάμενον συμφορᾷ οὕτως ἐνθένδε ἀπελθεῖν. Τῶν δὲ σὺν αὐτῷ τότε ὄντων ὁ μὲν θεῖος ὁ πρὸς πατρὸς νεανικώτερον  τῇ καθ' ἡμῶν μανίᾳ χρησάμενος καὶ τῶν ἱερῶν σκευῶν ταῖς μιαραῖς τολμήσας ἄψασθαι χερσὶ καὶ οὐδὲ τούτοις ἀρκεσθεὶς ἀλλὰ περαιτέρω τῇ ὕβρει προελθών περιστρέψας γὰρ αὐτὰ καὶ θεὶς ἐπὶ τοῦ ἐδάφους ἁπλῶς οὕτως ἐκάθισεν ἐπ' αὐτῶν  παραχρῆμα ταύτης τῆς παρανόμου καθέδρας τὴν δίκην ἔδωκε. ∆ιαφθαρὲν γὰρ αὐτοῦ τὸ αἰδοῖον σκώληκας ἔτεκε, καὶ ὥστε δειχθῆναι  ὅτι ἡ νόσος θεήλατος  ἦν πίονας  ὄρνεις καὶ ξενικὰς καταθύοντες οἱ ἰατροὶ καὶ πλησίον τῶν διεφθορότων μελῶν τιθέντες ἐξεκαλοῦντο  τοὺς  σκώληκας.  Οἱ δὲ οὐκ ἀφίσταντο  ἀλλὰ  ἀπρὶξ τῶν  σεσηπότων εἴχοντο   μερῶν   καὶ  οὕτως   αὐτὸν   ἐπὶ  πολλαῖς   δαπανήσαντες   ἡμέραις  κακῶς ἀπώλεσαν. Ἕτερος δέ τις ἐπὶ τῇ φυλακῇ τῶν ταμείων τεταγμένος τῶν βασιλικῶν πρὶν ἢ τὸν οὐδὸν ὑπερβῆναι τῶν βασιλείων ἐλάκησεν ἄφνω μέσος καὶ αὐτὸς ἑτέρας τινὸς τοιαύτης παρανομίας δίκην δούς. Ταῦτα δὴ καὶ τούτων πλείονα οὐ γὰρ ἅπαντα καταλέγειν  καιρὸς νῦν εἰς νοῦν λαβὼν ὁ μιαρὸς ἐδεδοίκει τὴν τόλμαν περαιτέρω προαγαγεῖν.

93 Καὶ ὅτι οὐκ ἀπ' ἐμαυτοῦ ταῦτα λέγω νῦν ἐκ τῶν μετὰ ταῦτα ὑπ' αὐτοῦ γενομένων  ἔσται δῆλον ἡμῖν. Τέως δὲ τῆς ἀκολουθίας τῶν γεγενημένων  ἐχώμεθα. Τί δὴ τὸ ἐντεῦθεν ἦν; Τοῦτο γάρ ἐστι τὸ θαυμαστὸν οὐ τὴν δύναμιν μόνον ἀλλὰ καὶ τὴν  ἄφατον  φιλανθρωπίαν  ἐπιδεικνύον  τοῦ Θεοῦ. Ὁ μὲν  γὰρ ἅγιος  μάρτυς τῶν ἱερῶν εἴσω περιβόλων ἦν ἐν οἷς καὶ πρότερον ἐτύγχανεν  ὢν πρὶν εἰς τὴν ∆άφνην ἐλθεῖν,  ὁ δὲ πονηρὸς δαίμων  ἐμάνθανεν  εὐθέως  ὅτι μάτην  αὐτῷ  τὰ τῆς ἀπάτης μεμηχάνηται, καὶ ὅτι οὐ πρὸς νεκρὸν τὸν ἀγῶνα εἶχεν ἀλλὰ πρὸς ζῶντα καὶ ἐνεργοῦντα καὶ οὐκ αὐτοῦ μόνον ἀλλὰ καὶ πάντων δαιμόνων ἰσχυρότερον. Παρακαλέσας γὰρ τὸν Θεὸν ἀφεῖναι  πῦρ εἰς τὸν νεὼν  τήν τε ὀροφὴν κατέφλεξε πᾶσαν καὶ τὸ εἴδωλον  μέχρις ἐσχάτων ἀφανίσας ποδῶν τέφραν  τε ἀποφήνας  καὶ κόνιν ἀφῆκεν ἑστάναι τοὺς τοίχους ἅπαντας.

94 Καὶ εἴ  τις  ἐπισταίη  τῷ  τόπῳ  νῦν  οὐκ ἂν  εἴποι  πυρὸς  εἶναι  ἔργον  τὸ γεγονός. Οὐδὲ γὰρ ἄτακτος οὐδὲ ὡς ἐξ ὕλης ἀψύχου γέγονεν  ἡ πυρπόλησις ἀλλ' ὥσπερ τινὸς χειρὸς περιαγούσης τὸ πῦρ καὶ δεικνυούσης τίνων  μὲν φείσασθαι τίνα δὲ ἀναλῶσαι ἐχρῆν οὕτως εὐρύθμως καὶ τεχνικῶς ὁ ναὸς ἐκκεκάλυπται. Καὶ οὐ τοῖς ἐμπεπρησμένοις  ἁπλῶς   ἀλλὰ  τοῖς  ἀρτίους  μὲν  ἔχουσι  περιβόλους  στέγης  δὲ δεομένοις  μόνης  προσέοικεν· τά  τε  γὰρ  ἄλλα  καὶ  οἱ  κίονες  οἵ  τε  τὸν  ὄροφον ἀνέχοντες  οἵ τε τὰ πρόπυλα ἅπαντες ἑστήκασι πλὴν  τοῦ περὶ τὸν ὄπισθεν δόμον ἑνός, καὶ οὗτος δὲ οὐχ ἁπλῶς ἀφέθη διακλασθῆναι  τότε ἀλλὰ δι'  αἰτίαν  ἢν μετὰ ταῦτα ἐροῦμεν.

95 Τούτου δὴ συμβάντος ἄγεται μὲν εἰς δικαστήριον εὐθέως ὁ τοῦ δαίμονος ἱερεὺς καὶ τὸν αἴτιον ἠναγκάζετο λέγειν, ὡς δὲ οὐχ εἶχεν ἐξαγκωνίσαντες αὐτὸν καὶ πολλὰς   ἐπιθέντες   πληγὰς   εἶτα  μετεωρίσαντες   καὶ  τὰς  πλευρὰς   διαξαίνοντες ἐμάνθανον  πλέον  οὐδέν.  Ἀλλ'  ἐγίνετο  παρόμοιον  τῷ  ἐπὶ  τῆς  ἀναστάσεως  τοῦ Χριστοῦ. Καὶ γὰρ τότε ἐτάγησαν μὲν οἱ στρατιῶται τὸ σῶμα φυλάττειν τοῦ Ἰησοῦ ἵνα μὴ ἐκγένηται, φησί, κακουργῆσαι περὶ τὴν κλοπὴν τοῖς μαθηταῖς, τὸ δὲ πρᾶγμα εἰς τοῦτο ἐξέβαινεν ὥστε μηδὲ ἀναίσχυντον  πρόφασιν ὑπολειφθῆναι  τοῖς βουλομένοις περὶ τὴν πίστιν τῆς ἀναστάσεως κακουργεῖν. Καὶ ἐνταῦθα εἵλκετο μὲν ὁ ἱερεὺς ἵνα μὴ θείας ὀργῆς ἀλλ' ἀνθρωπίνης  κακουργίας ἔργον εἶναι  μαρτυρήσῃ τὸ γεγονός. Στρεβλούμενος δὲ καὶ αἰκιζόμενος καὶ οὐδένα ἔχων ἐκδοῦναι ἐμαρτύρει θεόπεμπτον εἶναι τὸ πῦρ ὡς μηδὲ τοῖς ἀναισχυντεῖν βουλομένοις εἶναί τινα λόγον λοιπόν.

96 Ἀλλ' ὅπερ πρὸ μικροῦ θέλων εἰπεῖν ἀνεβαλόμην τοῦτο νῦν εὐκαίρως ἐρῶ. Τί δὴ  τοῦτό  ἐστιν;  Ὅτι  τῷ  φόβῳ  διέσεισεν αὐτοῦ  τὴν  ψυχὴν  ὁ μάρτυς  ὡς  μὴ περαιτέρω τῇ τόλμῃ  προελθεῖν.  Οὐ γὰρ δήπου τὸν  μὲν ἱερέα καὶ ὃν ἐν τοσαύτῃ πρότερον ἦγε τιμῇ τοσούτοις ὑπὲρ τῆς ὀροφῆς περιέβαλλε κακοῖς καὶ θηρίου μᾶλλον ὠμοβόρου διεσπάραττε τάχα δ' ἂν καὶ ἀπεγεύσατο τῶν σαρκῶν εἰ μὴ πᾶσι τὸ πρᾶγμα ἐδόκει εἶναι μυσαρόν, τὸν δὲ ἅγιον αὐτὸ τοῦ δαίμονος τὸ στόμα ἐμφράξαντα πάλιν εἰς τὴν πόλιν ἦγεν ὥστε ἐν πλείονι εἶναι τιμῇ. Εἰ γὰρ καὶ μὴ πρότερον ὅτε τὴν ἧτταν ὁ δαίμων ὡμολόγησεν ἀλλὰ μετὰ τὸν ἐμπρησμὸν πάντα ἀνέτρεψεν ἂν καὶ ἀπώλεσε καὶ κατέφλεξε τὴν λάρνακα τὸ μαρτύριον ἑκάτερον τό τε ἐν τῇ ∆άφνῃ τό τε ἐν τῇ πόλει εἰ μὴ τοῦ θυμοῦ ὁ φόβος ἦν μείζων καὶ τῆς ἀθυμίας ἐκράτει τὸ δέος. Ἔθος γὰρ τοῖς πολλοῖς τῶν ἀνθρώπων  ὅταν ὑπὸ ὀργῆς κατασχεθῶσι καὶ λύπης κἂν μὴ τοὺς αἰτίους λάβωσι τῶν παθῶν εἰς τοὺς ἐμπίπτοντας  ἁπλῶς καὶ ὑπόπτους ἀφιέναι τὴν ὀργήν. Οὐ πόρρω δὲ τῆς ὑποψίας ταύτης ὁ μάρτυς ἦν. Ἅμα τε γὰρ αὐτὸς εἰς τὴν πόλιν ἀφίκετο καὶ τὸ πῦρ ἦλθεν εἰς τὸν ναόν.

97 Ἀλλ' ὅπερ ἔφην πάθος ἐμάχετο πάθει καὶ ὀργῆς ἐκράτει δειλία. Ἐννόησον γάρ μοι τίς ἦν ὁ χρηστὸς ἐκεῖνος εἰς τὸ προάστειον ἀνιὼν καὶ τὸ μὲν μαρτύριον ὁρῶν ἑστηκὸς  τὸν   δὲ  νεὼν   ἐμπεπρησμένον   καὶ  τὸ  εἴδωλον   ἠφανισμένον   καὶ  τὰ ἀναθήματα  ἀνηλωμένα  καὶ τῆς τε ἑαυτοῦ φιλοτιμίας  καὶ τῆς σατανικῆς  πομπῆς πᾶσαν ἐξῃρημένην ὑπόμνησιν; Εἰ γὰρ μήτε θυμὸς αὐτὸν μήτε ἀθυμία ταῦτα ὁρῶντα εἰσῄει τὴν γοῦν αἰσχύνην οὐκ ἂν ἤνεγκε καὶ τὸν πολὺν γέλωτα, ἀλλ' ἐξέτεινεν ἂν τὰς ἀνόμους χεῖρας καὶ ἐπὶ τοῦ μακαρίου μαρτύριον εἰ μὴ τοῦτο ὅπερ εἶπον κατεῖχεν αὐτόν.  Οὐδὲ γὰρ  μικρὸν  ἦν  τὸ  γεγονὸς  ἀλλὰ  πᾶσαν  μὲν  τῶν  Ἑλλήνων  τὴν παρρησίαν ἐξέκοψεν ἅπασαν δὲ τὴν εὐφροσύνην ἔσβεσε τοσαύτην δὲ τῆς ἀθυμίας τὴν ἀχλὺν αὐτοῖς κατεσκέδασεν ὅσην ἂν εἰ πάντες ἀπολώλεσαν οἱ ναοί.

98 Καὶ ὅτι  οὐ κομπάζων  λέγω  ταῦτα  αὐτὰ  παραθήσομαι τὰ  ῥήματα τῶν ὀδυρμῶν  καὶ τῆς μονῳδίας  ἣν  εἰς τὸν  δαίμονα  τοῦτον  ὁ τῆς πόλεως  εἰργάσατο σοφιστής. Ἔχει δὲ οὕτως ἡ τῶν  θρήνων  ἀρχή· Ἄνδρες ὧν τοῖς ὀφθαλμοῖς  ἀχλὺς κατακέχυται ὥσπερ οὖν καὶ τοῖς ἐμοῖς μήτε καλὴν ἔτι μήτε μεγάλην καλῶμεν τήνδε τὴν  πόλιν.  Εἶτα εἰπών  τινα  περὶ τοῦ μύθου τῆς ∆άφνης  καὶ διαλεχθείς–  οὐ γὰρ ἅπαντα ἐνθεῖναι τὸν λόγον ἐνταῦθα καιρὸς ὑπὲρ τοῦ μὴ μῆκος ἐπεισαγαγεῖν περιττὸν–λέγει ὅτι ὁ Περσῶν βασιλεύς ποτε ὁ τὴν πόλιν ἑλὼν ἐφείσατο τοῦ νεώ. Τὰ δὲ ῥήματά ἐστι ταῦτα· Ὁ μὲν στρατὸν ἐφ' ἡμᾶς ἀγαγὼν  ᾤετο αὐτῷ βέλ τιον εἶναι σεσῶσθαι τὸν νεὼν καὶ τὸ κάλλος τοῦ ἀγάλματος ἐκράτει θυμοῦ βαρβαρικοῦ, νῦν δέ, ἥλιε καὶ γῆ, τίς ἢ πόθεν ὁ πολέμιος οὗτος ὃς οὐδὲ ὁπλιτῶν οὐδὲ ἱππέων οὔτε φιλῶν τινων  δεη  θεὶς  μικρῷ  σπινθῆρι  πάντα  ἀνάλωσεν;  Εἶτα δεικνὺς  ὅτι  αὐτοῦ  τότε ἐκράτησεν ὁ μακάριος ὅτε μάλιστα ἤνθει  τὰ τῶν  Ἑλλήνων  θυσίαις καὶ τελεταῖς  φησί· Καὶ δὴ καὶ ἡμῖν τὸν νεὼν ὁ μὲν πολὺς ἐκεῖνος κατακλυσμὸς οὐ παρέσυρεν, ἐν αἰθρίᾳ δὲ καὶ τῆς νεφέλης  παρελθούσης κατενήνεκται,  νεφέλην  καὶ κατακλυσμὸν τὸν τοῦ προτέρου βασιλέως καιρὸν καλῶν.  Καὶ πάλιν  μικρὸν προελθὼν  αὐτὸ δὴ τοῦτο πικροτέρως ἀποδύρεται λέγων· Εἶτα διψώντων  μέν σοι τῶν βωμῶν αἵματος ἔμενες, Ἄπολλον, φρουρὸς ἀκριβὴς τῆς ∆άφνης καὶ ῥαθυ μούμενος, ἔστι δὲ ὅπη καὶ προπηλακιζόμενος περι κοπτόμενός τε τὸν ἔξω κόσμον ἠνείχου, νῦν δὲ μετὰ πολλὰ μὲν πρόβατα πολλοὺς δὲ βόας στόμα βασιλέως ὅσιον τῷ ποδὶ δεξάμενος, ἰδὼν ὃν προὔλεγες,  ὀφθεὶς  ὑπὸ  τοῦ  μεμηνυ  μένου,  πονηροῦ  γειτονήματος   ἀπαλλαγεὶς νεκροῦ τινος ἐνοχλοῦντος ἐγγύθεν ἐκ μέσης τῆς θεραπείας ἀποπεπήδηκας. Πόθεν ἔτι φιλοτιμησόμεθα πρὸς ἄνδρας ἱερῶν μεμνημέ νους καὶ ἀγαλμάτων;

99 Τί  λέγεις,  ὦ  θρηνῳδέ;  Ἀτιμαζόμενος  μὲν  καὶ  προπηλακιζόμενος  τῆς ∆άφνης ἔμενε φρουρὸς ἀσφαλής, τιμώμενος  δὲ καὶ θεραπευόμενος οὐδὲ τὸν ναὸν ἴσχυσε φυλάξαι τὸν αὐτοῦ καὶ ταῦτα εἰδὼς ὅτι ἐκείνου πεσόντος εἰς μείζονα ἀτιμίαν καταστήσεται τῆς προτέρας; Τίς δὲ καὶ ὁ νεκρός, ὦ σοφιστά, ὁ τὸν σὸν θεὸν ἐνοχλῶν; Ποῖον  τὸ  πονηρὸν   γειτόνημα;  Ἐνταῦθα   γὰρ  εἰς   τὰς   τοῦ  μακαρίου  Βαβύλα ἀνδραγαθίας  ἐμπεσὼν  καὶ  διανήξασθαι  τὴν  αἰσχύνην  οὐκ ἔχων  ἐγκαλυψάμενος ἁπλῶς  παρέδραμεν–ὅτι μὲν ὑπὸ τοῦ μάρτυρος ἠνωχλεῖτο  καὶ ἐθλίβετο  ὁ δαίμων εἰπὼν  οὐκέτι δὲ προσθεὶς πῶς τὴν ἧτταν συσκιάσαι σπουδάσας ὁ δαίμων, μᾶλλον αὐτὴν ἐξεκάλυψεν–ἀλλ' ἁπλῶς "πονηροῦ γειτονήματος"  φησιν, "ἀπαλλαγείς."  ∆ιὰ τί γὰρ οὐ λέγεις τὸν νεκρὸν τίς ἦν καὶ διὰ τί μόνος ἠνώχλει σου τὸν θεὸν καὶ διὰ τί μετεκινεῖτο μόνος; ∆ιὰ τί δὲ καὶ πονηρὸν αὐτὸν γειτόνημα καλεῖς, εἰπέ μοι; Ὅτι τοῦ δαίμονος τὴν ἀπάτην ἤλεγξε; Καὶ μὴν τοῦτο οὐ πονηροῦ τινος γειτονήματος ἔργον ἦν ὥσπερ οὐδὲ νεκροῦ ἀλλὰ καὶ ζῶντος καὶ ἐνεργοῦντος καὶ χρηστοῦ καὶ προστάτου καὶ κηδεμόνος καὶ πάντα ὑπὲρ τῆς ὑμετέρας πραγματευομένου σωτηρίας εἴ γε ἐβούλεσθε.

100  Ἵνα  γὰρ  ὑμῖν  μὴ  ἐξῇ  ἐπὶ  πλέον  ἀπατᾶν  ἑαυτοὺς  καὶ  λέγειν   ὅτι ὀργιζόμενος καὶ ὑπὲρ θυσιῶν ἐγκαλῶν  καὶ ὑπὲρ τῆς ἄλλης θεραπείας μεμφόμενος ἀνεχώρησεν ἑκών, διὰ τοῦτο αὐτὸν καὶ ἐκ τοῦ χωρίου τούτου παντὸς ἀπήλασεν ὃ μάλιστα πάντων φίλον ἦν αὐτῷ καὶ ὃ τῶν ἄλλων οὕτω προετίμησεν ὡς καὶ ἀτιμαζόμενος προσεδρεύειν αὐτῷ. Σὺ γὰρ τοῦτο προλαβὼν εἶπες· καὶ ἐν τούτῳ δὲ τῷ καιρῷ ἐν ᾧ πολλὰ μὲν πρόβατα πολλοὺς δὲ βοῦς αὐτῷ κατέσφαττεν ὁ βασιλεύς ... ὥστε πανταχόθεν ἐλέγχεσθαι ὅτι ἀναγκαζόμενος καὶ ὑπὸ μείζονος ὠθούμενος δυνάμεως τὴν ∆άφνην ἀπέλιπεν. Ἐνῆν μὲν γὰρ καὶ τοῦ ξοάνου μένοντος  διώκειν αὐτὸν ἀλλ' ὑμεῖς οὐκ ἂν ἐπιστεύσατε ὥσπερ οὖν οὐδὲ πάλαι ὅτε ὑπ' αὐτοῦ πεπέδητο ἀλλ' ἐνέκεισθε θεραπεύοντες. ∆ι' ὃ πρότερον ἀφεὶς ἑστάναι τὸ ξόανον ὅτε μάλιστα ἤρθη τῆς ἀσεβείας ἡ φλὸξ τότε αὐτὸ κατήνεγκε, δεικνὺς ὅτι τὸν νικῶντα οὕτω χρὴ νικᾶν οὐ τεταπεινωμένων ἀλλ' αἰρομένων καὶ λαμπρῶν ὄντων περιγινόμενον  τῶν ἐχθρῶν.

101  ∆ιὰ  τί  γὰρ  αὐτὸς  τότε  οὐκ  ἐκέλευσε  τῷ  εἰς  τὴν  ∆άφνην   αὐτὸν ἀναγαγόντι   βασιλεῖ  κατασκάψαι  τὸν  νεών,  μεταθεῖναι   τὸ  ξόανον  ὥσπερ  τὴν λάρνακα; Ὅτι οὔτε ἐβλάπτετο παρ' αὐτοῦ οὔτε σαρκικῆς ἔχρῃζε συμμαχίας ἀλλὰ καὶ τότε καὶ νῦν χωρὶς ἀνθρωπίνης αὐτὸν κατέβαλε χειρός. Καὶ τὴν μὲν προτέραν ἡμῖν οὐκ ἐδήλωσε νίκην, ἀλλ' ἐπιστομίσας αὐτὸν μόνον ἡσύχαζε.

102 Τοιοῦτοι  γὰρ  οἱ  ἅγιοι·  κατορθοῦσθαι  βούλονται  τὰ  πρὸς  τὴν  τῶν ἀνθρώπων  σωτηρίαν μόνον οὐκέτι δὲ καὶ ἐπιδείκνυσθαι τοῖς πολλοῖς ὅτι αὐτῶν τὰ κατορθώματα  πλὴν  εἴ πού τις  χρεία  ἀναγκάσειε–χρείαν  δὲ τὴν  τῶν  σωζομένων κηδεμονίαν λέγω πάλιν– ὅπερ τότε ἐγένετο. Ἐπειδὴ γὰρ τὰ τῆς ἀπάτης ηὔξετο κακὰ ἐκκαλύπτεται μὲν ἡμῖν ἡ νίκη λοιπὸν ἐκκαλύπται δὲ οὐχ ὑπὸ τοῦ νικήσαντος ἀλλ' ὑπὸ τοῦ νικηθέντος αὐτοῦ. Οὕτω γὰρ ἥ τε μαρτυρία καὶ παρὰ τοῖς ἐχθροῖς ἀνύποπτος ἦν ὅ τε ἅγιος τὰ περὶ αὐτοῦ λέγειν  καὶ ἀνάγκης οὔσης ἐξέφυγεν. Ἐπειδὴ δὲ οὐδὲ οὕτω τὰ τῆς πλάνης ἔληγεν ἀλλ' ἐνέκειντο πάλιν οἱ τῶν λίθων ἀναισθητότεροι τὸν ἡττημένον   παρακαλοῦντες   καὶ  πρὸς  οὕτω   φανερὰν   ἀλήθειαν   τυφλώττοντες, τηνικαῦτα ἐπαφεῖναι ἠναγκάσθη τῷ ξοάνῳ τὸ πῦρ ὥστε διὰ τούτου τοῦ ἐμπρησμοῦ ἕτερον τὸν τῆς εἰδωλολατρείας σβέσαι ἐμπρησμόν.

103 Τί οὖν μέμφῃ τῷ δαίμονι λέγων  ὅτι "ἐκ μέσης τῆς θεραπείας ἀποπεπήδηκας;"  Οὐκ ἀπεπήδηκεν  ἑκὼν  ἀλλ' ἀπηλάσθη  καὶ  ἐξεβλήθη  ἄκων  καὶ ἀναγκαζόμενος τότε ὅτε μάλιστα μένειν ἤθελε καὶ διὰ τὴν κνίσαν καὶ διὰ τὰ θύματα. Ὥσπερ γὰρ εἰς τοῦτο βασιλεύσας ὁ τότε κρατῶν ἵνα τὰ θρέμματα τῆς οἰκουμένης ἀναλώσῃ πάσης οὕτως ἀφειδῶς κατέκοπτεν ἐπὶ τῶν βωμῶν πρόβατα καὶ βοῦς, καὶ εἰς τοῦτο μανίας ἤλασεν ὡς καὶ τῶν παρ' αὐτοῖς δοκούντων ἔτι φιλοσοφεῖν πολλοὺς μάγειρον αὐτὸν καὶ κρεῶν κάπηλον καὶ πάντα τὰ τοιαῦτα ἀποκαλεῖν. Οὐκ ἂν οὖν οὕτω   δαψιλοῦς   τραπέζης   καὶ   κνίσης   καὶ   καπνῶν   καὶ   χειμάρρων   αἱμάτων ἀνεχώρησεν ὁ δαίμων ἑκὼν ὁ καὶ χωρὶς τούτων μένων, ὡς ἔφης, διὰ τὴν πρὸς τὴν ἐρωμένην μανίαν.

104 Ἀλλὰ γὰρ τὸν παρ' ἡμῶν λόγον στήσαντες τέως πάλιν ἐπακούσωμεν τῶν ὀδυρμῶν  τοῦ σοφιστοῦ. Ἀφεὶς γὰρ τὸν  Ἀπόλλω πρὸς τὸν  ∆ία πάλιν  ὀλοφύρεται λέγων· Οἵαν, ὦ Ζεῦ, γνώμης καμνούσης ἀφῃρέθημεν ἀνά παυλαν. Ὡς καθαρὸν μὲν θορύβων  ἡ ∆άφνη  χωρίον  καθαρώτερος δὲ ὁ νεὼς  οἷον λιμένος  ἐπὶ λιμένι  παρ' αὐτῆς  πεποιημένου  τῆς  φύσεως,  ἀκυμάντοιν  μὲν  ἀμφοῖν  πλείω  δὲ τὴν  ἡσυχίαν παρεχομένου  τοῦ δευτέρου. Τίς μὲν  οὐκ ἂν  αὐτόθι  νόσον ἀπέδυ; Τίς δὲ οὐκ ἂν φόβον;  Τίς δὲ  οὐκ  ἂν  πένθος;  Τίς δὲ  ἂν  ἐπόθησε τὰς  μακάρων  νήσους; Ποίαν ἀνάπαυλαν ἀφῃρέθημεν, ὦ μιαρέ; Πῶς δὲ καθαρώτερος θορύβων ὁ νεὼς καὶ λιμὴν ἀκύμαντος ἔνθα αὐλοὶ καὶ τύμπανα καὶ κραιπάλαι καὶ κῶμοι καὶ μέθαι; "Τίς οὐκ ἂν αὐτόθι," φησί, "νόσον ἀπέδυ;" Τίς μὲν οὖν τῶν προσκειμένων σοι οὐκ ἂν ἐδέξατο νόσον   αὐτόθι   εἰ   καὶ   πρότερον   ὑγιαίνων    ἐτύγχανε   καὶ   νόσον   τὴν   πασῶν χαλεπωτάτην; Ὁ γὰρ τὸν δαίμονα προσκυνῶν καὶ τῆς ∆άφνης τὴν ὑπόθεσιν ἀκούων καὶ τοῦ θεοῦ τὴν μανίαν  τοσαύτην ὁρῶν, ὡς καὶ καταποθείσης τῆς ἐρωμένης ἔτι προσεδρεύειν τῷ τόπῳ καὶ τῷ φυτῷ, πόσην ἐκεῖθεν οὐκ ἂν ἐδέξατο φλόγα μανίας; Πόσον χειμῶνα; Πόσον θόρυβον; Πόσην νόσον; Πόσον πάθος; Τοῦτο οὖν ἀνάπαυλαν καλεῖς ψυχῆς καὶ λιμένα ἀκύμαντον; Τοῦτο νόσων ἀπαλλαγήν; Καὶ τί θαυμαστὸν εἰ τὰ ἐναντία τοῖς ἐναντίοις τίθεσαι; Καὶ γὰρ οἱ μαινόμενοι τῶν πραγμάτων οὐδενὸς ὡς ἔχει φύσεως αἰσθάνονται ἀλλὰ ἐναντίας τοῖς οὖσι τὰς ψήφους φέρουσιν.

 105 "Ὀλύμπια μὲν οὐ μάλα πόρρω"–πάλιν γὰρ ἐπὶ τὸν θρῆνον ἐλεύσομαι δεικνὺς ὅσην ἅπαντες οἱ τότε τὴν πόλιν οἰκοῦντες Ἕλληνες ἐδέξαντο τὴν πληγὴν καὶ ὡς οὐκ ἂν τοῦτο πράως ἤνεγκεν ὁ βασιλεὺς ἀλλὰ πάντα θυμὸν εἰς τὴν τοῦ μάρτυρος λάρνακα ἀφῆκεν  ἂν  εἰ μὴ φόβῳ  κατείχετο  μείζονι–τί  οὖν  φησιν;  Ὀλύμπια  μὲν  οὐ μάλα πόρρω,  συγκαλέσει  δὲ  ἡ  πανήγυρις  τὰς  πόλεις  αἱ  δὲ  ἥξουσι  βοῦς  ἄγουσαι  τῷ Ἀπόλλωνι θυσίαν. Τί δράσωμεν; Ποῖ κατα λυσώμεθα; Τίς ἡμῖν θεῶν διαστήσει τὴν γῆν;  Ποῖος κῆρυξ, ποία  σάλπιγξ  οὐχ  ὑποκινήσει  δάκ  ρυον; Τίς ἑορτὴν  ἐρεῖ  τὰ Ὀλύμπια τοῦ πτώμα τος ἐγγύθεν ἐπεμβάλλοντος ὀδυρμόν; "∆ὸς τόξα μοι κερουλκά," φησὶν ἡ τραγῳδία,  ἐγὼ δὲ λέγω  καὶ μαντικῆς  τι μικρὸν ὅπως τῇ μὲν ἕλω τῇ δὲ τοξεύσω τὸν  δράσαντα. Ὢ τόλμης  ἀσεβοῦς, ὢ ψυχῆς  μιαρᾶς, ὢ θρασείας χειρός. Τίτυός τις οὗτος ἕτερος ἢ Ἴδας ὁ ἀδελφὸς Λυγκέως οὐ μέγας μὲν ὥσπερ ἐκεῖνος οὐδὲ τοξότης  ὥσ περ οὗτος  ἀλλ'  ἓν  τοῦτο  εἰδὼς  τὸ κατὰ  θεῶν  μαίνεσθαι. Τοὺς μὲν Ἀλωέως   ἔτι  διανοουμένους   τὰς  τῶν   θεῶν   ἐπιβουλὰς   θανάτῳ   κατέπαυσας, Ἄπολλον,  τούτῳ  δὲ πόρρωθεν  φέροντι  τὸ πῦρ οὐκ ἀπήντησεν  ὀιστὸς ἐπ' αὐτὴν φερόμενος  τὴν  καρδίαν.  Ὢ δεξιᾶς  τελχῖνος,  ὢ  πυρὸς  ἀδίκου. Ποῦ ποτε  ἄρα τὸ πρῶτον ἔπεσε; Τί τοῦ κακοῦ τὸ προοίμιον; Ἆρα ἐξ ὀροφῆς ἀρξάμενον ἐπὶ τὰ ἄλλα  προὔβη· τὴν κεφαλὴν ἐκείνην, τὸ πρόσωπον, τὴν φιάλην, τὴν κίδαριν, τὸν πο δήρη χιτῶνα; Ἥφαιστος δὲ πυρὸς ταμίας οὐκ ἠπείλησε τῷ πυρὶ λυμαινομένῳ  τὴν χάριν ὀφεί λων τῷ θεῷ μηνύματος ἀρχαίου. Ἀλλ' οὐδὲ ὁ Ζεὺς ὄμβρων ἡνίας ἔχων ὕδωρ ἀφῆκεν ἐπὶ τὴν φλόγα καὶ ταῦτα ποτε Λυδῶν βασιλεῖ δυσ τυχήσαντι σβέσας πυράν. Τί πρῶτον ἄρα πρὸς αὐτὸν εἶπεν ὁ τὸν πόλεμον ἀράμενος; Πόθεν ποτὲ τὸ θάρσος; Πῶς δὲ  ἐφύλαξε  τὴν  ὁρμήν; Πῶς δὲ  οὐκ  ἔλυσε τὸ  δόγμα  τοῦ  θεοῦ  τὸ  κάλλος αἰδεσθείς; Μέχρι τίνος οὐ διαβλάψεις, ἄθλιε καὶ ταλαίπωρε, ταῦτα ἀνθρωπίνης εἶναι λέγων χειρὸς καὶ ὥσπερ οἱ παραπαίοντες ἐναντιολογῶν καὶ σαυτῷ μαχόμενος;

106 Εἰ γὰρ τὸν Περσῶν βασιλέα καὶ τοσαύτην ἄγοντα στρατιὰν καὶ τὴν πόλιν ἑλόντα καὶ τὰ λοιπὰ τῶν ἱερῶν ἐμπρήσαντα καὶ τὴν δᾷδα μετὰ χεῖρας ἔχοντα καὶ προσάγειν αὐτὴν  ἤδη τούτῳ  μέλλοντα  τῷ ναῷ  μετέβαλεν  ὁ δαίμων–καὶ  γὰρ καὶ ταῦτα ἐν ἀρχῇ τῆς μονῳδίας ἔλεγες οὕτως εἰπὼν θρηνῶν· Τόν τοι βασιλέα Περσῶν τοῦ νῦν τούτου πολε μοῦντος πρόγονον, προδοσίᾳ τὸ ἄστυ λαβόντα καὶ ἐμπρήσαντα, χωρήσαντα ἐπὶ ∆άφνης ὡς τὸ αὐτὸ δράσοντα μετέβαλεν ὁ θεὸς καὶ τὴν δᾷδα ῥίψας προσεκύνησε τὸν Ἀπόλλω· οὕτως αὐτὸν κατεπράυνέ τε καὶ διήλλαξε φανείς– Ὁ δὴ θυμοῦ βαρβαρικοῦ καὶ τοσαύτης περιγενόμενος στρατιᾶς ὡς ἔφης καὶ δυνηθεὶς τότε τὸν κίνδυνον διαφυγεῖν–λέγεις  δὲ ὅτι τοὺς Ἀλωέως παῖδας διανοουμένους τὰς τῶν θεῶν ἐπιβουλὰς θανάτῳ  κατέπαυσε–πῶς οὖν ὁ τοσαῦτα δυνηθεὶς  οὐδὲν τοιοῦτον εἰργάσατο νῦν;

107 Καίτοι εἰ μηδὲν ἕτερον τὸν γοῦν ἱερέα σπαραττόμενον ἀδίκως ἐλεῆσαι ἐχρῆν  φανερὸν  καταστήσαντα τὸν  ἐπίβουλον.  Καὶ εἰ  τότε  παρὰ τὸν  ἐμπρησμὸν διέφυγεν  ὅτε γοῦν ὁ δείλαιος ἐκεῖνος κρεμάμενος διωρύττετο τὰς πλευρὰς καὶ τὸν ἐργασάμενον ἀπαιτούμενος εἰπεῖν οὐκ εἶχε τότε παραστῆναι ἐχρῆν καὶ ἐκδοῦναι τὸν δράσαντα ἢ καταμηνῦσαι μόνον εἴ γε ἐκδοῦναι οὐκ ἴσχυε. Νῦν δὲ περιορᾷ μὲν ὁ ἀχάριστος καὶ ἀγνώμων τὸν αὑτοῦ θεραπευτὴν καταξαινόμενον ἀλόγως περιορᾷ δὲ τὸν  βασιλέα μετὰ τοσαύτας θυσίας καταγελώμενον.  Καὶ γὰρ ὡς  μαινόμενον  καὶ παραπαίοντα πάντες ἐγέλων αὐτὸν ὅτε εἰς τὸν ἄθλιον ἐκεῖνον ἠφίει τὴν ὀργήν.

108 Πῶς δὲ ὁ τοῦ βασιλέως τὴν παρουσίαν ἔτι μακρὰν ὄντος προλέγων καὶ γὰρ καὶ τοῦτο  ἀνωτέρω  τούτων  ἐθρήνεις  τὸν  πλησίον  ἑστῶτα καὶ κατακαίοντα αὐτὸν  οὐκ  εἶδε;  Καίτοι  γε  καὶ  μαντικὸν  αὐτὸν  εἶναί  φατε  καὶ  ἄλλοις  ἄλλας διανέμοντες  τέχνας καθάπερ ἀνθρώποις  τοῖς ὑμετέροις θεοῖς τούτῳ τὴν μαντικὴν ἀνεθήκατε καὶ οὐδὲ μεταδοῦναι αὐτόν σοι τῆς τέχνης ἀξιοῖς. Πῶς οὖν τὰς οἰκείας οὐκ ἔγνω συμφοράς; Καίτοι τοῦτο οὐδ' ἂν ἄνδρα διέλαθεν. Ἀλλ' ἆρα μὴ ἐκάθευδεν ἁπτομένου τοῦ πυρός; Ἀλλ' οὐδὲ οὕτως ἀναίσθητός τίς ἐστιν ὡς αὐτῷ τῆς φλογὸς προσφερομένης μὴ διαναστῆναι  εὐθέως  καὶ τὸν  προσάγοντα κατασχεῖν.  Ἀληθῶς " Ελληνες ἀεὶ παῖδες γέρων δὲ Ἕλλην οὐδείς" δέον γὰρ τὴν οἰκείαν ἄνοιαν θρηνεῖν ὅτι τῶν  πραγμάτων  βοώντων  τὴν  τῶν  δαιμόνων  ἀπάτην  οὐδὲ οὕτως  ἀφίστασθε ἀλλ' ἐκδόντες ἑαυτοὺς εἰς ἀπώλειαν καὶ τὴν ὑμετέραν ἀποδόμενοι σωτηρίαν ἄγεσθε δίκην θρεμμάτων ᾗπερ ἂν κελεύωσιν ἕπεσθαι οἳ κάθησθε ξοάνων πενθοῦντες ἀπώλειαν.

109 Σὺ δὲ  καὶ  τόξα  ἀπαιτεῖς  οὐδὲν  ἐκείνου  τοῦ  ταῦτα  ἐν  τῇ  τραγῳδίᾳ λέγοντος  διεστηκώς. Πῶς γὰρ οὐ μανία  πρόδηλος  καὶ σαφὴς προσδοκᾶν τι  τοῖς ὅπλοις τούτοις ἀνύειν ἃ τὸν κεκτημένον οὐδὲν ὤνησεν; Εἰ μὲν γὰρ αὐτὸς μείζονα καὶ τὴν τέχνην  καὶ τὴν ἐμπειρίαν τοῦ δαίμονος ἔχειν φὴς οὐκ ἐχρῆν αὐτὸν τιμᾶν ἀμαθέστερόν τε ὄντα καὶ ἀσθενέστερον ἐν οἷς αὐτόν φατε πάντων κρατεῖν. Εἰ δὲ τῶν πρωτείων ἐκείνῳ παραχωρεῖς ἄν τε τοξεύειν ἄν τε μαντεύεσθαι δέῃ, πῶς ἐν τῷ μέρει τῆς τέχνης ταῦτα προσεδόκησας δράσειν ἅπερ ὁ τὴν ὅλην ἔχων οὐκ ἴσχυσε; Γέλως ταῦτα καὶ λῆρος· οὔτε γὰρ εἶχέ τε μαντικῆς οὔτε κἂν εἶχεν ἤνυσεν ἄν. Οὐ γάρ ἐστιν, οὐκ ἔστιν ὁ ταῦτα ἐργασάμενος ἀνὴρ ἀλλὰ θεία δύναμις.

110 Καὶ τὴν  αἰτίαν  δὲ  μετὰ  ταῦτα  ἐρῶ, τέως  δὲ  ἄξιον  μαθεῖν  ὑπὲρ  ὧν ἀγνωμοσύνην ἐγκαλεῖ τῷ Ἡφαίστῳ οὑτωσί πως λέγων· " Ηφαιστος δὲ πυρὸς ταμίας οὐκ  ἠπείλησε  τῷ  πυρὶ  λυμαινομένῳ   τὴν  χάριν  ὀφείλων   τῷ  Θεῷ  μηνύματος ἀρχαίου." Ποίαν χάριν; Ποίου μηνύματος ἀρχαίου, εἰπέ; ∆ιὰ τί κρύπτεις σου τὰ σεμνὰ τῶν  θεῶν  κατορθώματα;  Εἰ γὰρ καὶ τὴν  εἶπες  αὐτὴν  μᾶλλον  ἂν  ἀγνώμονα  τὸν Ἥφαιστον  ἔδειξας.  Ἀλλ'  αἰσχύνῃ  καὶ  ἐρυθριᾷς·  οὐκοῦν  ἡμεῖς  μετὰ  παρρησίας ἐροῦμεν τὰ σά. Τίς οὖν ἡ χάρις; Ἐρασθέντα ποτὲ τὸν Ἄρην τῆς Ἀφροδίτης καὶ τὸν Ἥφαιστον–ἄνδρα  γὰρ  αὐτῆς  εἶναι–δεδοικότα  τὴν  ἀπουσίαν  ἐπιτηρήσαντα  τὴν ἐκείνου  πρὸς αὐτὴν  εἰσελθεῖν  φασι. Τὸν δὲ  Ἀπόλλω  θεασά μενον  μιγνυμένους αὐτοὺς ἀπελθόντα πρὸς τὸν Ἥφαιστον τὴν μοιχείαν κατειπεῖν. Ἐλθόντα δὲ ἐκεῖνον καὶ ἀμφοτέρους ἐπὶ τῆς κλίνης εὑρόντα δεσμὰ αὐτοῖς οὕτως ὡς εἶχον περιβαλ όντα καλέσαι τε τοὺς θεοὺς ἐπὶ τὴν ἀσχήμονα θεωρίαν καὶ ταύτην τῆς μοιχείας πράξασθαι δίκην αὐτούς. Ταύτης οὖν τῆς χάριτος ὀφειλέτην ὄντα τὸν Ἥφαιστον καιροῦ καλοῦντος ἀγνωμονῆσαι περὶ τὴν ἀντίδοσίν φησι.

111 Τί οὖν  καὶ  ὁ Ζεὺς, ὦ  βέλτιστε; Καὶ γὰρ καὶ  τούτῳ  πάλιν  ἀπήνειαν ἐγκαλεῖς, "Ἀλλ'  οὐδὲ ὁ Ζεύς," λέγων,  "ὄμβρων ἡνίας ἔχων  ὕδωρ ἀφῆκεν  ἐπὶ τὴν φλόγα  καὶ  ταῦτα  Λυδῶν ποτε  βασιλεῖ  δυστυχήσαντι  σβέσας πυράν."  Ἀλλὰ  γὰρ καλῶς  ποιῶν  ἀνέμνησας ἡμᾶς καὶ τοῦ Λυδοῦ. Καὶ γὰρ κἀκεῖνον  ὁ μιαρὸς οὗτος δαίμων ἠπάτησεν ἐλπίσι φυσήσας κεναῖς καὶ εἰς προὖπτον κακὸν ἐμβαλών. Καὶ εἰ μὴ φιλάνθρωπος  ἦν ὁ Κῦρος οὐδὲν ἂν αὐτὸν ὤνησεν ὁ Ζεύς. Ὥστε μάτην ἐγκαλεῖς τῷ ∆ιὶ ὡς προτιμήσαντι τοῦ παιδὸς τὸν Λυδόν–οὐδὲ γὰρ ἑαυτῷ ἔνθα μάλιστα πασῶν ἐτιμᾶτο πόλεων τὴν Ῥωμύλου λέγω κεραυνωθεὶς ἤμυνεν.

112 Ἐπακούσωμεν δὲ καὶ τῶν  λοιπῶν  τοῦ θρήνου ῥημάτων  οὕτω γὰρ τὸ πένθος εἰσόμεθα καλῶς ὃ κατέσχεν αὐτῶν τὰς ψυχάς Ἄνδρες ἕλκομαι τὴν ψυχὴν πρὸς τὸ εἶδος τοῦ θεοῦ καί μοι πρὸ τῶν  ὀμμάτων  ἵστησιν ὁ λογισμὸς τὸν τύπον· ἡμερότητα μορφῆς, ἁπαλότητα δέρρης–ἐν λίθῳ καὶ ταῦτα–ζωστῆρα περὶ τῷ στήθει συνάγοντα χιτῶνα  χρυσοῦν ὡς αὐτοῦ τὰ μὲν ἐνιζάνειν  τὰ δὲ ὑπανίστασθαι. Τὸ δὲ ὅλον σχῆμα τίνος οὐκ ἂν ζέοντα ἐκοίμισε θυμόν; Ἐῴκει γὰρ ᾄδοντι μέλος. Καὶ πού τις καὶ ἤκουσεν ὥς φασιν ἐν μεσημβρίᾳ κιθαρίζοντος. Ὦτα εὐδαίμονα. Τὸ δὲ ᾆσμα ἄρα ἦν ἔπαινος τῆς γῆς ᾗ μοι φαίνεται καὶ σπένδειν ἀπὸ τῆς χρυσῆς κυάθου ὅτι τὴν κόρην ἔκρυψε ῥα γεῖσά τε καὶ συνελθοῦσα. Εἶτα μικρὰ πρὸς τὸν ἐμπρησμὸν ὀλοφυρόμενος, Ἐβόα μὲν φησίν, ὁδοιπόρος ἀνιούσης τῆς αὐγῆς ἐκυκᾶτο δ' ἐφ' ὕλῃ ∆άφνης  ἔνοικος  ἱέρεια τοῦ θεοῦ. Πληγαὶ δὲ στέρνων  καὶ οἰμωγή  τις  ὀξεῖα διὰ χωρίου πολυδένδρου δρα μοῦσα πίπτει μὲν εἰς τὸ ἄστυ δεινή τε καὶ φρικώ δης, ὄμμα δὲ ἄρχοντος  ἄρτι  γευόμενον  ὕπνου  πικρῷ  ῥήματι  τῆς  εὐνῆς  ἐξανέστησεν. Ὁ δὲ ἐμμανὴς ἤλαυνε· πτερὰ γὰρ Ἑρμοῦ ζητῶν αὐτὸς μὲν ἐπὶ ζήτη σιν ᾔει τῆς τοῦ κακοῦ ῥίζης φλεγόμενος ἔνδον οὐχ ἧττον ἢ ὁ νεώς, δοκοὶ δὲ ἐφέροντο κάτω φέρουσαι πῦρ ὅτῳ πελάσειαν φθείρουσαι τὸν Ἀπόλλω μὲν εὐ θὺς ἅτε καὶ μικρὸν διέχοντα  τοῦ στέγους ἔπειτα  δὲ τὰ ἄλλα  κάλλη·  Μουσῶν οἰκιστῶν  εἰκόνας,  λίθων  ἀστραπάς, κιόνων ὥραν. Ὁ δὲ ὅμιλος ... ἐν ᾖ περιεστήκεσαν ὀλοφυρόμενοι βοηθεῖν δὲ ἀποροῦντες, ὃ καταλαμβάνει  τοὺς ἀπὸ τῆς γῆς ναυαγίαν  ὁρῶντας  ὧν  ἡ βοήθεια δακρῦσαι τὸ γινόμενον. Ἦ που μέγαν μὲν ἤγειραν γόον ἐκπηδήσασαι τῶν πηγῶν αἱ νύμφαι  μέγαν  δὲ ὁ Ζεὺς ὁ ἐγγύς  που  καθήμενος  ὁποῖον  εἰκὸς  ἐπὶ  τιμαῖς  υἱέος συγκεχυμέναις μέγαν δὲ δαιμόνων μυρίων ὅμιλος ἐν τῷ ἄλσει διαι τωμένων. Οὐδὲν ἐλάττω  θρῆνον  ἐκ μέσης τῆς  πόλεως  ἡ Καλλιόπη τοῦ  χαροποιοῦ  τῶν  Μουσῶν ἠδικημένου τῷ πυρί. Εἶτα πρὸς τῷ τέλει φησί· Γενοῦ μοι καὶ νῦν, Ἄπολλον, οἷόν σε ἐποίη σεν ὁ Χρύσης καταρώμενος τοῖς Ἀχαιοῖς θυμοῦ τε πλήρη καὶ νυκτὶ ἐοικότα ὅτι δή σοι τὰς στολὰς ἡμῶν  ἀποδιδόντων  καὶ ὅσον ἦν ἀπενεχ  θὲν ἀντικαθιστάντων προανηρπάσθη τὸ τιμώμενον οἷον νυμφίου τινὸς πλεκομένων ἤδη στεφάνων ἀπελθόντος.

113 Ὁ  μὲν  θρῆνος  οὗτος  μᾶλλον  δὲ  ὀλίγα  τοῦ  θρήνου  μέρη.  Ἐμοὶ  δὲ θαυμάζειν ἔπεστι, πῶς ἐφ' οἷς ἐγκαλύπτεσθαι  ἐχρῆν ἐπὶ τούτοις αὐτὸν σεμνύνειν οἴεται, οὐδὲν ἄμεινον ἀκολάστου νέου καὶ αἰσχροῦ κατὰ μεσημβρίαν ποιῶν αὐτὸν κιθαρίζοντα  καὶ  τοῦ  ᾄσματος  ὑπόθεσιν  εἶναι   λέγων   τὴν  ἐρωμένην   καὶ  ὦτα εὐδαίμονα καλῶν τὰ τῆς ᾠδῆς ἐπακούσαντα τῆς αἰσχρᾶς. Καὶ τὸ μέν τινας τῶν τὴν ∆άφνην  οἰκούντων  δακρύειν καὶ τοὺς προσκειμένους αὐτοῖς καὶ τὸν τῆς πόλεως ἄρχοντα φλέγεσθαι καὶ πλέον τῶν θρήνων μηδὲν ἐμποιεῖν, οὐδὲν θαυμαστόν, τὸ δὲ καὶ αὐτοὺς  τοὺς θεοὺς ἐπὶ  τῆς  αὐτῆς  ἀμηχανίας  εἶναι  καὶ δακρύειν  μόνον  κατ' αὐτοὺς καὶ μήτε τὸν ∆ία μήτε τὴν Καλλιόπην μήτε τὸν πολὺν τῶν δαιμόνων ὅμιλον ἀλλὰ μηδὲ τὰς νύμφας αὐτὰς ἀρκέσαι πρὸς τὴν πυρὰν ἀλλὰ πάντας κωκυτοὺς καὶ οἰμωγὰς ἐγείρειν μόνον, τοῦτό ἐστι τὸ πολλοῦ γέλωτος γέμον. Ὅτι μὲν οὖν μεγάλην εἶχον πληγὴν ἱκανῶς ἐκ τῶν εἰρημένων ἀποδέδεικται–καὶ γὰρ καὶ ἐν μέσῳ που τῆς μονῳδίας ῥητῶς οὕτως περὶ τὰ καίρια πεπλῆχθαι αὐτοὺς ὡμολόγησεν. Οὐκ ἂν οὖν τοῦτο πράως ἤνεγκεν ὁ βασιλεὺς μὴ δέει καὶ τρόμῳ μείζονι κατεχόμενος.

114 Ὥρα δὴ  λοιπὸν  ἐπιδεῖξαι  καὶ  τὴν  αἰτίαν  δι' ἣν  ὁ Θεὸς οὐκ  εἰς  τὸν βασιλεύοντα τὴν ὀργὴν ἀφῆκεν ἀλλ' εἰς τὸν δαίμονα, καὶ διὰ τί μὴ πάντα ἀπώλεσε τὸ πῦρ τὸν ναὸν ἀλλὰ τὴν στέγην ἀφανίσαν ἅμα καὶ τὸ εἴδωλον  ἤλεγξεν. Οὐ γὰρ ἁπλῶς οὐδὲ ἄνευ αἰτίας τινὸς ταῦτα ἐγένετο ἀλλ' ἀπὸ τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανθρωπίας τῆς ὑπὲρ τῶν  πλανωμένων πάντα  ἐδρᾶτο. Ὁ γὰρ τὰ πάντα  εἰδὼς  πρὶν γενέσεως αὐτῶν μετὰ τῶν ἄλλων ᾔδει καὶ τοῦτο, ὅτι κατὰ μὲν τοῦ βασιλέως ἐνεχθέντος τοῦ κεραυνοῦ οἱ μὲν παρόντες καὶ θεασάμενοι τὴν πληγὴν ἐφοβήθησαν ἂν πρὸς καιρόν, δευτέρου δὲ καὶ τρίτου παρελθόντος ἔτους ἤ τε μνήμη τοῦ γεγονότος ἀπώλλυτο καὶ πολλοὶ οἱ διαπιστήσοντες ἦσαν τῷ θαύματι. Εἰ δὲ ὁ ναὸς δέξοιτο τὴν φλόγα παντὸς κήρυκος σαφέστερον οὐ τοῖς τότε μόνον ἀλλὰ καὶ τοῖς μετέπειτα πᾶσιν ἀπαγγελεῖ τοῦ Θεοῦ τὴν ὀργήν, ὡς καὶ τοῖς βουλομένοις ἀναισχυντεῖν  καὶ συγκαλύπτειν  τὸ γεγονὸς πᾶσαν ἀνῃρῆσθαι πρόφασιν. Ἕκαστος γὰρ ἐφιστάμενος τῷ τόπῳ ὥσπερ ἄρτι συμβεβηκότος τοῦ  ἐμπρησμοῦ οὕτω  διατίθεται  τὴν  ψυχὴν  καὶ  φρίκη  τις  αὐτὸν εἴσεισι καὶ πρὸς τὸν οὐρανὸν ἀπιδὼν  εὐθέως δοξάζει τοῦ ταῦτα ἐργασαμένου τὴν ἰσχύν.

115 Ὥσπερ γὰρ ἂν εἴ τις λῃστάρχου τινὸς σπήλαιον καὶ κατάδυσιν διαρρήξας ἄνωθεν ἐξαγάγοι τὸν ἐνοικοῦντα δέσμιον καὶ τὰ αὐτοῦ πάντα λαβὼν καταλίποι τὸν τόπον θηρίων καὶ κολοιῶν εἶναι καταφυγήν, εἶτα ἕκαστος τῶν πρὸς τὴν κατάδυσιν ἐρχομένων  ἐκείνην  ἅμα τὸν τόπον ὁρῶν τὰς καταδρομὰς καὶ τὰς κλοπὰς καὶ τὴν ἰδέαν  φαντάζεται  καὶ  ὑπογράφει  τοῦ  πρότερον  κατοικοῦντος  αὐτήν,  οὕτω  καὶ ἐνταῦθα  γίνεται.  Πόρρωθεν γάρ τις τοὺς κίονας  ἰδὼν  εἶτα ἐλθὼν  καὶ τὸν οὐδὸν ὑπερβὰς  ὑπογράφει   ἑαυτῷ   τὸ  τοῦ   δαίμονος   ἀποτρόπαιον,   τὴν   ἀπάτην,   τὰς ἐπιβουλάς, καὶ καταπλαγεὶς  τοῦ Θεοῦ τήν  τε ὀργὴν καὶ τὴν  ἰσχὺν ἄπεισι καὶ τὸ πρότερον πλάνης  οἰκοδόμημα καὶ βλασφημίας  νῦν  δοξολογίας  ὑπόθεσις γίνεται. Οὕτως εὐμηχανός ἐστιν ἡμῶν ὁ Θεός.

116 Καὶ τὰ  παράδοξα  ταῦτα  οὐ  νῦν  πρῶτον  ἀλλ'  ἄνωθεν  καὶ  ἐκ  τῶν προτέρων θαυματουργεῖ γενεῶν. Καὶ πάντα μὲν καταλέγειν οὐ τοῦ παρόντος καιροῦ,ἐπιμνησθήσομαι δὲ ὃ τούτῳ παρόμοιον εἶναι δοκεῖ. Πολέμου γὰρ συγκροτηθέντος ἐν τῇ Παλαιστίνῃ ποτὲ τοῖς Ἰουδαίοις πρὸς ἀλλοφύλους  τινὰς νικήσαντες οἱ πολέμιοι καὶ τοῦ Θεοῦ τὴν κιβωτὸν  λαβόντες  ὡς δὴ λάφυρόν  τι καὶ ἀκροθίνιον  ἀνέθηκαν αὐτήν τινι τῶν ἐπιχωρίων  εἰδώλῳ  ∆άγων ἦν ὄνομα αὐτῷ; Καὶ τὸ πρῶτον εἰσενεχθείσης  τῆς  κιβωτοῦ  κατέπεσέ τε τὸ ζῴδιον  καὶ ἔκειτο  πρηνές.  Ὡς δὲ οὐ συνίεσαν  τῆς  τοῦ  Θεοῦ  δυνάμεως  τὴν  ἰσχὺν  ἀπὸ  ταύτης  τῆς  πτώσεως  ἀλλ' ὀρθώσαντες αὐτὸ πάλιν  ἐπὶ τῆς οἰκείας ἔστησαν ἕδρας, τῇ ὑστεραίᾳ ὑπὸ τὴν  ἕω παραγενόμενοι θεωροῦσιν οὐκέτι μόνον πεπτωκὸς ἀλλὰ καὶ διακεκλασμένον πάντοθεν. Αἵ τε γὰρ χεῖρες ἀποσπασθεῖσαι τῶν ὤμων εἰς τὸν οὐδὸν ἐξηκοντίσθησαν τοῦ ναοῦ μετὰ τῶν  ποδῶν  τό τε λοιπὸν  τοῦ ξοάνου μέρος εἰς ἕτερον διέσπαρτο τόπον διασπασθέν. Καὶ τῶν Σοδόμων δέ–ὡς ἄν τις μεγάλῳ παραβάλοι μικρόν–διὰ τοῦτο μετὰ τῶν οἰκητόρων καὶ ἡ γῆ καταφλεχθεῖσα ἀπώλετο καὶ γέγονεν ἄκαρπος ἵνα μὴ μόνον οἱ τότε ἀλλὰ καὶ οἱ μετ' ἐκείνους ἅπαντες ὑπὸ τῶν τόπων σωφρονίζωνται. Εἰ γὰρ ἔστη μέχρι τῶν ἀνδρῶν ἡ κόλασις κἂν ἠπιστήθη μετὰ ταῦτα τὸ  γεγονός.  ∆ιὰ τοῦτο  ὁ τόπος  δέχεται  τὴν  πληγὴν  ὁ τῷ  χρόνῳ  παρεκταθῆναι δυνάμενος καὶ ἑκάστην τῶν ἐπιγινομένων ὑπομιμνήσκει γενεῶν ὅτι τοὺς τὰ τοιαῦτα δρώντας  τοιαῦτα  πάσχειν νενομοθέτηται  κἂν μὴ παραυτὰ τὴν τιμωρίαν  τίσωσιν, ὅπερ καὶ ἐπὶ τοῦ ναοῦ γέγονε τούτου.

117 Ἰδοὺ γὰρ εἰκοστὸν ἔτος ἐστὶν ἐξ ἐκείνου λοιπὸν καὶ τῆς ὑπὸ τοῦ πυρὸς καταλειφθείσης οὐδὲν παραπόλωλεν οἰκοδομῆς ἀλλ' ἕστηκε παγίως καὶ βεβαίως τὰ διαφυγόντα  μέρη τὸ πῦρ καὶ οὕτως ἐστὶν ἰσχυρὰ ὡς καὶ πρὸς ἑκατὸν ἔτη καὶ πρὸς ἕτερα  δὶς  τοσαῦτα  καὶ  τούτων  πάλιν  πολλῷ  πλείονα  ἀρκέσαι  χρόνον.  Καὶ τί θαυμαστὸν εἰ τῶν  τοίχων  οὐδεὶς ἀποσχισθεὶς θατέρου κατηνέχθη  πρὸς τοὔδαφος; Τῶν γὰρ κιόνων τῶν περὶ τὸν ὀπισθόδομον εἷς τότε μόνος διακλασθεὶς οὐδὲ οὗτος κατέπεσεν ἀλλὰ διαλυθεὶς  ἀπὸ τῆς οἰκείας ἔδρας καὶ πρὸς τὸν τοῖχον  ἀναπεσὼν οὕτως ἔμεινε. Καὶ αὐτοῦ τὸ μὲν ἀπὸ τῆς κρηπῖδος ἐπὶ τὴν τομὴν πλάγιον πρὸς τὸν τοῖχον  ἐρήρεισται τὸ  δὲ  ἀπὸ  τῆς  τομῆς  ἐπὶ  τὴν  κεφαλίδα  ἕστηκεν  ὕπτιον  τοῦ κατωτέρου   βασταζόμενον   μέρους.   Καίτοι   καὶ   ἀνέμων    σφοδρῶς   τῷ   τόπῳ προσπεσόντων πολλάκις καὶ σεισμῶν γενομένων καὶ τῆς γῆς τιναχθείσης οὐδ' ἐτινάχθη  τὰ λείψανα  τῆς φλογὸς ἀλλ' ἕστηκε βεβαίως μονονουχὶ  βοῶντα ὅτι διὰ τὸν τῶν ἐσομένων τετήρηνται σωφρονισμόν.

118 Καὶ τοῦ μὲν μὴ πάντα ἁλῶναι τῷ πυρὶ τὸν νεὼν ταύτην ἂν εἴποι τις εἶναι πρόφασιν, τοῦ δὲ μὴ ἐλθεῖν ἐπὶ τὸν βασιλέα τὸν σκηπτὸν καὶ ἑτέραν εὕροι τις ἂν αἰτίαν   ζητῶν   ἀπὸ  τῆς  αὐτῆς  ὁρμωμένην   πηγῆς,  τῆς  χρηστότητος  λέγω   καὶ φιλανθρωπίας  τοῦ Χριστοῦ. ∆ιὰ γὰρ τοῦτο τῆς μὲν  τοῦ βασιλέως κεφαλῆς  τέως ἀνέσχε τὸ πῦρ ἔρριψε δὲ αὐτὸ  κατὰ  τῆς  ὀροφῆς  ἵνα  ἐν  ταῖς  ἑτέρων  συμφοραῖς παιδευθεὶς  ἐκφύγῃ  τὴν  ἀποκειμένην  αὐτῷ  κόλασιν  μεταβαλὼν  καὶ  τῆς  πλάνης ἀπαλλαγείς.  Οὐδὲ γὰρ  τοῦτο  μόνον  οὐδὲ  πρῶτον  αὐτῷ  τῆς  οἰκείας  δυνάμεως σημεῖον ἔδωκεν ὁ Χριστὸς ἀλλὰ καὶ ἕτερα πρὸς τούτοις πολλὰ τούτου οὐχ ἥττονα. Ὅ τε γὰρ θεῖος ὅ τε ταμίας οὕτως ἄμφω καταλύσαντες τὸν βίον καὶ λιμὸς εἰς τὴν πόλιν εὐθέως ἐμπεσὼν μετ' αὐτοῦ καὶ ἡ τῶν ὑδάτων σπάνις οὐδέποτε συμβᾶσα πρότερον ἀλλ' ἢ μετὰ τὰς ἐπὶ τῶν πηγῶν γενομένας θυσίας ὑπ' αὐτοῦ καὶ πολλὰ πρὸς τούτοις ἕτερα, τά τε ἐν τῷ στρατοπέδῳ τά τε ἐν ταῖς πόλεσι συμβαίνοντα, καὶ λιθίνην ἱκανὰ κάμψαι ψυχήν· οὐ τῷ πλήθει μόνον οὐδὲ τῷ πάντα ὁμοῦ γίνεσθαι καὶ ἐφεξῆς καὶ κατὰ πόδας τῶν τολμημάτων ὡς ἐπὶ τοῦ βασιλέως τῶν Αἰγυπτίων ποτὲ ἀλλὰ τῷ καὶ καθ' ἑαυτὰ τοιαῦτα εἶναι τὰ δεικνύμενα τέρατα ὡς μὴ δεῖσθαι ἕτερον ἑτέρου πρὸς τὴν τῶν  ὁρώντων  ἐπιστροφὴν  ἀλλ' ἀρκεῖν ἕκαστον αὐτῶν  καὶ καθ' ἑαυτὸ τοῦτο ἐργάσασθαι.

119  Ἵνα  γὰρ  τὰ  ἄλλα  παραλίπω,   οὐκ  ἂν  ἐξέπληξεν  τὸν  μὴ  σφόδρα ἀναίσθητον τὸ περὶ τὰ θεμέλια τοῦ παλαιοῦ τῶν Ἱεροσολύμων ναοῦ σημεῖον ἐπιδειχθέν; Τί δὲ τοῦτο ἦν; Ὁρῶν ὁ τύραννος εἰς τὴν ἀρχὴν ἅπασαν τὴν ὑπ' αὐτῷ κειμένην τοῦ Χριστοῦ τὴν πίστιν ἐκκεχυμένην ἤδη δὲ καὶ τῆς Περσῶν ἁψαμένην καὶ βαρβάρων  ἑτέρων  μετ'  ἐκείνους  καὶ  πάλιν  ἐνδοτέρω  τούτων  προελθοῦσαν  καὶ πᾶσαν ὡς εἰπεῖν τὴν ὑφ' ἡλίῳ κατέχουσαν ἐδάκνετο μὲν καὶ ἤλγει καὶ πρὸς τὸν τῶν ἐκκλησιῶν παρεσκευάζετο πόλεμον, ἠγνόει δὲ "πρὸς κέντρα λακτίζων"  ὁ δείλαιος. Καὶ πρῶτον μὲν τὸν ἐν Ἱεροσολύμοις ναὸν ὃν εἰς ἔδαφος ἡ τοῦ Χριστοῦ κατήνεγκε δύναμις ἀνορθοῦν ἐπειρᾶτο καὶ τὰ τῶν Ἰουδαίων ὁ Ἕλλην ἐθεράπευεν ἀπόπειραν διὰ τούτου τῆς τοῦ Χριστοῦ δυνάμεως βουλόμενος λαβεῖν. Καὶ καλέσας Ἰουδαίων τινὰς  καὶ  θύειν  κελεύσας–καὶ  γὰρ  τοὺς  προγόνους  τοὺς  ἐκείνων   τοῦτον  τῆς θρησκείας θρησκεύειν τὸν τρόπον ἔλεγεν–ἐπειδὴ εἰς ταύτην ἐκεῖνοι κατέφυγον τὴν ἀναχώρησιν   ὡς   οὐ   θέμις   αὐτοῖς   τοῦ   ναοῦ   πεπτωκότος   ἔξω   τῆς   παλαιᾶς μητροπόλεως  τοῦτο  ποιεῖν  κελεύει  χρήματα  ἀπὸ  τῶν  ταμείων  λαβόντας  τῶν βασιλικῶν καὶ τὰ ἄλλα ἅπαντα ἃ πρὸς τὴν οἰκοδομὴν παρέχειν ἐχρῆν ἀπιέναι καὶ ἀνορθοῦν  τὸν ναὸν καὶ ἐπὶ τὴν παλαιὰν  ἐπανιέναι  συνήθειαν τῶν  θυσιῶν. Οἱ δὲ ἀνόητοι πλανώμενοι ἐκ κοιλίας καὶ παιδευόμενοι ἕως γήρους ἀπῄεσαν ὡς συμπράξοντες τῷ βασιλεῖ. Καὶ ὡς αὐτῷ τε ὁμοῦ τὸν χοῦν ἤρξαντο κενοῦν καὶ πῦρ τῶν θεμελίων ἐκπηδῆσαν ἀθρόον ἅπαντας αὐτοὺς κατηνάλωσεν. Ὡς δὲ ἀπηγγέλθη ταῦτα τῷ βασιλεῖ οὔτε περαιτέρω τὴν τόλμαν προάγειν ἐπεχείρει λοιπόν–κατείχετο γὰρ τῷ δέει–οὔτε τῆς πλάνης τῶν δαιμόνων ἤθελεν ἀπαλλάττεσθαι καθάπαξ τυραννηθεὶς ὑπ' αὐτῶν ἀλλὰ τέως μὲν ἡσυχίαν ἤγε.

120 Χρόνου δὲ παρελθόντος μικροῦ τῆς αὐτῆς εἴχετο ματαιοπονίας τὸν μὲν νεὼν  οὐκ  ἔτι  τολμῶν  οἰκοδομεῖν  ἑτέρωθεν  δὲ ἀκροβολιζόμενος  πρὸς ἡμᾶς. Εἰς πόλεμον γὰρ καθεῖναι φανερὸν ἀνεβάλετο τέως ἑνὸς μὲν καὶ μάλιστα πρώτου τοῦ πεπεΐσθαι σαφῶς ἀδυνάτοις  ἐπιχειρῶν,  δευτέρου δὲ τοῦ μηδεμίαν  ἡμῖν  ἀφορμὴν παρασχεῖν μαρτυρίου στέφανον ἀναδήσασθαι. Καὶ γὰρ ἀφόρητον ἦν αὐτῷ καὶ πάσης συμφορᾶς χεῖρον τὸ παραχθέντα  τινὰ εἰς μέσον μέχρι τελευτῆς ἐγκαρτερῆσαι ταῖς ὑπὲρ τῆς ἀληθείας βασάνοις. Οὕτως ἐκ ψυχῆς τὴν πρὸς ἡμᾶς ἀπέχθειαν ἀπεδείκνυτο. Κακοῦργος δὲ ὢν καὶ δεινὸς τοὺς ὑπὸ τῶν ἀρχόντων τῆς ἐκκλησίας κεκολασμένους δι' ἁμαρτίας τινὰς καὶ τῆς ἀρχῆς ἐκβεβλημένους πάντας πάντοθεν ἤφιε, τούτῳ τῷ τρόπῳ τοῖς τε πονηροτάτοις  ἐξουσίαν διδοὺς καὶ τοὺς τῆς ἐκκλησίας ἀνατρέπων θεσμοὺς καὶ πρὸς ἀλλήλους συγκρούων ἅπαντας· εὐχειρώτους γὰρ λοιπὸν ἔσεσθαι πρότερον ὑπὸ τοῦ πρὸς ἀλλήλους καταναλωθέντας  πολέμου. Καί τινα καὶ τῆς τοῦ δόγματος   ἕνεκεν   διαστροφῆς   καὶ   τῆς   τοῦ   βίου   μοχθηρίας   τῆς   ἀρχῆς   τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἐκβεβλημένον–Στέφανος ὄνομα ἦν αὐτῷ–κελεύει πάλιν τὸν διδασκαλικὸν θρόνον ἀναλαβεῖν. Καὶ τὸ Κυριακὸν δὲ ὄνομα τέως σβεσθῆναι τό γε εἰς αὐτὸν ἧκον ἐσπούδαζε Γαλιλαίους ἀντὶ Χριστιανῶν αὐτός τε ἐν τοῖς διατάγμασι καλῶν καὶ τοὺς ἄρχοντας τοῦτο προτρέπων ποιεῖν.

121 Μεταξὺ δὲ τῶν  σημείων  τούτων  ὧν  εἶπον  γενομένων  τῶν  κατὰ τὸν λιμὸν  καὶ τὸν  αὐχμὸν  ἔμενεν  ἐπὶ τῆς αὐτῆς ἀναιδείας  ἔτι καὶ σκληρότητος. Καὶ μέλλων ἐπιστρατεύειν τῷ Πέρσῃ καὶ μετὰ τοσούτου τύφου κατιὼν εἰς ἄπαν τὸ τῶν βαρβάρων  ἀναρπασόμενος  ἔθνος  ἠπείλει  μυρίας  ἡμῖν  ἀπειλὰς  λέγων  μετὰ  τὴν ἐκεῖθεν ἐπάνοδον πάντας ἄρδην ἀπολεῖν· πόλεμον γὰρ αὐτῷ τοῦτον εἶναι τοῦ Περσικοῦ χαλεπώτερον καὶ δεῖν πρότερον κατορθώσαντα ἐκεῖνον τὸν ἐλάττω τότε ἐπὶ τὸν μείζονα τοῦτον ἐλθεῖν. Καὶ ταῦτα ἡμῖν οἱ τῆς γνώμης αὐτῷ κοινωνοῦντες ἀπήγγελλον.  Ζέων δὲ τῷ καθ' ἡμῶν θυμῷ καὶ καθ' ἑκάστην ἡμέραν πρὸς μείζονα μανίαν  αἰρόμενος  οὐδέποτε  ἐπὶ  τῆς  αὐτῆς  ἵστατο  γνώμης  ἀλλὰ  τὴν  προτέραν βουλὴν ἀναθέμενος πάλιν ἠπείλει τὸν διωγμὸν ἡμῖν. Βουλόμενος δὲ αὐτὸν ὁ Θεὸς ἀνακρούσασθαι καὶ καταστεῖλαι φλεγμαίνοντα  ἐπήγαγε πάλιν τουτὶ τὸ σημεῖον ἐν τῇ ∆άφνῃ τὸ πῦρ ἐπὶ τὸν νεὼν ἀφείς. Ὁ δὲ οὐδὲ οὕτω καθυφῆκε τοῦ θυμοῦ ἀλλὰ τῇ τῆς ἡμετέρας λεηλασίας ἐπιθυμίᾳ  διαρρηγνύμενος  οὐδὲ τὸν καιρὸν ὃν ἠπείλησεν ἔμεινεν   ἀλλὰ   τὸν   Εὐφράτην   διαβαίνειν    μέλλων    ἀπόπειραν   ἐποιεῖτο   τῶν στρατιωτῶν καί τινας εὐαριθμήτους κολακείᾳ διαφθείρας τοὺς ἀντιστάντας οὐ παρέλυσε τῆς στρατείας δεδοικὼς μὴ διαστήσας αὐτοὺς ἀσθενέστερον ἐργάσηται τῷ Πέρσῃ τὸν στρατόν.

122 Τίς ἡμῖν τὰ ἐντεῦθεν διηγήσεται καὶ τῶν κατὰ τὴν ἔρημον καὶ τῶν κατὰ τὴν  θάλατταν  καὶ τῶν  κατὰ  τὴν  Αἴγυπτον  ὅτε ὁ ἀναίσθητος  ἐκεῖνος  ἐκολάζετο Φαραὼ καὶ πάντες κατεποντίζοντο ὄντα πολλῷ φοβερώτερα; Καθάπερ γὰρ τότε ἐπεὶ μηδενὶ τῶν τοιούτων  εἶξε συμφορῶν καὶ γενέσθαι βελτίων  ἠθέλησεν ὁ Αἰγύπτιος τέλος αὐτὸν σὺν αὐτῷ τῷ στρατοπέδῳ κατέλυσεν, οὕτω καὶ νῦν ἐπειδὴ πρὸς πάντα ἀναιδῶς  ἔστη τοῦ Θεοῦ τὰ τέρατα καὶ οὐδὲν ἀπ' αὐτῶν  κερδᾶναι ἠθέλησεν ἀλλ' ἔμενεν  ἀδιόρθωτος, τοῖς ἐσχάτοις αὐτὸν λοιπὸν  περιέβαλε κακοῖς ἵν' ἐπειδὴ τοῖς ἑτέρων·  αὐτὸς  σωφρονισθῆναι   οὐκ  ἠνέσχετο  τοῖς  αὐτοῦ  παθήμασι  γένωνται βελτίους ἕτεροι. Ὁ γὰρ τοσαύτας μυριάδας στρατιωτῶν καταγαγὼν ὅσας οὐδεὶς τῶν βασιλευσάντων ποτὲ καὶ πᾶσαν τὴν Περσῶν ἐξ ἐπιδρομῆς καὶ ἀπονητὶ προσδοκήσας ἑλεῖν οὕτως ἀθλίως ἔπραξε καὶ ἐλεεινῶς ὡς γυναικῶν  μᾶλλον καὶ παιδίων μικρῶν ἢ ἀνδρῶν  στρατόπεδον ἔχων  μεθ' ἑαυτοῦ. Πρῶτον μὲν γὰρ εἰς τοσαύτην αὐτοὺς ἀνάγκην ὑπὸ τῆς οἰκείας ἀβουλίας κατέστησεν ὥστε ἱππείων  ἀπογεύσασθαι κρεῶν καὶ τοὺς μὲν τῷ λιμῷ τοὺς δὲ τῷ δίψει διαφθαρέντας ἀποθανεῖν. Καθάπερ γὰρ τοῖς Πέρσαις στρατηγῶν καὶ οὐκ ἐκείνους ἑλεῖν  ἀλλὰ τοὺς οἰκείους αὐτοῖς προδοῦναι σπουδάζων οὕτως αὐτοὺς εἰς χωρία συνέκλεισεν ἄπορα καὶ μόνον οὐχὶ δήσας παρέδωκεν.

123 Ἀλλὰ πάσας μὲν τὰς ἐκεῖ γενομένας συμφορὰς οὔτε τῶν ἰδόντων τις καὶ πεῖραν εἰληφότων  δυνήσεται διελθεῖν οὕτω πᾶσαν ἀπέκρυψεν ὑπερβολήν, ὡς δὲ ἐν κεφαλαίῳ  εἰπεῖν πεσόντος αὐτοῦ αἰσχρῶς καὶ ἐλεεινῶς–οἱ  μὲν γὰρ ὑπό τινος τῶν σκευοφόρων τοῖς παροῦσι δυσανασχετοῦντος βληθέντα ἀποθανεῖν  αὐτόν φασιν, οἱ δὲ  οὐδὲ  εἰδέναι  τὸν  σφαγέα  τὸν  ἐκείνου  λέγουσιν  ἀλλ'  ὅτι  μόνον  ἐπλήγη  καὶ παρεκάλεσεν εἰς τὴν Κιλίκων ταφῆναι  γῆν ἔνθα καὶ κεῖται νῦν–πεσόντος δὴ οὖν οὕτως αἰσχρῶς ὁρῶντες ἐν τοῖς ἐσχάτοις αὐτοὺς ὄντας οἱ στρατιῶται προέπεσον τοῖς ἐχθροῖς καὶ δόντες ὅρκους ἀποστήσεσθαι τοῦ πάντων  ἀσφαλεστάτου χωρίου καὶ ὃ τῆς καθ' ἡμᾶς οἰκουμένης ὥσπερ τεῖχος ἦν ἀρραγές, φιλανθρώπων τε τυχόντες τῶν βαρβάρων οὕτω διέφυγον καὶ ἐπανῆλθον ἐκ πολλῶν ὀλίγοι καὶ αὐτοὶ πεπονηκότες τὰ σώματα, αἰσχυνόμενοι μὲν ἐφ' οἷς συνέθεντο ἀναγκαζόμενοι δὲ διὰ τοὺς ὅρκους ἀποστῆναι  τῶν  πατρικῶν   κτημάτων   αὐτοῖς.  Καὶ ἦν  ἰδεῖν  πάσης  αἰχμαλωσίας ἐλεεινότερον  θέαμα. Οἱ γὰρ τὴν πόλιν οἰκοῦντες ἐκείνην, παρ' ὧν χάριτας προσεδόκεσαν  λήψεσθαι   ὅτι   δίκην   προβόλου   πάντας   τοὺς   ἔνδον   ἐν   λιμένι κατέστησαν ἀντὶ  πάντων  πρὸς πάντας  αὐτοὶ  προβεβλημένοι  τοὺς κινδύνους  ἀεί, παρὰ τούτων  τὰ τῶν  πολεμίων  ἔπασχον  εἰς  ἀλλοτρίαν  μετανιστάμενοι  γῆν  καὶ οἰκίας   ἀφέντες   καὶ   ἀγροὺς   καὶ   πάντων   τῶν   κτημάτων   ἀποσπώμενοι   τῶν προγονικῶν   καὶ  ταῦτα  ὑπὸ  τῶν  οἰκείων  ὑπομείναντες.   Τοιαῦτα  τοῦ  γενναίου βασιλέως ἀπολελαύκαμεν.

124  Ταῦτα  δὲ  οὐχ  ἁπλῶς  εἴρηται  ἀλλ'  ὥστε  λῦσαι  τὴν  ἀπορίαν  τῶν ζητούντων, τί δήποτε μὴ τὸν βασιλέα ἐκόλασεν ἐξ ἀρχῆς ὁ Θεός; Ἐβουλήθη μὲν γὰρ αὐτὸν  λυττῶντα  πολλάκις  ἀναστεῖλαι  τῆς  εἰς  τὸ πρόσω φορᾶς  καὶ τοῖς  ἑτέρων διορθῶσαι κακοῖς, ἐπειδὴ δὲ ἀντέτεινε  παρέδωκεν αὐτὸν τοῖς ἐσχάτοις κακοῖς τὴν μὲν  ἀληθῆ  τῶν  αὐτοῦ  τολμημάτων  ἀντίδοσιν  κατὰ  τὴν  μεγάλην  ταμιευόμενος ἡμέραν  καὶ  διὰ  τῆς  παρούσης  δὲ  κολάσεως  τοὺς  ὑπτιωτέρους   διανιστὰς  καὶ σωφρονεστέρους ποιῶν.  Τοιαύτη γὰρ ἡ τοῦ Θεοῦ μακροθυμία τοῖς  οὐκ εἰς δέον χρωμένοις  αὐτῇ  πικροτέραν  πρὸς τὸ τέλος  ἐπάφει  τὴν  δίκην,  καὶ καθάπερ τοῖς μετανοοῦσιν  ὠφέλιμος  οὕτω καὶ τοῖς ἀνενδότοις  καὶ σκληροῖς μειζόνων  γίνεται κολάσεων πρόφασις.

125 Εἰ δὲ λέγοι τις, τί οὖν οὐ προῄδει τὸν τύραννον ἀδιόρθωτον ἐσόμενον ὁ Θεός, ἐροῦμεν  ὅτι  προῄδει  μὲν  ἀλλ'  οὐδέποτε  παύεται  διὰ  τὴν  πρόγνωσιν  τῆς ἡμετέρας κακίας τὰ αὑτοῦ ποιῶν. Ἀλλὰ κἂν ἡμεῖς μὴ δεχώμεθα τὴν νουθεσίαν αὐτὸς τὴν φιλανθρωπίαν ἐπιδείκνυται τὴν αὑτοῦ. Εἰ δὲ εἰς μείζονα ἑαυτοὺς ὠθοῦμεν κακὰ οὐκέτι  τοῦτο  παρὰ τὸν  οὐ διὰ τοῦτο  μακροθυμήσαντα  ἵνα  ἀπολώμεθα  ἀλλ' ἵνα σωθῶμεν, ἀλλὰ παρ'  ἡμᾶς τοὺς ἐξυβρίσαντας εἰς τὴν ἄφατον  ἀνεξικακίαν  αὐτοῦ. Καὶ οὕτω δὲ τῆς φιλανθρωπίας  τὸ ἄπειρον δείκνυται· ὅταν γὰρ μὴ θελήσωμεν αὐτοὶ τῆς πολλῆς αὐτοῦ μακροθυμίας ἀπόνασθαι τότε εἰς τὸ ἑτέρων αὐτὴν τρέπει κέρδος πανταχοῦ τό τε φιλάνθρωπον ὁμοῦ καὶ τὸ εὐμήχανον ἐπιδεικνύς.

126 Ὅπερ καὶ τότε γέγονε καὶ ὁ μὲν τύραννος οὕτω τὸν βίον κατέλυσε, τῆς δὲ μανίας αὐτοῦ καὶ τῆς δυνάμεως  τοῦ μακαρίου Βαβύλα ἕστηκεν ὑπομνήματα  ὅ τε νεὼς  καὶ τὸ μαρτύριον ὁ μὲν ἔρημος ὢν  τὸ δὲ αὐτὴν  ἔχον  ἐνέργειαν  ἥνπερ καὶ πρότερον. Ἡ δὲ λάρναξ οὐκέτι πάλιν ἀνάγεται τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦτο οἰκονομήσαντος ἵνα τρανοτέρα τοῖς ἐπιγινομένοις  γένηται τῶν τοῦ ἁγίου κατορθωμάτων  ἡ γνῶσις.Ἕκαστος γὰρ τῶν  ἐξ ἀλλοτρίας  ἡκόντων  ἐφιστάμενος  τῷ τόπῳ καὶ τὸν μάρτυρα ζητῶν εἶτα οὐχ ὁρῶν ἐκεῖ εὐθέως ἐπὶ τὸ ζητήσαι τὴν αἰτίαν ἔρχεται καὶ οὕτω πᾶσαν τὴν ἱστορίαν ἀκούσας ἄπεισι πλέον κερδάνας ἢ πρότερον. Οὕτω καὶ παραγενόμενος τῇ ∆άφνῃ καὶ πάλιν αὐτὴν ἐγκαταλιπὼν τὰ μέγιστα ὀνίνησι.

127 Τοιαύτη ἡ τῶν μαρτύρων ἰσχὺς καὶ ζώντων καὶ τελευτώντων καὶ τόποις ἐφισταμένων  καὶ πάλιν αὐτοὺς καταλιμπανόντων. Καὶ γὰρ ἐξ ἀρχῆς μέχρι τέλους συνῆπται τὰ κατορθώματα συνεχῆ. Ὅρα γάρ· ἤμυνε τοῖς τοῦ Θεοῦ νόμοις ὑβριζομένοις,  ἔλαβεν   ὑπὲρ  τοῦ  τετελευτηκότος   δίκην   ἣν  ἔδει,  ἔδειξεν  ὅσον ἱερωσύνης καὶ βασιλείας τὸ μέσον, κατέλυσε πάντα τὸν τοῦ κόσμου τῦφον, κατεπάτησε τοῦ βίου τὴν φαντασίαν, ἐπαίδευσε τοὺς βασιλεῖς μὴ πέρα τοῦ δοθέντος αὐτοῖς παρὰ τοῦ Θεοῦ μέτρου τὴν ἐξουσίαν προάγειν, ἔδειξε τοῖς ἱερωμένοις  πῶς ταύτης προίστασθαι τῆς ἀρχῆς δεῖ. Καὶ ταῦτα μὲν καὶ τούτων πλείονα ἡνίκα ἦν ἐν σαρκί, ἐπειδὴ δὲ μετέστη καὶ ἀπεδήμησε κατέλυσε τοῦ δαίμονος τὴν ἰσχύν, διήλεγξε τὴν τῶν Ἑλλήνων ἀπάτην, ἀπεκάλυψε τῆς μαντείας τὸν λῆρον, συνέτριψε τὸ προσωπεῖον αὐτῆς καὶ πᾶσαν αὐτῆς τὴν ὑπόκρισιν γυμνώσας ἐπέδειξε τὸν ἐν αὐτῇ δοκοῦντα κρατεῖν ἐπιστομίσας καὶ καταβαλὼν μετὰ πολλῆς τῆς σφοδρότητος. Καὶ νῦν ἑστᾶσιν οἱ τοῖχοι τοῦ νεὼ πᾶσι κηρύττοντες  τοῦ δαίμονος τὴν αἰσχύνην, τὸν γέλωτα,  τὴν  ἀσθένειαν,  τοῦ μάρτυρος τοὺς στεφάνους,  τὴν  νίκην,  τὴν  δύναμιν. Τοσαύτη ἡ τῶν ἁγίων ἰσχύς, οὕτως ἄμαχος καὶ φοβερὰ καὶ βασιλεῦσι καὶ δαίμοσι καὶ αὐτῷ τῷ τῶν δαιμόνων ἀρχηγῷ.

Πρώτη  εισαγωγή και δημοσίευση  κειμένων  απο την Ελληνική Πατρολογία Ιωάννου Χρυσοστόμου (Τόμοι 47 έως 64)  στό Ορθόδοξο Διαδίκτυο

Η ψηφοποίηση κειμένων ,αναρτήσεων και εικόνων έγινε απο τόν Ν.Β.Β

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο

©ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

http://www.alavastron.net/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: