17. Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄)

Οι επιστολές του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προς την Διακόνισσα Ολυμπιάδα

17. Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄)

α. Γραμματολογικά

Η  τελευταία  επιστολή  της  συλλογής  στην  παλαιά κατάταξη ήταν η υπ’ αριθμ δ΄.Εκδεδομένη εις: PG 52, 621-623EPE 37, 542-557SC 13, 206-215

Στην επιστολή πιστοποιείται τόσο ο τόπος, η Αραβισσός της Αρμενίας517, όσο και ο χρόνος, περίοδος του χειμώνα (του 406-407), συγγραφής της. Η έκτασή της αποκαλύπτει ότι, παρά τις δύσκολες καιρικές συνθήκες, ο εξόριστος Ιωάννης είχε τη σχετική ευχέρεια να την συντάξει ασφαλώς σε διάστημα αρκετών ημερών. Άλλωστε ο ίδιος σημειώνει ότι

«πολλῷ ῥᾷον καί ὑγιεινότερον νῦν ἤ πέρυσι διακείμεθα»518. Η επιστολή  αποτελεί  απάντηση  σε  ληφθέν  γράμμα  της Ολυμπιάδος, όπου η αγία διακόνισσα τον πληροφορεί για την ασθένεια του σώματός της «ἐξ ἀθυμίας» καί του ζητά την δι’ επιστολών βοήθεια˙ «ἐπιστολάς ζητεῖς παρ’ ἡμῶν»519.

Εκτός των επιστολών ο Ιωάννης είχε τη δυνατότητα να στέλνει χειρόγραφα με άλλους προγενέστερους λόγους του, κάποιους από τους οποίους είχε προφανώς μαζί του. Είναι πολύ χαρακτηριστική επί  αυτού του θέματος η αναφορά του ότι της έστειλε τον λόγο του με τίτλο «τόν ἑαυτόν οὐκ ἀδικοῦντα οὐδείς ἕτερος παραβλάψαι δυνήσεται»520.

Ιδιαιτέρως  μάλιστα  την  παραινεί  να  τον  μελετά «συνεχῶς» προκειμένου να ενισχύεται στον αγώνα της.

β. Ιστορικές αναφορές σε πρόσωπα και γεγονότα.

Η Αραβισσός της Αρμενίας συγκρινομένη με την Κουκουσό παρουσιάζεται από τον Χρυσόστομο με σημαντικά πλεονεκτήματα. Πρωταρχικό το θέμα της ασφάλειας στην οχυρωμένη Αραβισσό, καθώς δεν υπάρχουν κίνδυνοι ληστρικών επιδρομών, όπως προηγουμένως των Ισαύρων, οι οποίοι απει- λούσαν τις ίδιες τίς πόλεις και έστηναν ενέδρες θανάτου στους δρόμους˙ «νῦν ἔσμεν … ἐν ἀσφαλείᾳ πολλῇ»521. Δεύτερο το θέμα των καιρικών συνθηκών στην περίοδο του χειμώνα που διανύεται. Σφοδρός μεν περιγάφεται ο χειμώνας, όμως λόγω προϋπάρχουσας εμπειρίας και καλής τοπικής προετοιμασίας αντιμετωπίζεται με τρόπο υποφερτό˙ «πῦρ ἀνακαίοντες συνεχῶς καί τό δωμάτιον ἔνθα καταμένομεν

πανταχόθεν περιφράττοντες καί ἐπιβλήμασι κεχρημένοι πλείοσι καί διά παντός ἔνδον μένοντες»522. Η συντονισμένη αυτή προετοιμασία («προορῶντες») και η προστασία του ιεράρχη από τον παγετό έφερε ως τρίτο πλεονέκτημα τη σταθερότητα της υγείας του και τον έλεγχο «τῆς τοῦ στομάχου  ἀσθενείας»  του.  Μάλιστα  τονίζεται  ότι  οι εντόπιοι Αρμένιοι εκπλήττονται, καθώς βλέπουν τόν Ιωάννη «ἐν οὕτως ἀσθενεῖ σώματι καί ἀραχνώδει» να μην υποφέρει από την παγωνιά, ενώ οι ίδιοι αντιμετωπίζουν μεγάλα εξ αιτίας της προβλήματα. Βεβαίως στη γενικότερη ερημία του τόπου προστίθενται η περιορισμένη ύπαρξη τροφίμων, η απουσία θεραπευτών, η αμάθεια των τοπικών ιατρών, η έλλειψη λουτρών, όμως παρά  ταύτα, γράφει «ὑγιεινότερον διακείμεθα ἤ αὐτόθι (εἰς Κωνσταντινούπολιν) ἦμεν πολλῇμέντοι  κεχρημένοι  τῇ  ἐπιμελείᾳ»523.  Το  φαινομενικά παράδοξο αυτό αποτέλεσμα, ασφαλώς δεν είναι ψέμμα του Χρυσοστόμου, προκειμένου να αφαιρέσει μία από τις αιτίες αθυμίας της Ολυμπιάδος. Η περιγραφή της υπάρχουσας κατάστασης στην Αραβισσό φαίνεται άκρως πραγματική και λειτουργεί ως  στήριγμα στην αγία διακόνισσα για  να ξεπεράσει  τα  δικά  της  προβλήματα  υγείας  κάτω  από καλύτερες συνθήκες˙ «παρακαλῶ … καί ἰατροῖς διαφόροις καί ἐμπείροις καί φαρμάκοις χρῆσθαι τοῖς τά τοιαῦτα διορθοῦν δυναμένοις»524. Αυτή η συγκριτική αντιμετώπιση της δικής του ασθενικότητας με την ασθένεια της Ολυμπιάδος επεκτείνεται με παράδειγμα και στον φαρμακευτικό τομέα.

Την  πληροφορεί για  την  ευεργετινή και  ταχεία δράση φαρμάκου, το οποίο του στάλθηκε από την «κοσμιωτάτην Συγκλητίαν» και σε τρείς ημέρες αποκατέστησε την υγεία του  στομάχου  του.  Παρακαλεί  και  η  ίδια  να  το χρησιμοποιεί, και να φροντίσει να του αποσταλεί εκ νέου. Η σύσταση να λάβει η Ολυμπιάς το ίδιο ευεργετικό φάρμακο πιθανόν  αποκαλύπτει  ότι   η   ασθένειά  της   επίσης συσχετιζόταν με το στομάχι της. Η αποστολή του φαρμάκου από την Κωνσταντινούπολη δείχνει ότι παρά τις τοπικές και καιρικές δυσκολίες η επικοινωνία του εξορίστου ιεράρχη με τον φιλικό του κύκλο στη Βασιλεύουσα δεν περιοριζόταν μόνο στις επιστολές, αλλά  επεκτεινόταν και  σε  άλλα αναγκαία είδη. Η μνημονευόμενη Συγκλητία δεν αναφέρεται σε άλλη επιστολή και προφανώς πρόκειται για πρόσωπο που ανήκει στις ευγενείς και πιστές στον Χρυσόστομο και στην Ολυμπιάς οικογένειες. Πιθανόν μάλιστα να συνδέεται και με τον άπαξ μνημονευόμενο παρασκευαστή του φαρμάκου, τον «κόμητα» Θεόφιλο525. Πολύ σημαντικές από φαρμακευτικής απόψεως είναι οι πληροφορίες του Ιωάννου για την ευρύτερη ευεργετική δράση του φαρμάκου˙ «φλεγμονάς καταστέλλει τάς ἐν τῷ βάθει, νοτίδα ἀνιμᾶται καί συμμέτρως ἐστί θερμόν καί τόνον ἐντίθησιν οὐ τόν τυχόντα καί ὄρεξιν διεγείρει τήν πρός τά σιτία». Και προσθέτει ότι ο ίδιος «τούτων ἁπάντων ἡμῖν ἐν ὀλίγαις ἡμέραις πεῖραν παρέσχεν»526. Περί των συστατικών του   φαρμάκου   και   των   ιδιαιτέρων   φυσικών   του χαρακτηριστικών  δεν  γίνεται  λόγος.  Η  μνεία  όμως «κατασκευῆς» του συντείνει στο γεγονός ότι πρόκειται περί προϊόντος μίξεως διαφόρων ουσιών. Τέλος   η αναφορά του Ιωάννη  περί  «ἐπιθέσεως»       του  φαρμάκου φανερώνει ότι επρόκειτο μάλλον περί αλοιφής, η οποία εξωτερικώς ετίθετο επί διαφόρων αλγούντων σημείων του σώματός του527.Ο  άγιος  ρυσόστομος μνημονεύει καί  τη      μοναχική συνοδεία της διακόνισσας Ολυμπιάδος, την οποίαη ίδια στην επιστολή της απεκάλεσε «ἔρημον», επειδή έχασε εξόριστο τον πνευματικό της πατέρα και βιώνει δεινά από τους εχθρούς της. Ο ιερός Χρυσόστομος αντιστρέφει την οπτική γωνία, καθώς παρά τα παθήματα που υπομένει αυτή η συνοδεία  «νῦν  μειζόνως  ἐν  οὐρανοῖς  ἐγγεγραμμένην» υπάρχει. Επομένως δεν αρμόζει αρνητική, αλλά πρωτίστως θετική διάθεση έναντι όλων των επερχομένων δεινών528.

Η τελευταία παράγραφος της επιστολής αναφέρεται στο μοναχό Πελάγιο, ο οποίος προφανώς ανήκε στον κύκλο των πνευματικών του τέκνων και άλλαξε στρατόπεδο παρασυρθείς στην πλευρά των πολεμίων του Χρυσοστόμου. Το γεγονός ότι επρόκειτο περί διακρινομένου˙ «ἐν τοσαύτῃ ἀσκήσει διαγαγόντες καί καρτερίᾳ»529 μοναχού προξένησε μεγάλο πόνο ψυχής στον εξόριστο ιεράρχη. Το αρνητικό όμως γεγονός το χρησιμοποιεί ο Χρυσόστομος στην επιχειρηματολογία του. Όταν άνδρες τέτοιου πνευματικού αναστήματος πέφτουν, τότε εύκολα κατανοεί κανείς «ὅσων ἄξιοι στεφάνων εἰσίν οἱ γενναίως στάντες»530.

γ. Ανάλυση περιεχομένου.

«Ποιεῖ γάρ νόσον καί ἀθυμία»531˙ η διαπίστωση αυτή του Ιωάννου του Χρυσοστόμου αποτελεί το πρώτο κύριο θέμα και την αφορμή συγγραφής της επιστολής του, η οποία έμελλε να είναι και η τελευταία του προς την Ολυμπιάς. Η ασθένειά της διακόνισσας τον απασχολεί σε πολλά σημεία της και ως πνευματικός ιατρός κάνει τη διάγνωση του βασικού αιτίου της άσχημης αυτής κατάστασης. Μάλιστα στην επιθυμία της να έχει περισσότερες ακόμη επιστολές, επειδή και η ίδια γράφει «ἐξ ἀθυμίας φῄς τετέχθαι σοι τά νοσήματα»532, ο ιερός πατέρας αντιτείνει ότι ως φάρμακα οι επιστολές του φαίνεται ότι δεν καρποφορούν, εφόσον τόσο πολύ βυθίσθηκε  «τῇ τυραννίδι τῆς ἀθυμίας βαπτισθεῖσα ὡς καί ἐπιθυμεῖν νῦν τῆς ἐντεῦθεν ἀποδημίας»533.

Ο Ιωάννης προχωρεί στη διερεύνηση των ιδιαιτεροτήτων της «ἐξ ἀθυμίας» σωματικής νοσηρότητας και προσθέτει ότι η κατάσταση αυτή επιδεινώνεται, «ὅταν δέ καί σῶμα πεπονηκός ᾖ καί ἐξησθενημένον, καί ἐν ἀμελείᾳ διακέηται πολλῇ, καί μήτε ἰατρῶν ἀπολαύῃ μήτε ἀέρων εὐκρασίας μήτε τῆς τῶν ἐπιτηδείων ἀφθονίας»534. Γι’ αυτό τόν λόγο παρακαλεί εκτενώς την Ολυμπιάς να δώσει σημασία στην ιατρική  και  φαρμακευτική  βοήθεια,  να  φροντίσει  να αποθεραπευθεί, ούτως ώστε να μειώσει την επίδραση της αθυμίας στην ψυχική της διάθεση. Η διά μακρών μάλιστα αναφορά στη βελτιωμένη δική του κατάσταση σε όλα τα επίπεδα  πιστεύει  ότι  συμβάλλει  στην  αλλαγή  της απασιόδοξης και ασθενούς δικής της κατάστασης.

«Ἀρρωστίας κεῖται μισθός»535  το δεύτερο θέμα επί του οποίου θεολογεί ο Χρυσόστομος, καθόσον το αντιμετωπίζει ως θέμα πνευματικού αγώνος και το στηρίζει με αρκετές αγιογραφικές παραπομπές, όπως άλλωστε, θυμίζει, το έχει κάνει και σε προηγούμενες επιστολές και λόγους του.

«Ἡ ἐν ἀλγηδόσιν ὑπομονή» αποτελεί το σωτήριο φάρμακο που με ασφάλεια οδηγεί στη βελτίωση των ασθενούντων. Η υπομονή, «ἡ γάρ βασιλίς τῶν ἀγαθῶν καί τῶν στεφάνων ἡ κορωνίς»536, εφαρμόζεται σε πολλές περιπτώσεις. Εξ όλων όμως  των  περιπτώσεων  η  υπομονή  στους  πόνους  της αρρώστιας, είναι η λαμπρότερη537. Ούτε η αφαίρεση χρημάτων και υπαρχόντων, ούτε η έκπτωση από εξουσίες, ούτε η απομάκρυνση από  την  πατρίδα και  η  εξορία, ούτε οι ταλαιπωρίες, ούτε η φυλάκιση και η αλυσίδα, ούτε οι ονειδισμοί και οι εμπαιγμοί, ούτε η απώλεια των παιδιών, ούτε οι εχθρικές επεμβάσεις, ούτε και ὁ φοβερός καί

φρικώδης  θάνατος,  «ὁ  κολοφών  τῶν  δοκούντων  εἶναι λυπηρῶν», είναι τόσο πολύ βαριά «ὡς σώματος ἀρρωστία»538. Αυτό το γνωρίζει ο πονηρός δαίμων και έτσι σχεδιάζει να επιφέρει την καίρια πληγή στους αγωνιστές των αρετών κτυπώντας το σώμα τους και προξενώντας σωματικές οδύνες ˙

«ἡ δέ καιρία πληγή, ὅταν ἐν σώματί τις δέξηται τάς ὀδύνας»539.Ο μέγας άθλος της του σώματος αρρώστιας συνεπάγεται μεγαλύτερο έπαθλο της υπομονής. Διότι «ὅσῳ γάρ ἄν ἐπιτείνηται τά τῆς θλίψεως, τοσούτῳ πλεονάζει καί τά τῶν στεφάνων»540, όπως το χρυσάφι πυρακτούμενο γίνεται καθαρότερο και όπως τα μακρύτερα ταξίδια των εμπόρων αποφέρουν γι’ αυτούς μεγαλύτερα φορτία κέρδους541. Ιδιαιτέρως επισημαίνεται και η καθαρτική δράση της γενναίας υπομονής, καθόσον «κἄν τά μέγιστα ἡμαρτηκότα τινά  εὕρῃ,  ἀπαλλάττει τοῦ  βαρυτάτου τῶν  ἁμαρτημάτων φορτίου»542. Στις περιπτώσεις των δικαίων και ενάρετων ανθρώπων αυτή η υπομονή «οὐ μικρᾶς ἀλλά καί σφόδρα μεγίστης παρρησίας γίνεται προσθήκη»543.

Ο ιερός Χρυσόστομος ελπίζει ότι με τους λόγους του θα ελευθερωθεί η Ολυμπιάς από την αθυμία αρχικώς και από τον κακό καρπό της, την  ασθένεια. Διότι «λυθείσης» τῆς ἀθυμίας κἀκείνη ἡ νόσος «συναναιρεθήσεται, καί τῆς ρίζης ἀνασπασθείσης καί οἱ ταύτης συναπόλλυνται κλάδοι»544.

δ. Αγιογραφικές αναφορές.

i. Η συνολική θεώρηση των επιστολών του Ιωάννου προς την Ολυμπιάς πιστοποιεί ότι αρκετές φορές επανέρχεται στην κυρίως κατά της αθυμίας επιχειρηματολογία του. Αυτό βεβαίως και ο ίδιος το γνωρίζει, αλλά σκοπίμως επαναθέτει το αυτό φάρμακο με παραλλαγμένη φρασεολογία, προκειμένου

να επιτύχει τη ριζική θεραπεία της. Έτσι συνταιριάζεται με τον απόστολο Παύλο γράφοντα «τά γάρ αὐτά γράφειν φησίν, ἐμοί μέν οὐκ ὀκνηρόν, ὑμῖν δέ ἀσφαλές»545.

Πράγματι ο Χρυσόστομος, ποτέ δεν φαίνεται να θεωρεί ως βάρος την επανασχόλησή του με τα ίδια προβλήματα που συνεχώς αντιμετωπίζει η  Ολυμπιάς. Και  βεβαίως είναι πεπεισμένος ότι η επανάληψη οδηγιών προς την σωτήρια κατεύθυνση παρέχει ασφάλεια κάτω από τις δύσκολες περιστάσεις που αγωνίζεται η ίδια και η συνοδεία της.

ii. Η περίπτωση του «μεγίστου τῆς ὑπομονῆς ἀθλητοῦ», τοῦ Ἰώβ, μνημονεύεται σε πέντε από τις επιστολές του Ιωάννου προς  την  Ολυμπιάς, και  μάλιστα με  εκτενείς παραπομπές, που σχεδόν αναπαράγουν ολόκληρο τον βίο του από το ομώνυμο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης. Το ίδιο συμβαίνει και στην παρούσα επιστολή, όπου επικεντρώνεται το ενδιαφέρον στη σοβαρότητα της πληγής που του προκάλεσε

ο διάβολος με την σωματική αρρώστεια546. Διεκτραγωδεί όλα τα επελθόντα στον Ιώβ δεινά με ιδιαίτερη έμφαση στον τρόπο θανάτου των παιδιών του, ο οποίος επήλθε, αφού ήδη προηγήθηκαν πυκνά, ἐπάλληλα βέλη άλλων συμφορών. Η κακουργία του διαβόλου προκάλεσε το βίαιο θάνατο όλων των παιδιών «ἐν ἀώρῳ ἡλικίᾳ»547 και «ἐν καιρῷ  συμποσίου,  συμποσίου  οὐ  μέθην,  ἀλλ’  ἀγάπην βρύοντος, ἐν τραπέζῃ φιλαδελφίας»548.

Το σύνολο αυτό των επαλλήλων αφόρητων κυμάτων δεν πέτυχε όμως να  τον  οδηγήσει στην αθυμία και  «οὔτε ᾐσθάνετο σχεδόν τῶν  γεγενημένων, πλήν  τοσοῦτον ὅσον ἄνθρωπος ἦν καί πατήρ»549.

Ο πονηρός δαίμονας αμφισβητεί παρά ταύτα ενώπιον του Θεού την αρετή της υπομονής και της αντοχής του με το επιχείρημα «δέρμα ὑπέρ δέρματος»550, δηλαδή ἐπειδή όλα αυτά συνέβησαν εκτός του σώματός του, μπόρεσε να τα αντέξει. Ζητεί επομένως την καίρια πληγή, «τάς ἐν τῷ σώματι ὀδύνας»551.

Όταν και αυτή η πληγή επήλθε και ο πολύαθλος Ιώβ εξήλθε νικητής, ο διάβολος «ἡττηθείς, οὐδέ γρῦξαι ἔσχεν, εἰ καί τά μάλιστα καί τά πρότερα ἀναισχύντως ἀντέλεγεν. Ἐνταῦθα μέντοι οὐδε ἀναίσχυντον πλάσαι τι λοιπόν εὗρεν, ἀλλ’ ἐγκαλυψάμενος ἀνεχώρησεν»552.

iii. «Ἐάν μή περισσεύσῃ ἡ δικαιοσύνη ὑμῶν πλεῖον τῶν Γραμματέων καί Φαρισαίων, οὐ μή εἰσέλθητε εἰς τήν Βασιλείαν τῶν οὐρανῶν»553.

Την υπέρβαση του παλαιοδιαθηκικού ήθους, το οποίο εκπροσωπούσαν οι νομοδιδάσκαλοι της εποχής, ορίζει ο ίδιος ο Κύριος ως απαραίτητη προϋπόθεση εισόδου στην ουράνια βασιλεία του.

Ο Χρυσόστομος, με αφορμή την εκφρασμένη από τον Ιώβ επιθυμία του θανάτου «τάς ὀδύνας (τοῦ σώματος) οὐ φέροντα», ζητεί από την Ολυμπιάς να προσέξει ότι εκείνος ο δίκαιος έζησε σε εποχή που ούτε ακόμη ο νόμος είχε φανεί, ούτε προφήτες είχαν εμφανισθεί, ούτε η χάρις είχε εκχυθεί στον  κόσμο, ούτε είχε διδαχθεί κάποια άλλη φιλοσοφία θεώρησης των κοσμικών πραγμάτων.

Επομένως το λόγιον του Ιησού, κατά τον Χρυσόστομο, αποκαλύπτει ότι εμείς οι χριστιανοί υπό τις προϋποθέσεις της νέας «ἐν Χριστῷ» αποκάλυψης «τῶν τότε πολιτευομένων πλείονα ἀπαιτούμεθα καί μείζονα ἡμῖν κεῖται τά σκάμματα» των πνευματικών αγώνων554.

iv. Ο άγιος Ιωάννης με ηπιότητα μαλώνει την Ολυμπιάς, όταν εύχεται να επέλθει σε αυτήν ο θάνατος. Στην περίοδο της καινοδιαθηκικής χάριτος δεν έχει το ίδιο νόημα να επιζητεί κάποιος τον θάνατο, όπως στην παλαιοδιαθηκική εποχή˙ «Μή τοίνυν τό εὔχεσθαι νῦν την τελευτήν ἀπηλλάχθαι ἐγκλήματος νόμιζε»555.Ο Απόστολος των Εθνών προτάσσει την αναγκαιότητα της «ἐν τῷ κόσμῳ» παρουσίας του χάριν της προκοπής των πιστών από την προσωπική του προτίμηση της εκδημίας εκ του κόσμου προκειμένου να είναι για πάντα με τον Χριστό˙ «τό ἀναλῦσαι καί σύν Χριστῷ εἶναι πολλῷ μᾶλλον κρεῖσσον, τό δέ ἐπιμεῖναι τῇ σαρκί ἀναγκαιότερον δι’ ὑμᾶς»556. Η πλήρης παραπομπή της παύλειας περικοπής έχει ως εξής: «Ἐμοί γάρ τό ζῆν Χριστός καί τό ἀποθανεῖν κέρδος. Εἰ δέ τό ζῆν ἐν σαρκί, τοῦτό μοι καρπός ἔργον, καί τί αἱρήσομαι οὐ γνωρίζω. Συνέχομαι δέ ἐκ τῶν δύο, τήν ἐπιθυμίαν ἔχων εἰς τό ἀναλῦσαι καί σύν Χριστῷ εἶναι˙ πολλῷ γάρ μᾶλλον κρεῖσσον˙ τό δέ ἐπιμένειν ἐν τῇ σαρκί ἀναγκαιότερον δι’ ὑμᾶς. Καί τοῦτο πεποιθώς οἶδα ὅτι μενῶ καί συμπαραμενῶ πᾶσιν ὑμῖν εἰς τήν ὑμῶν προκοπήν καί χαράν τῆς πίστεως, ἵνα τό καύχημα ὑμῶν περισσεύῃ ἐν Χριστῷ Ἰησοῦ ἐν ἐμοί διά τῆς ἐμῆς παρουσίας πάλιν πρός ὑμᾶς»557.

v. Η περίπτωση του Λαζάρου558 επίσης ανήκει στις συχνά επαναλαμβανόμενες αγιογραφικές αναφορές του Χρυσοστόμου˙ «εἰ γάρ καί πολλάκις τοῦτο εἴρηκα πρός σέ, οὐδέν κωλύει καί νῦν εἰπεῖν»559.

Ο Λάζαρος υπέμεινε «εὐκόλως» τη φτώχεια, την αρρώστια και την έλλειψη οποιουδήποτε προστάτη του και «ἤρκεσε τοῦτο εἰς σωτηρίαν» και μάλιστα στην ξεχωριστή θέση «τῶν κόλπων τοῦ Ἀβραάμ», του μεγάλου και δικαίου πατριάρχη της Παλαιάς Διαθήκης560.

Η γενναιότητα επομένως της υπομονής στις δοκιμασίες, από μόνη της, είναι ικανή να καθαρίσει από αμαρτίες, να λαμπρύνει περισσότερο τους δικαίους και να οδηγήσει στην αιώνια μακαριότητα.

vi. Είναι γνωστό ότι την Εκκλησία των Κορινθίων ταλάνισε η περίπτωση βαρέως «ἡμαρτηκότος» μέλους της «διορύξαντος γάμον πατρῷον καί τήν εὐνήν διαφθείραντος τήν ἐκείνου»561.

Ο απόστολος Παύλος «κέκρικε» την παράδοσή του «εἰς ὄλεθρον τῆς σαρκός», «ἵνα τό πνεῦμα σωθῇ ἐν τῇ ἡμέρᾳ τοῦ Κυρίου Ἰησοῦ»562.

Τούτο σημαίνει, κατά τον Χρυσόστομο, ότι επελθούσα σαρκική ασθένεια λειτούργησε ως «καθάρσιον τό γινόμενον ἦν τῆς τοσαύτης κηλῖδος». Η αποκαλυπτική αυτή ερμηνεία πιστοποιεί την καθαρτική δύναμη της σωματικής αρρώστιας στην πρόνοια του Θεού για τη σωτηρία των ανθρώπων563.

vii.  Στην  ίδια  καθαρτική  δράση  των  σωματικών ασθενειών αποδίδει ο Απόστολος των Εθνών το γεγονός ότι αρρωσταίνουν πολλοί διαπράττοντες «φρικωδεστάτην ἑτέραν ἁμαρτίαν», καθώς μετέχουν «τῆς ἱερᾶς τραπέζης ἀναξίως καί τῶν ἀπορρήτων μυστηρίων»564.

Διότι κάθε πιστός οφείλει να προετοιμάζεται προ της συμμετοχής του «εἰς τό ποτήριον τοῦ Κυρίου», διότι ο ανάξιος «Ἔνοχος ἔσται τοῦ σώματος καί αἵματος τοῦ Κυρίου»565. Η κάθαρση και της συγκεκριμένης «κηλῖδος» της ανάξιας συμμετοχής στη θεία κοινωνία συντελείται με την παραχώρηση του Θεού να εμπίπτουν σε σωματικές νόσους˙

«Διά τοῦτο ἐν ὑμῖν πολλοί ἀσθενεῖς καί ἄρρωστοι»566.viii. Τούτη η παραχώρηση του Θεού γίνεται, επειδή ακριβώς οι πιστοί δεν φροντίζουμε να κρίνουμε εαυτούς σωστά και έγκαιρα˙ «Εἰ γάρ ἑαυτούς διεκρίνομεν, οὐκ ἄν ἐκρινόμεθα. Νῦν δέ κρινόμενοι ὑπό Κυρίου παιδεύομεθα, ἵνα μή σύν τῷ κόσμῳ κατακριθῶμεν»567.

Δηλαδή, η δική μας ανεπάρκεια έναντι των ευθυνών μας κινητοποιεί την κρίση του Θεού ήδη από τον παρόντα κόσμο, ούτως ώστε οι δοκιμασίες, όπως οι σωματικές ασθένειες, να λειτουργούν όχι μόνον καθαρτικώς, αλλά και με κέρδος για την ψυχή μας˙ «ἔσται τι κέρδος ἀπό τοῦ πράγματος τό τῶν εὐθυνῶν τῶν ἐπί τῇ ἁμαρτίᾳ ταύτῃ ἀπαλλαγῆναι»568. ix. Ο απόστολος Παύλος απευθυνόμενος στον εκλεκτό του μαθητή και απόστολο Τιμόθεο συμβουλεύει˙ «Οἴνῳ ὀλίγῳ χρῶ διά τόν στόμαχόν σου καί τάς πυκνάς σου ἀσθενείας»569.

Ο  «οὕτω  καλός  καί  τοιαύτην  διαγωγήν ἐγκεχειρισμένος»570 Τιμόθεος, ο οποίος υπήρξε πιστός συνεργός και συνοδοιπόρος του Παύλου επί σειράν ετών, βασανιζόταν και «ἐν ἀρρωστίᾳ ἔζη» με εξασθενημένο σώμα. Και ο Παύλος «ὁ νεκρούς ἐγείρων», αρκέστηκε σε συμβουλή και δεν τον απάλλαξε από την ασθένειά του.

Ο Χρυσόστομος αποκαλύπτει την αιτία της στάσης του πνευματικού πατρός του Τιμοθέου˙ «ἀφῆκεν εἶναι ἐν τῇ καμίνῳ τῆς νόσου, ὥστε μέγιστον αὐτῷ (τῷ Τιμοθέῳ) καί ἐντεῦθεν συναχθῆναι παρρησίας πλοῦτον»571.

x. Η στάση αυτή του Αποστόλου πήγαζε από Θεοδίδακτη παίδευση του ιδίου, όπως αποκαλύπτει˙ «ἐδόθη γάρ μοι σκόλοψ τῇ σαρκί, ἄγγελος Σατᾶν ἵνα μέ κολαφίζῃ …˙ ὑπέρ τούτου τρίς τόν Κύριον παρεκάλεσα ἵνα ἀποστῇ ἀποστῇ ἀπ’

ἐμοῦ»572. Στό κείμενό του ο Χρυσόστομος έχει διαφορετική κατάληξη του8ου στίχου˙ «ὥστε ἐλευθερωθῆναι τοῦ σκόλοποςτούτου»573.

Μεγάλοενδιαφέρον   παρουσιάζει   η  ερμηνευτική  προσέγγιση του Ιωάννου στο θέμα αυτό. Επειδή ο Παύλος «μή ἀρρωστίᾳ περιέπιπτεν»574  ο Χρυσόστομος δεν θεωρεί τον «σκόλοπα τῇ σαρκί» ως σωματική ασθένεια. Αντ’ αυτής εισάγει την ερμηνεία των πειρασμών κατά τη διάρκεια της αποστολικής του δράσης. Διότι αυτά τα εμπόδια ούτε ήσαν κάτι λιγότερο από αρρώστιες, καθώς τον ταλαιπωρούσαν και του επέφεραν «πολλήν ὀδύνην» στη σάρκα. Επομένως «σκόλοψ»

ήσαν οι πληγές, τά δεσμά, οι αλυσίδες, τα δεσμωτήρια, το  να τον σέρνουν οι δήμιοι, να τον βασανίζουν, να τον ταλαιπωρούν, να τον μαστιγώνουν «πολλάκις».

Μη υποφέροντας όλες αυτές τις οδύνες παρεκάλεσε τον Κύριο να τον ελευθερώσει από αυτά τα δεινά «τρις». Ο Ιωάννης σημειώνει ότι ο Παύλος «τρίς ἐνταῦθα τό πολλάκις λέγων ὥστε ἐλευθερωθῆναι τοῦ σκόλοπος τούτου»575.

Η ρητή άρνηση του Κυρίου να ανταποκριθεί στην παράκλησή του, δίδαξε στον Απόστολο «τοῦ πράγματος τό κέρδος». Από πείρας λοιπόν «μαθών ἡσύχασε καί ἥσθη τοῖς γινομένοις»576.

                     

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

517 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 213.4a.

518 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 207.1d.

519 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 207.1d.

520 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 213.4c.

521 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 213.4b.

522 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 206.1a.

523 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 213.4b.

524 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 206.1b.

525 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 207.1c.

526 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 207.1c.

527 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 206.1b-207.1b-1c.

528 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 214.4e.

529 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 215.4c.

530 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 215.4f.

531 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 206.1b.

532 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 207.1d.

533 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 207.1d.

534 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 206.1b.

535 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 2071e.

536 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 207.2a.

537 Περί της παιδαγωγικής σημασίας του πόνου βλ. ΖΗΣΗ, Η σωτηρία τουανθρώπου, σ. 102-105.

538 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 208.2b.

539 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 209.2c.

540 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 210.3a.

541 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 210.3a.

542 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 211.3b.

543 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 211.3b.

544 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 214.4d.

545 Φιλιπ. 3, 1. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 207.1e.

546   Γιά τη θεολογία του πόνου βλ. ΔΟΪΚΟΥ, «Ο Ιώβ κασι οι φίλοι του»

σ. 227 και 366-368˙ ΚΟΡΝΑΡΑΚΗ, Η βίωσις του πάθους, σ. 33-34˙ ΙΩΑΝΝΙΔΗ, «Η ανθρώπινη ασθένεια», σ. 87-115. ΚΟΥΝΑΒΗ, Ο πόνος αγιογραφική και πατερική προσέγγιση.

547 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 208.2b.

548 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 209.2b.

549 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 209.2c.

550 Ιώβ 2, 4

551 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 209.2c.

552 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 209.2c-210.2c.

553 Ματθ. 5, 20. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 210.3a.

554 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 210.3a.

555 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 210.3a.

556 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 210.3a.

557 Φιλιπ. 1, 21-26.

558 Λουκ. 16, 19-31

559 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 210.3b.

560 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 210.3b.

561 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 211.3c.

562 Α΄ Κορ. 5, 5. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 211.3c.

563 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 211.3c.

564 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 211.3c.

565 Α΄ Κορ. 11, 27. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 211.3c.

566 Α΄ Κορ. 11,30. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 211.3c.

567 Α΄ Κορ. 31-32. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 211.3c.

568 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 211.3c.

569 Α΄ Τιμ. 5, 23. Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC13, 2113c-212.3c.

570 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 211.3c.

571 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 212.3c.

572 Β΄ Κορ. 12, 7-8.

573 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 212.3d.

574 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 212.3d.

575 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 212.3d.

576 Ολυμπιάς-Επιστολή ΙΖ΄ (Δ΄), SC 13, 212.3d.

π. ΘΕΟΦΑΝΟΥΣ ΣΑΪΝΙΔΗ

Οι επιστολές του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου προς την Διακόνισσα Ολυμπιάδα Ιστορικά –Προσωπογραφικά - Ποιμαντικά

Μεταπτυχιακή Εργασία που υποβλήθηκε στο Τμήμα Ποιμαντικής και Κοινωνικής Θεολογίας της Θεολογικής Σχολής

του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Τομέας Αγίας Γραφής και Πατερικής Γραμματείας

Σύμβουλος Καθηγητής πρωτοπρεσβύτερος Θεόδωρος Ζήσης

Η ηλεκτρονική επεξεργασία  επιμέλεια και μορφοποίηση  κειμένου  και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο

©ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ

 http://www.alavastron.net/

Kindly Bookmark this Post using your favorite Bookmarking service: