Ε' τα πλούτη
Τα χρήματα και τα υλικά αγαθά θεωρούνται συνήθως πηγή ευτυχίας. Διά τούτο πολλοί μακαρίζουν και ζηλεύουν τους πλουσίους, αλλά και κάμνουν το παν, διά να γίνουν και οι ίδιοι πλούσιοι. Ποιες όμως απόψεις έχει πάνω στο θέμα αυτό ο σοφός Σειράχ;
1) Ταλαιπωρία και κίνδυνοι.
Αντίθετα με την γνώμην των πολλών, ότι τα πλούτη προσφέρουν ξεκούρασιν και ασφάλειαν στους ανθρώπους, ο σοφός Σειράχ υποστηρίζει την αντίθετην άποψιν. Και γράφει:
«Αγρυπνία πλούτου εκτήκει σάρκας, και η μέριμνα αυτού αφιστά ύπνον. Μέριμνα αγρυπνίας απαιτήσει νυσταγμών, και αρρώστημα βαρύ εκνήψει ύπνος... Ο αγαπών χρυσίον ού δικαιωθήσεται, και ο διώκων διαφθορόν αυτός πλησθήσεται. Πολλοί εδόθησαν εις πτώμα χάριν χρυσίου, Και εγενήθη απώλεια αυτών κατά πρόσωπον αυτών. Ξύλον προσκόμματος έστι τοις ενθουσιάζουσιν αυτώ, και πας άφρων αλώσεται εν αυτώ» (λα'. 1-2. 5-7). «Μή έπεχε επί τοις χρήμασί σου και μή είπος- αυτάρκη μοι έστι.., Μή έπεχε επί χρήμασιν αδίκοις- ουδέν γάρ ωφελήσει σε εν ημέρα επαγωγής» (ε'. 1.8).
Η απόκτησις των χρημάτων, σύμφωνα με την σοφήν παρατήρησιν του Σειράχ, συνδυάζεται με αϋπνίες και αγωνιώδεις μέριμνες, που καταπονούν και εξαντλούν το ανθρώπινο σώμα. Οι αγωνιώδεις μέριμνες διά τον πλουτισμό διώχνουν τον ύπνον και προκαλούν σοβαρές ψυχικές και σωματικές διαταραχές. Ακόμη όμως, όποιος αγαπά τα χρήματα, δεν θα αποφύγη αδικίες και αμαρτήματα. Και όποιος επιδιώκει το παράνομο κέρδος, θα διαφθείρη τον εαυτόν του και θα γεμίση με κακίες. Πολλοί, προκειμένου να αποκτήσουν πλούτη, έγιναν ερείπια και ξαφνικά εκαταστράφησαν. Ο χρυσός έγινε, δι' όσους ενθουσιάζονται χάριν του, ξύλο στον δρόμο της ζωής τους, πάνω στο οποίο σκοντάπτουν. Και κάθε ασύνετος άνθρωπος θα συλληφθή μέσα στις παγίδες του άδικου και αχόρταστου πλουτισμού.
Δικαιολογημένα λοιπόν ο Σειράχ, διά να κτυπήση την μάταιην αυτοπεποίθησιν, που τα χρήματα καλλιεργούν, και να μας προφύλαξη από τον κίνδυνον της προσκολλήσεως της καρδίας μας στον άδικον θησαυρισμόν, τονίζει στον καθένα μας: Μή στηριχθης στα χρήματα σου και μή καυχηθής ποτέ ότι, επειδή έχεις αρκετά χρήματα, είσαι ασφαλισμένος. Πολύ περισσότερον μή στηριχθης σε χρήματα, που αποκτώνται με αδικίες και άνομα μέσα. Διότι τα χρήματα της αδικίας καμμιάν ωφέλειαν ή υποστήριξιν δεν θα σου προσφέρουν στις ημέρες των δοκιμασιών της ζωής σου και μάλιστα κατά την ημέραν της κρίσεως από τον Κύριον. Αντίθετα τότε θα επισύρουν εναντίον σου την δίκαιην οργή του.
2) Προσοχή από τους πλουσίους.
Σύμφωνα όμως με τις σοφές σκέψεις του Σειράχ, επικίνδυνον είναι και το να δημιουργή κάποιος στενές και φιλικές σχέσεις με τους πλουσίους. Διά τούτο και γράφει:
« Ο απτόμενος πίσσης μολυνθήσεται, και ο κοινωνών υπερηφάνω ομοιωθήσεται αυτώ. Βάρος υπέρ σε μή άρης, και
ισχυροτέρω σου και πλουσιωτέρω μή κοινωνεί. Τί κοινωνήσει χύτρα προς λέβητα; αύτη προσκρούσει, και αύτη συντριβήσεται. Πλούσιος ηδίκησε, και αυτός προσενεβριμήσατο· πτωχός ηδίκηται, και αυτός προσδεηθήσεται. Εάν χρησιμεύσης, εργάται εν σοί· και εάν υστέρησης καταλείψει σε. Εάν έχης, συμβιώσετσί σοι και αποκενώσει σε, και αυτός ού πονέσει. Χρείαν έσχηκέ σου, και αποπλανήσει σε και προσγελάσεταί σοι και δώσει σοι ελπίδα· λαλήσει σοι καλά και ερεί- τίς η χρεία σου; και αισχυνεί σε εν τοις βρώμασιν αυτού, έως ού αποκενώση σε δις ή τρις, και επ' εσχάτων καταμωκήσεταί σου' μετά ταύτα όψεταί σε και καταλείψει σε και την κεφαλήν αυτού κινήσει επί σοι. Πρόσεχε μή αποπλσνηθής και μή ταπεινωθής εν αφροσύνη σου» (ιγ' 1-8).
Αρχίζει τις σκέψεις του ο Σειράχ με την έξης εικόνα: Όποιος εγγίζει την πίσσαν, θα λερωθή απ' αυτήν. Έτσι και εκείνος, που συναναστρέφεται μ' ένα υπερήφανον πλούσιον, θα επηρεασθή απ' αυτόν και θα απόκτηση την δική του νοσηρή νοοτροπία. Μετά ο Σειράχ, αφού παρομοιάζει τον πλούσιον σαν βάρος ασήκωτο διά τον φτωχόν, προτρέπει τον φτωχόν: Μή σηκώσης στους ώμους σου βάρος ανώτερο από τις δυνάμεις σου. Δηλαδή, μή σύναψης πολλές σχέσεις και στενήν επικοινωνίαν με ανθρώπους κοινωνικά ισχυρότερους και πλουσιώτερούς σου. Διότι κάτι τέτοιο θα έχη κακές συνέπειες πάνω σου. Διά να περιγράψη τις συνέπειες αυτές, ο Σειράχ χρησιμοποιεί την εξής εικόνα:
Όπως είναι αταίριαστο και επικίνδυνο να τοποθετήται ένα μικρό και εύθραυστο πήλινο δοχείο, μια χύτρα, κοντά σ' ένα χάλκινον λέβητα, έτσι είναι επικίνδυνη και η στενή συνάφεια ενός φτωχού μ' ένα υπερόπτην πλούσιον. Διότι, όπως η χύτρα κινδυνεύει να συντριβή από τον λέβητα, έτσι κινδυνεύει και ο αδύνατος φτωχός από τον ισχυρόν πλούσιον. Αυτό δε διότι συνήθως οι πλούσιοι αδικούν και πλήττουν και φέρονται με σκληρότητα προς τους υποδεεστέρους τους κοινωνικά. Οι φτωχοί όμως, προκειμένου να τα έχουν καλά με τους πλουσίους, ενώ αδικούνται απ' αυτούς, πρέπει να υποκλίνωνται μπροστά τους και να τους φέρωνται με δουλικό φρόνημα και να ζητούν συγγνώμην και διά πράγματα, στα όποια δεν είναι καθόλου ένοχοι.
Αν λοιπόν, φτωχέ μου, προσθέτει ο Σειράχ, θα είσαι σε κάτι χρήσιμος στον ύπερήφανον πλούσιον, αυτό θα είναι το να σε εκμεταλλεύεται διά το Ιδικό του συμφέρον. Όταν όμως ευρεθής εσύ σε ανάγκες και στερήσεις, κανένα ενδιαφέρον δεν θα δείξη εκείνος σε σένα, αλλά θα σε εγκαταλείψη. Εάν δε συμβή κάποτε να έχης κάποια αγαθά, τότε ο πλούσιος θα σε πλησίαση και πάλιν, όχι διά να σε βοηθήση αλλά διά να σου αρπάξη τα αγαθά σου και να αδειάση τα ταμεία σου. Καθόλου δεν θα στενοχωρηθή διά το κακό, που σου έκαμεν. Όταν έχη την ανάγκην σου, θα προσπαθήση με υποκριτικά χαμόγελα και ψεύτικο ενδιαφέρον να σε παραπλάνηση. θα σου δώση ελπίδες ότι θα σε βοηθήση. Θα σου ομιλήση με γλυκόλογα και θα σου πή: Ποιάν ανάγκην έχεις; Στηρίξου σε μένα. Ακόμη θα σε προσκαλή επανειλημμένα στο τραπέζι του, διά να σε κάμη να αισθάνεσαι απέναντί του εντροπήν και υποχρέωσιν, διά την τιμήν που σου κάμνει, μέχρις ότου σε αδειάση τελείως. Και στο τέλος θα γελά μαζί σου και θα σε περιπαίζη. Έπειτα θα σε βλέπη να υποφέρης, και αντί να σε συμπονέση, θα σε εγκαταλείψη ενώ θα κινά ειρωνικά την κεφαλήν του σε βάρος σου.
Πρόσεχε λοιπόν, φτωχέ μου, επαναλαμβάνει ο Σειράχ. Πρόσεχε να μή παραπλανηθής από την δολιότητα τέτοιων ανθρώπων, διά να μή εξευτελισθής απ' αυτούς και να μή πληρώσης ακριβά την απερισκεψίαν και μεγαλομανίαν σου.
3) Και καλός ο πλούτος.
Πιστεύει όμως και διακηρύσσει ο συνετός Σειράχ ότι είναι δυνατόν να υπάρχουν και μή διεφθαρμένοι
πλούσιοι. Ο ίδιος δε επεξηγεί πότε ημπορεί να συμβή κάτι τέτοιο.
«Αγαθός ο πλούτος, ω μή έστιν αμαρτία» (ιγ', 24) «Μακάριος πλούσιος, ος ευρέθη άμωμος και ος οπίσω χρυσίου ουκ επορεύθη- τίς έστι; και μακαριούμεν αυτόν, εποίησε γάρ θαυμάσια εν λαώ αυτού. Τίς εδοκιμάσθη εν αυτώ και ετελειώθη; και έσται αυτώ εις καύχησιν. Τίς εδυνατο παρσβήναι και ού παρέβη, και ποιήσαι κακά και ούκ εποίησε; Στερεωθήσεται τα αγαθά αυτού» (λα', 8-11)
Τονίζει πρώτα ο Σειράχ ότι ο πλούτος είναι καλός, όταν δεν συνδυάζεται με αμαρτίες. Μετά ανακηρύσσει ευτυχισμένον τον πλούσιον εκείνον, που έμεινεν απρόσβλητος και αμόλυντος από την φιλαργυρίαν και δεν έβαλε σαν στόχον του να μαζεύη περισσότερα χρήματα. Και στην συνέχεια ερωτά: Υπάρχει τέτοιος πλούσιος; Αν ναι, τότε πρέπει να τον συγχαρούμε και να τον καλοτυχίζουμε. Διότι αυτός έκαμεν έργα θαυμαστά ανάμεσα στον λαόν του. Υπάρχει κάποιος, που εδοκιμάσθηκε μέσα στους πειρασμούς του πλούτου και ευρέθηκε τέλειος; Αυτός είναι άξιος καυχήσεως. Διότι αυτός, ενώ, προκειμένου να γίνη πλουσιώτερος, ημπορούσε να παραβή το θέλημα του Θεού, δεν το έκαμε. και ενώ ημπορούσε να διαπράξη αδικίες, δεν έπραξεν. Είναι ευτυχισμένος ο δίκαιος αυτός πλούσιος, διότι τα αγαθά που έχει θα ευλογηθούν από τον Θεόν και η ευλογία του Θεού θα τον συνοδεύη πάντα.
Στ' Καλή χρήσις του πλούτου
α χρήματα προξενούν πνευματικήν βλάβην στον φιλάργυρον και εγωιστήν άνθρωπον. Διότι και σαρκολάτρην τον κάμνουν και από τον Θεόν της αγάπης τον αποξενώνουν και από τους άλλους ανθρώπους τον χωρίζουν. Αντίθετα, όποιος ξεύρει να χρησιμοποιή ορθά τα πλούτη, που του εχάρισεν ο Θεός, αυτός και τους ανθρώπους ευεργετεί και στον Θεόν γίνεται ευάρεστος και από τώρα, που ευρίσκεται στην γην, θησαυρίζει θησαυρούς στον ουρανόν. Αυτές τις αλήθειες υπενθυμίζει σ' όλους μας με σοφά γνωμικά ο Σειράχ.
1) Η φιλανθρωπία.
«Τέκνον, την ζωήν του πτωχού μή αποστέρησης και μή παρελκύσης οφθαλμούς επιδεείς. Ψυχήν πεινώσαν μή λυπήσης και μή παροργίσης άνδρα εν απορία αυτού. Καρδίαν παρωργισμένην μή προσταράξης και μή παρελκύσης δόσιν προσδεομένου. Ικέτην θλιβόμενον μή απαναίνου και μή αποστρέψης το πρόσωπον σου από πτωχού. Από δεομένου μή αποστρέψης οφθαλμόν... Κλίνον πτωχώ το ους σου και αποκρίθητι αυτώ ειρηνικά εν πραότητι... Γίνου ορφανοίς ως πατήρ και αντί ανδρός τη μητρί αυτών και έση ως υιός Υψίστου, και αγαπήσει σε μάλλον ή η μήτηρ σου» (δ'. 1 5, 8, 10).
Τονίζει με τα λόγια του αυτά ο σοφός Σειράχ ότι και των φτωχών η ζωή είναι πολύτιμη και ότι και αυτοί δικαιούνται όσα τους χρειάζονται, διά να ζήσουν. Και συμβουλεύει πατρικά κάθε θεοσεβή πλούσιον να μή αναβάλλη την βοήθειάν του προς όσους στηρίζουν πάνω του ικετευτικά τους οφθαλμούς τους και μυστικά ζητούν την συνδρομή του. Μή λυπήσης ποτέ, προσθέτει, κάποιον, που πεινά και μή εξοργίσης με την περιφρόνησίν σου κάποιον, που ευρίσκεται μέσα σε στερήσεις. Μή προσφέρης περισσότερην λύπην και ταραχή σ' ένα στενοχωρημένο, με το να αναβάλης ή να του αρνηθής την βοήθειάν σου. Μή γίνης ακατάδεκτος και άσπλαχνος προς όποιον μέσα στις θλίψεις του σε παρακαλεί να τον βοηθήσης. Και μή αποστρέψης το πρόσωπο σου από τον φτωχό. Σκύψε και άκουσε τον καταδεκτικά. Και πρόθυμα και με ειρηνική διάθεσιν πρόσφερε του ό,τι σου είναι δυνατόν. Ιδιαίτερα δείξε προς τα ορφανά αγάπην αυθόρμητην, σαν εκείνην που δείχνει ένας πατέρας προς τα ιδικά του παιδιά. Και στην χήραν μητέρα των παιδιών αυτών δείξε ενδιαφέρον, σαν εκείνο που θα έδειχνε σ' αυτήν ο σύζυγος της. Έτσι θα σε αναγνώριση ο Ύψιστος Θεός παιδί του και θα σε αγαπήση πολύ περισσότερον απ' όσον σε αγάπησεν η μητέρα σου.
2) Mε ανιδιοτέλειαν.
Οι εκδηλώσεις αγάπης και φιλανθρωπίας προς τους φτωχούς και πονεμένους είναι γενικά έργο θεάρεστο. Όπως όμως επανειλημμένα από τον θεόπνευστον λόγον της Κ. Διαθήκης, έτσι και από τον σοφόν Σειράχ επισημαίνεται ότι, όποιος θέλει να έχη μισθόν από τον Θεόν, πρέπει να δίδη, χωρίς να περιμένη καμμιάν αναγνώρισιν και ανταπόδοσιν από εκείνους, στους οποίους γίνεται ευεργετικός. Διά τούτο και λέγει:
«Πολλοί χάριν πονηρίας απέστρεψαν, αποστερηθήναι δωρεάν ευλαβήθησαν. Πλην επί ταπεινώ μακροθύμησον και επ' ελεημοσύνην μή παρελκύσης αυτόν. Χάριν εντολής αντιλαβού πένητος και κατά την ένδειαν αυτού μή αποστρέψης αυτόν κενόν. Απόλεσον αργύριον δι' αδελφόν και φίλον, και μή ιωθήτω υπό τον λίθον εις απώλειαν. Θές τον θησαυρόν σου κατ' έντολάς Υψίστου, και λυσιτελήσει σοι μάλλον ή το χρυσίον. Σύγκλεισον ελεημοσύνην εν τοις ταμείοις σου, και αύτη εξελείταί σε εκ πάσης κακώσεως υπέρ ασπίδα κράτους και υπέρ δόρυ αλκής κατέναντι εχθρού πολεμήσει υπέρ σού» (κθ', 7 13).
Αρχίζει ο Σειράχ τις σκέψεις του με την έξης διαπίστωσιν: Πολλοί, λέγει, αρνούνται να βοηθήσουν άλλους, επειδή φοβούνται ότι θα στερηθούν από τα αγαθά τους, χωρίς και να έχουν οποιανδήποτε ωφέλειαν, ή διότι σκέπτονται την αχαριστίαν εκείνων, τους οποίους θα ευεργετήσουν. Όμως εσύ, συμβουλεύει ο Σειράχ τον καθένα μας,
ανεξάρτητα από την συμπεριφοράν εκείνων που ευεργετείς, να είσαι επιεικής και συγκαταβατικός προς την δυστυχίαν των φτωχών και να μή διστάζης να προσφέρης σ' αυτούς κάθε αναγκαίαν βοήθειαν.
Προσεγγίζουν οι απόψεις αυτές του σοφού συγγραφέως της Π. Διαθήκης την σχετικήν με την ανιδιοτελή αγάπην διδασκαλίαν του Κυρίου μας, που λέγει:
«Αγαθοποιείτε και δανείζετε μηδέν απελπίζοντες, και έσται ο μισθός υμών πολύς, και έσεσθε υιοί Υψίστου, ότι αυτός χρηστός έστιν επί τους αχαρίστους και πονηρούς» (Λουκ. στ', 35).
Μας υποδεικνύει δηλαδή ο Κύριος να ευεργετούμε και να δίδουμε χρήματα και σ' όσους ακόμη μας θεωρούν εχθρούς τους, χωρίς να περιμένουμε απ' αυτούς καμμιάν ανταπόδοσιν. Και τότε θα έχουμε πολύν μισθόν και μεγάλην αμοιβήν από τον Θεόν. Και θα αναγνωρισθούμε κατά χάριν παιδιά του Υψίστου Θεού. Διότι και Αυτός είναι ευεργετικός και ωφέλιμος προς ανθρώπους, που είναι απέναντι του αχάριστοι και πονηροί.
Και ο Σειράχ λοιπόν, κάτω από τον φωτισμόν του Αγίου Πνεύματος, μας προτρέπει να σεβώμεθα την εντολήν του Θεού, που μας θέλει να στηρίζουμε τους φτωχούς στις ανάγκες τους και να μή τους αφήνουμε να φεύγουν από κοντά μας αβοήθητοι και στερημένοι. Είναι προτιμότερον, μας λέγει, να χάσετε τα χρήματα σας προς χάριν των φτωχών αδελφών και φίλων σας, παρά να τα αφήνετε να σκουριάζουν ή να τα κρύβετε στο θησαυροφυλάκια σας. Σας συμφέρει περισσότερον να δώσετε τα χρήματα σας στους φτωχούς, όπως ο Ύψιστος εντέλλεται, παρά να τα κρατάτε διά τους εαυτούς σας. Αντί λοιπόν των χρημάτων σας, αποθηκεύσατε μέσα στα ταμεία σας τα καλά έργα της ελεημοσύνης σας. Έτσι, αντί της πρόσκαιρης και σχετικής βοήθειας, που τα χρήματα προσφέρουν, θα έχετε βοήθειαν και υπεράσπισιν κατά τις ώρες των δοκιμασιών σας. Και οι ελεημοσύνες σας θα σας υπερασπισθούν στις ώρες των εχθρικών επιθέσεων, κατά τρόπον πιο αποτελεσματικόν από την ασπίδα και το δόρυ.
Τέλος, διά να μας πείση να γίνουμε φιλάνθρωποι και ελεήμονες, ο σοφός Σειράχ μας υπενθυμίζει ότι ο θάνατος δεν θα βραδύνη να έλθη και σε μας, αφού κανένας άνθρωπος δεν υπέγραψε συμφωνίαν με τον Άδην, διά να μή μεταβή εκεί. Πριν λοιπόν να πεθάνετε, μας προτρέπει, κάμετε το καλό στους γύρω σας και ανάλογα με τις δυνάμεις σας απλώστε τα χέρια, διά να τους ευεργετήσετε. Έτσι θα γίνετε άξιοι των αμοιβών του Θεού στην αιωνιότητα.
Μνήσθητι ότι θάνατος ού χρονιεί και διαθήκη άδου ούχ υπεδείχθη σοι πριν σε
τελευτήσαι, ευ ποίει φίλω και κατά την ισχύν σου έκτεινον και δως αυτώ» (ιδ', 12 13).
3) Όχι στους ασεβείς.
Αξιοπρόσεκτη είναι η άποψις, την οποίαν και ο σοφός Σειράχ υποστηρίζει, ότι δεν πρέπει να βοηθούμε και ευεργετούμε ασεβείς ανθρώπους. Γράφει δε τα έξης σχετικά:
«'Εάν ευ ποιής, γνώθι τίνι ποιείς, και έστω χάρις τοις αγαθοίς σου... Ούκ έστιν αγαθά τω ενδελεχίζοντι εις κακά και τω ελεημοσύνην μή χαριζομένω. Δός τω ευσεβεί και μή αντιλάβη του αμαρτωλού. Ευ ποίησαν τω ταπεινώ και μή δως ασεβεί» (ιβ'. 1,3 4).
Γενική αρχή, που κατευθύνει την σκέψιν του συγγραφέως της Π. Διαθήκης, είναι ότι ο καθένας, που κάμνει το καλό και εξασκεί το θεάρεστο έργο της ελεημοσύνης, πρέπει να εξετάζη, αν κάποιοι είναι άξιοι να ευεργετούνται. Διότι μόνον τότε θα αισθάνεται
εσωτερική χαράν διά τις ευεργεσίες, που κάμνει.
Βέβαια οι Χριστιανοί δεν πρέπει να λησμονούμε την παραγγελίαν, που μας έδωσεν ο Κύριος, να κάμνουμε το καλό προς όλους ανεξάρτητα τους ανθρώπους, και τους «πονηρούς και αγαθούς» (Ματθ. ε', 45)
Και τους φίλους και τους εχθρούς μας. Ασφαλώς όμως πρέπει να λαμβάνουμε υπ' όψιν μας ότι δεν αξίζει να δίδουμε χρήματα και άλλα αγαθά σε ανθρώπους, που
επιμένουν να κάμνουν το κακό, και ποτέ δεν εσκέφθησαν ότι έχουν και εκείνοι υποχρέωσιν να είναι χρήσιμοι στους συνανθρώπους τους. Αν βοηθούμε τέτοιους ανθρώπους, είναι σαν να τους δίδουμε τα μέσα να επαναλαμβάνουν τα αμαρτήματα τους και να προκόπτουν στο κακό.
Απ' αυτής λοιπόν της απόψεως είναι κατά πάντα σωστή η συμβουλή, που ο Σειράχ μας δίδει: Δίδε ελεημοσύνην στους ευσεβείς, μή βοηθάς όμως τους αμαρτωλούς.
Ζ' Η εγκράτεια
άνθρωπος είναι γεμάτος από επιθυμίες και ορέξεις. Μερικές από τις έμφυτες ή επίκτητες, τις φυσικές ή πνευματικές επιθυμίες και ανάγκες μας είναι άμεσα συνδυασμένες με αμαρτίες. Άλλες όμως αυτές καθ' εαυτές δεν είναι εφάμαρτες. Τέτοιες επιθυμίες είναι εκείνες, που από την χριστιανικήν ηθικήν χαρακτηρίζονται σαν «αδιάβλητα πάθη», διά την ικανοποίησιν των οποίων κανένας δεν θα εκατηγορείτο, εφ' όσον βέβαια γίνεται με μέτρο και μέσα σε λογικά και ηθικά όρια. Αδιάβλητα δε πάθη είναι π.χ. η πείνα, η δίψα, η ανάγκη διά ξεκούρασιν και ύπνον κλπ.
Παρά ταύτα ο άνθρωπος κινδυνεύει και να υποδουλωθή στις αμαρτωλές του επιθυμίες, αλλά και να δώση όλην του την προσοχήν στις υλικές του ανάγκες και να αδιαφορήση πλήρως διά την πνευματικήν του υπόστασιν. Δικαιολογημένα λοιπόν και ο σοφός Σειράχ μας συμβουλεύει να δείχνουμε εγκράτειαν στις ορέξεις μας και με αυτοκυριαρχίαν να ρυθμίζουμε τον τρόπον της ζωής μας.
1) Όχι υποδούλωσις.
Την ανάγκην να μή αφήσουμε ποτέ την ψυχήν μας να υποδουλωθή γενικά στις επιθυμίες και στις ορέξεις μας υπογραμμίζει ο σοφός Σειράχ με τα ακόλουθα γνωμικά του:
«Μή εξακολουθεί τή ψυχή σου και τή ισχύί σου του πορεύεσθαι εν επιθυμίαις καρδίας σου» (ε', 2).
«Οπίσω των επιθυμιών σου μή πορεύου και από των ορέξεων σου κωλύου. Εάν χορήγησης τή ψυχή σου ευδοκίαν επιθυμίας, ποιήσει σε επίχαρμα των εχθρών σου» (ιη', 30 31).
Μη δηλαδή ακολουθήσης τις ορέξεις και τους αμαρτωλούς πόθους της ψυχής σου. Και μή στηριχθής στην δύναμίν σου, ώστε να κυβερνάσαι και να φέρεσαι από τις αμαρτωλές επιθυμίες της καρδίας σου. Μή βαδίζης στα τυφλά πίσω από τις επιθυμίες του μή αναγεννημένου εαυτού σου. Μάλλον εμπόδιζε τον εαυτόν σου από τις ορέξεις του. Διότι, εάν παραχώρησης στην ψυχήν σου το δικαίωμα να εκπληρώνη τις άτοπες της επιθυμίες, θα γίνης καταγέλαστος στους εχθρούς σου.
2) Όχι στην πολυφαγίαν.
Με πολλήν έμφασιν ο Σειράχ τονίζει ότι ο συνετός άνθρωπος ποτέ δεν εξαρτά την ευτυχίαν του από την τρυφήν ούτε και αφήνει τον εαυτόν του να είναι άπληστος και αγενής κατά την ώραν του φαγητού. Γράφει δε τα έξης σχετικά:
«Μή ευφραίνου επί πολλή τρυφή, μηδέ προσδεθής συμβολή αυτής" (ιη', 32). Επί τραπέζης μεγάλης εκάθισας, μή ανοίξης επ' αυτής φάρυγγα σου και μή είπης πολλά γε τα επ' αυτής. Μνήσθητι ότι κακόν οφθαλμός πονηρός πονηρότερον οφθαλμού τί έκτισται; διά τούτο από παντός προσώπου δακρύει. Ού εάν επιβλέψη, μή εκτείνης χείρα και μή συνθλίβου αυτώ εν τρυβλίω» (λα', 12 14).
Αφού πρώτα ο Σειράχ συμβουλεύει τον κάθε σοβαρόν άνθρωπον να μή θεωρή την πολυφαγίαν και τις συχνές διασκεδάσεις σαν αφορμήν πραγματικής χαράς και να μή επιδιώκη να συνδέεται με όσους γλεντούν και διασκεδάζουν, μετά του απευθύνει τις
ακόλουθες προτροπές:
Αν προσκληθής από κάποιον σ' ένα πλούσιο τραπέζι, μή ανοίγης μπροστά σ' αυτό αχόρταστα το στόμα σου και μή πης μέσα σου, πολλά φαγητά υπάρχουν πάνω σ' αυτό. Μή ξεχνάς ότι ο λαίμαργος οφθαλμός είναι κακό πράγμα. Τι άλλο υπάρχει στον άνθρωπον πιο πονηρό από τον αχόρταστον οφθαλμόν; Διά τούτο και σε κάθε άνθρωπον μόνον τα μάτια του κλαίουν, όταν ευρίσκεται σε στερήσεις. Και συ λοιπόν,
όταν αρχίση το φαγητό, μή απλώσης λαίμαργα το χέρι σου όπου βλέπει το μάτι του οικοδεσπότου, διά να μή συγκρούεται το χέρι σου με το ιδικό του χέρι στην προσπάθειάν σας ποιος να αρπάξη την καλύτερην μερίδα από την πιατέλαν. Με πολύ χαριτωμένον τρόπον επίσης ο Σειράχ μας τονίζει ότι πρέπει να τρώμε ευγενικά και μας κάμνει και την ακόλουθην σύστασιν:
«Φάγε ως άνθρωπος τα παρακείμενα σοι και μή διαμασώ, μή μισηθής. Παύσαι πρώτος χάριν παιδείας και μή απληστεύου, μήποτε προσκόψης· και εί ανά μέσον πλειόνων εκάθισας, πρότερος αυτών μή εκτείνης την χείρα σου» (λα', 16 18).
Τρώγε δηλαδή σαν άνθρωπος από τα φαγητά, που ευρίσκονται μπροστά σου, και μή μασάς με θόρυβο, διά να μή σε σιχαθούν οι άλλοι. Αν πράγματι έχης καλήν ανατροφήν, σταμάτα πρώτος το φαγητό. Μή παρουσιασθής άπληστος, διά να μή
προκαλέσης στους άλλους αντίδρασιν. Ποτέ μή σπεύσης να αρχίσης να τρώγης, πρίν είναι έτοιμοι και οι άλλοι ομοτράπεζοί σου.
3) Λαιμαργία και υγεία.
Η λαιμαργία δεν είναι μόνον εκδήλωσις αγένειας, αλλά και αφορμή φθοράς της υγείας του ανθρώπου. Γύρω δε από την πλευράν αυτήν του θέματος ο σοφός Σειράχ λέγει τα ακόλουθα:
«Ως ικανόν ανθρώπω πεπαιδευμένω το ολίγον, και επί της κοίτης αυτού ουκ ασθμαίνει. Ύπνος υγιείας επί εντέρω μετρίω, ανέστη πρωί, και η ψυχή αυτού μετ' αύτού. Πόνος αγρυπνίας και χολέρας και στρόφος μετά ανδρός απλήστου» (λα', 19 20Κ «Εν πολλοίς βρώμασιν έσται πόνος, και η απληστία εγγιεί έως χολέρας. Δι' απληστίαν πολλοί ετελεύτησαν, ο δε προσέχων προσθήσει ζωήν» (λζ', 30 31).
Στον άνθρωπον δηλαδή, που είναι κοινωνικά και πνευματικά μορφωμένος, και το λίγο φαγητό είναι αρκετό. Έτσι αυτός και στον ύπνον του δεν θα δυσκολεύεται και στο κρεββάτι του δεν θα ασθμαίνη, σαν εκείνους που κοιμούνται με βαρυφορτωμένο στομάχι. Ήσυχος και υγιεινός θα είναι ο ύπνος όποιου δεν παραγεμίζει τα έντερα του από την πολυφαγίαν. Αυτός, όταν ξυπνά το πρωί, θα έχη καθαρήν και ελεύθερην την
διάνοιάν του και θα είναι ευδιάθετος. Αντίθετα ο λαίμαργος άνθρωπος θα υποφέρη από πόνους και αϋπνίες. Θα έχη εμετούς και διαταραχές στο στομάχι του. Πολλοί δε είναι εκείνοι, που επειδή δεν εκατώρθωσαν να τρώγουν με μέτρο, όχι μόνον επροκάλεσαν βλάβην στην υγείαν τους, αλλά και απέθαναν από την απληστίαν τους. Όσοι όμως προσέχουν και συγκρατούν τις ορέξεις τους, αυτοί προσθέτουν ήμερες στην ζωήν τους.
Συμπληρώνει δε ο Σειράχ τις σκέψεις του με την ακόλουθην συμβουλήν:
«Ει εβιάσθης εν εδέσμασιν, ανάστα μεσοπωρών και ανάπαυση» (λα. 21).
Αν, λέγει, συμβή κάποτε να σε πιέσουν και να φάγης περισσότερα απ' όσα πρέπει φαγητά, τότε μή φάγης φρούτα, ή, αφού σηκωθης από το τραπέζι, κάμε ένα περίπατον στο ύπαιθρο, διά να χωνεύσης και να αναπαυθής.
4) Η οινοποσία.
Εγκράτειαν συνιστά ο Σειράχ και στην χρήσιν οινοπνευματωδών ποτών. Και λέγει:
«Εν οίνω μή ανδρίζου, πολλούς γαρ απώλεσεν ο οίνος... Αγαλλίαμα καρδίας και ευφροσύνη ψυχής οίνος πινόμενος εν καιρώ αυτάρκης. Πικρία ψυχής οίνος πινόμενος πολύς εν ερεθισμώ και αντιπτώματι. Πληθύνει μέθη θυμόν άφρονος εις πρόσκομμα, ελαττών ισχύν και προσποιών τραύματα» (λα', 25. 28 30).
Μή κάμνης το παλληκάρι στην οινοποσίαν, διότι η μέθη έχει καταστρέψει πολλούς, συνιστά στον καθένα ο Σειράχ, ενώ και αυτός, όπως και ο Ψαλμωδός, παραδέχεται ότι «οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου» (Ψαλμ. 103, 15). Αγαλλίασιν όμως στην καρδιάν και ψυχικήν ευεξίαν προκαλεί ο οίνος, που πίνεται όταν πρέπει και όσον πρέπει. Πίκραν όμως και ταραχή προκαλεί στην ψυχήν ο οίνος, όταν πίνεται σε μεγάλην ποσότητα. Τότε επίσης και προκαλεί ερεθισμούς και αντεγκλήσεις μεταξύ των ανθρώπων. Και η μέθη μεγαλώνει τον θυμόν του ασύνετου ανθρώπου, με αποτέλεσμα αυτός να συγκρούεται με τους άλλους, αλλά και να υφίσταται μείωσιν της δυνάμεως του και τραυματισμούς.
Πολύ ορθή επίσης είναι και η άποψις του Σειράχ ότι η οινοποσία συνδυάζεται συνήθως με ηθικές παρεκτροπές, που οδηγούν τον άνθρωπον στην διαφθοράν και την καταστροφήν.
«Οίνος και γυναίκες αποστήσουσι συνετούς, και ο κολλώμενος πόρναις τολμηρότερος έσται σήτες και σκώληκες κληρονομήσουσιν αυτόν, και ψυχή τολμηρά εξαρθήσεται» (ιθ', 2 3).
Το κρασί και οι γυναίκες, λέγει ο Σειράχ, γίνονται συχνά αιτία να απομακρύνωνται από τον Θεόν ακόμη και φρόνιμοι άνθρωποι. Ιδιαίτερα δε, όσοι υποδουλωθούν στα σαρκικά πάθη, γίνονται ασυγκράτητοι στον κατήφορον της ηθικής διαφθοράς. Και παραδίδουν τον μεν σωματικόν τους οργανισμόν στην φθοράν, που προκαλούν οι ασθένειες στο σώμα, την δε πωρωμένην ψυχήν τους στην αιώνιαν καταδίκην.
5) Προσευχή και εγκράτεια.
Χρήσιμες τέλος και σοφές κατά πάντα αποδεικνύονται και οι ακόλουθες προτροπές του Σειράχ, με τις οποίες συμπληρώνονται οι σκέψεις του διά την εγκράτειαν.
«Άκουσον μου, τέκνον. και μή εξουδενώσης με, και επ' εσχάτων ευρήσεις τους λόγους μου...» (λα', 22). «Κύριε, πάτερ και Θεέ ζωής μου, μετεωρισμών οφθαλμών μή δως μοι και εττιθυμίαν αττόστρεψον αττ' εμού. κοιλίας όρεξις και συνουσιασμός μή καταλαβέτωσάν με. και ψυχή αναιδεί μή παραδως με» (κγ', 4 6).
Άκουσε, παιδί μου, με προσοχήν και μή περιφρόνησης όσα σου είπα σχετικά με την εγκράτειαν στις επιθυμίες και στα φαγοπότια. Τελικά δε θα αντιληφθής ότι τα λόγια μου είναι αληθινά και χρήσιμα, λέγει κατ' αρχήν στον καθένα μας ο έμπειρος Σειράχ. Μετά δε μας συμβουλεύει, προκειμένου να κατακτήσουμε την εγκράτειαν, να απευθύνουμε προς τον Θεόν και την ακόλουθην προσευχήν:
Κύριε, πατέρα μου και Θεέ μου, μή επιτρέψης να ρίχνω γύρω μου υπερήφανα και ακάθαρτα και λαίμαργα βλέμματα. Διώξε από μέσα μου τις κακές επιθυμίες, που είναι η ρίζα πολλών αμαρτημάτων. Μή επιτρέψης να υποδουλωθώ στις ορέξεις της κοιλιάς
μου και στις κατώτερες και σαρκικές μου επιθυμίες. Μή με αφήσης να κυριευθώ από τις αδιάντροπες επιθυμίες της ψυχής μου.
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου