Η ζωή μετά θάνατον Serafeim Rose
Παράρτημα στή δεύτερη έκδοση
Εορτή τοϋ άγ. ’Αμβροσίου Μεδιολάνων
Ή ευλογία τον Κυρίου νά είναι μαζί σας
Σάς ευχαριστώ γιά τήν «ανοικτή επιστολή» σας τής 3ης Νοεμβρίου καί τήν προσωπική επιστολή σας τής 4ης Νοεμβρίου. Σας βεβαιώ ότι καμιά από τίς δύο δεν άπετέλεσε αιτία δυσαρέσκειας εκ μέρους μου αλλά μόνον άφορμή γιά μία φιλική συζήτηση σχετικά μέτή διδασκαλίατουλάχιστον ενός τμήματος αυτής καί τή σπουδαιότητα δύο μεγάλων ιεραρχών καί θεολόγων τής Ρωσίας τοΰ 19ου αιώνα: τοΰ Θεοφάνη τοΰ Εγκλείστου καί τοΰ Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ. Μέ τό σχόλιό μου στή σελίδα τοΰ Ή Ψυχή μετά τό Θάνατο ότι ό Επίσκοπος Θεοφάνης ήταν ίσως ό «μόνος άντάξιος» τοΰ Επισκόπου Ιγνατίου όσον άφορα τήν υπεράσπιση τής ’Ορθοδοξίας κατά τών σύγχρονων εσφαλμένων άντιλήψεων δέν ήθελα κατά κανέναν τρόπο νά υπονοήσω ότι ό Επίσκοπος Θεοφάνης ήταν κατώτερος ώς θεολόγος ή διδάσκαλος· είχα άπλώς επικεντρώσει τήν προσοχή μου στόν Επίσκοπο ’Ιγνάτιο στό σημείο εκείνο, μέ άποτέλεσμα ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης νά μοιάζει «λιγότερο σημαντικός» εντός τοΰ πλαισίου εκείνου, κάτι πού φυσικά δέν ισχύει στήν πραγματικότητα.
Δηλώνοντας, στό ίδιο σημείο, ότι τό έργο τής υπεράσπισης τής ’Ορθοδοξίας εκ μέρους τοΰ Επισκόπου Θεοφάνη ήταν λιγότερο «εμπεριστατωμένο» σέ σύγκριση μέ τό έργο τοΰ Επισκόπου ’Ιγνατίου, δέν υπονοούσα, επίσης, όποιαδήποτε κατωτερότητα τοΰ ’Επισκόπου Θεοφάνη, άλλά άπλώς έξέφρασα τήν άποψή μου γιά τό θέμα: ότι ό ’Επίσκοπος ’Ιγνάτιος γενικά έδωσε μεγαλύτερη προσοχή στις Δυτικές άπόψεις καί τή λεπτομερή άντίκρουσή τους, ενώ ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης επικεντρώθηκε σχεδόν άποκλειστικά στην παρουσίαση τής’Ορθόδοξης παράδοσης καί μόνον παρεμπιπτόντως άσχολήθηκε μέ τις εσφαλμένες δυτικές άντιλήψεις. Είχα υπόψη, γιά παράδειγμα, τήν άντίθεση άνάμεσα στην εκτενή υπεράσπιση καί ερμηνεία των τελωνίων, τήν οποία παραθέτω στό "Εκτο Κεφάλαιο τοΰ Ή Ψυχή μετά τό Θάνατο, καί τή λακωνική δήλωση τοΰ ’Επισκόπου Θεοφάνη τή μόνη πού γνωρίζω μέ τήν οποία έπέκρινε τό Δυτικό σκεπτικισμό όσον άφορά τή συγκεκριμένη διδασκαλία ότι «άνεξάρτητα μέ τό πόσο παράλογη μπορεί νά φαίνεται ή θεωρία περί τελωνίων στοΰς σοφούς μας, δέ θά τά γλιτώσουν».2 Μιλώντας γιά τό περισσότερο «εμπεριστατωμένο» έργο τοΰ Επισκόπου ’Ιγνατίου, ήθελα άπλώς νά πώ ότι εκείνος ένδιαφερόταν περισσότερο άπό τόν ’Επίσκοπο Θεοφάνη νά άντικροΰσει τις δυτικές άπόψεις εκ τοΰ σύνεγγυς, ενώ ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης φαινόταν περισσότερο διατεθειμένος νά τις άπορρίψει χωρίς ιδιαίτερη συζήτηση. Όμως ίσως αΰτό δέν άληθεΰει σέ όλες τις περιπτώσεις.
Επομένως, θεωρώ ότι δεν υπάρχει πραγματική διαφωνία μεταξύ μας όσον αφορά τό σχετικό μέγεθος αυτών τών δύο ιεραρχών. ’Αναγνωρίζω σαφώς τό μεγαλείο τού Επισκόπου Θεοφάνη ώς θεολόγου καί διδασκάλου, καί ό μόνος λόγος γιά τόν όποιο έδωσα ιδιαίτερη έμφαση στή διδασκαλία τού Επισκόπου ’Ιγνατίου στό '// Ψυχή μετά τό Θάνατο είναι ότι εκείνος καί όχι ό Επίσκοπος Θεοφάνης άναφέρθηκε τόσο διεξοδικά στις λανθασμένες δυτικές άντιλήψεις σχετικά μέ τήν ’Ορθόδοξη διδασκαλία περί τής μετά θάνατον ζωής. 'Υποδέχομαι μέ μεγάλη χαρά τήν έρευνά σας γιά τόν ’Επίσκοπο Θεοφάνη, τόν όποιο σέβομαι καί θαυμάζω ιδιαιτέρως, καί ό όποίος δυστυχώς δέν τυγχάνει τής πρέπουσας εκτίμησης στήν εποχή μας έξαιτίας τής τάσης κάποιων άνθρώπων νά τόν θεωρούν μάλλον άφελώς ώς «σχολαστικό» μόνον καί μόνον επειδή μετέφρασε κάποια Δυτικά βιβλία ή ίσως χρησιμοποίησε μερικές Δυτικές θεολογικές εκφράσεις.
Όσον άφορα τό συγκεκριμένο σημείο διαφωνίας τού Επισκόπου Θεοφάνη μέ τή διδασκαλία τού ’Επισκόπου ’Ιγνατίου: Όρθώς έκφράσατε στήν προσωπική επιστολή πού μοΰ άπευθύνατε τήν υπόθεση ότι όταν άναφέρθηκα σέ αύτήν τή διαφωνία στή σελίδα 363 τού Ή Ψυχή μετά τό Θάνατο δέν είχα διαβάσει τήν εργασία Ψυχή καί *Αγγελος τού ’Επισκόπου Θεοφάνη, στήν οποία επικρίνει τή διδασκαλία τού ’Επισκόπου ’Ιγνατίου, καθώς καί ότι τά σχόλια πού διετύπωσα στό σημείο εκείνο πράγματι βασίζονταν άποκλειστικά στή σύντομη άναφορά τού Πατέρα Φλωρόφσκυ στήν εργασία αύτή. ’Αφού κατόπιν άπέκτησα καί μελέτησα τήν εργασία τοΰ Επισκόπου Θεοφάνη, διαπίστωσα ότι εκείνα τά σχόλιά μου δεν ήταν άκριβή. ’Αναφέρετε ορθά, βεβαίως, ότι δεν υπήρχε «φιλονικία» μεταξύ τους, άλλά μόνον διαφωνία εκ μέρους τοΰ Επισκόπου Θεοφάνη, τήν οποία έξέφρασε μετά τό θάνατο τοΰ Επισκόπου ’Ιγνατίου. Τό σημείο διαφωνίας επίσης δέ διατυπώθηκε μέ άκρίβεια θά άναφερθώ λεπτομερώς σέ αΰτό παρακάτω. Τό κύριο ερώτημα πού θέτετε, ώστόσο, είναι τό εάν ή όχι πράγματι αΰτή ή διαφωνία ήταν «δευτερεΰουσα», όπως προσωπικά έχω υποστηρίξει· σέ αΰτό τό ερώτημα θά ήθελα νά άναφερθώ εν συντομία άμέσως παρακάτω.
’Ίσως νά πρόκειται άπλώς καί μόνο γιά σημασιολογικό ερώτημα, τό όποιο βασίζεται στή διαφορετική οπτική γωνία υπό τήν οποία εξετάζουμε τή διαφωνία άνάμεσα στοΰς δυό αΰτοΰς θεολόγους. Οίοσδήποτε άναγνώστης τοΰ Ψυχή καί "Άγγελος, στις διακόσιες αν καί μικρού μεγέθους σελίδες τοΰ οποίου ό Επίσκοπος Θεοφάνης επικρίνει τή διδασκαλία τοΰ Επισκόπου ’Ιγνατίου, βλέποντας πόσο έντονα καταφέρεται ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης κατά των λανθασμένων, σύμφωνα μέ αΰτόν, άντιλήψεων τοΰ Επισκόπου ’Ιγνατίου, θά χαρακτήριζε Ίσως τή διαφωνία τους «πρωτεύουσα». Εξετάζοντας, όμως, τό συνολικό πλαίσιο τής διδασκαλίας τοΰ ’Επισκόπου ’Ιγνατίου περί τής μετά θάνατον ζωής, εξακολουθώ νά θεωρώ αΰτή τή διαφωνία «δευτερεΰουσα» γιά τούς εξής λόγους:
1. Ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης, σέ όλη τήν έκταση τής άρνητικής κριτικής του στό Ψυχή καί Άγγελος, καταλογίζει μόνον ένα καί μοναδικό σφάλμα ή υποτιθέμενο σφάλμα στόν Επίσκοπο ’Ιγνάτιο: τήν ιδέα ότι ή φύση τής ψυχής και των αγγέλων είναι σωματική καί μόνον. Ό ’ίδιος ό Επίσκοπος Θεοφάνης γράφει: «Έάν ή νέα αυτή διδασκαλία υποστήριζε μόνον ότι οί άγγελοι έχουν σώματα, δέ θά υπήρχε άνάγκη διαφωνίας· άφοΰ σέ τέτοια περίπτωση ή κύρια, επικρατούσα πλευρά στούς άγγέλους θά ήταν καί πάλι τό λογικά ελεύθερο πνεύμα. ’Από τή στιγμή, όμως, πού ό Επίσκοπος ’Ιγνάτιος υποστηρίζει ότι ό άγγελος είναι σώμα, αύτό σημαίνει ότι άρνεϊται στόν άγγελο τήν ύπαρξη έλλογης ελευθερίας καί συνείδησης, άφοΰ ένα σώμα δέν μπορεί νά διαθέτει αύτά τά χαρακτηριστικά». Έάν ό ’Επίσκοπος ’Ιγνάτιος είχε όντως έκφράσει μία τέτοια άποψη, μέ όλη τήν έμφαση καί τις συνέπειες πού ό Επίσκοπος Θεοφάνης τής άποδίδει, θά είχε διαπράξει άσφαλώς ένα σοβαρό σφάλμα. ’Αλλά άκόμα καί σέ αύτήν τήν περίπτωση, ή συγκεκριμένη άποψη δέ θά είχε επηρεάσει άμεσα τήν υπόλοιπη διδασκαλία του περί τής μετά θάνατον ζωής: άγγελοι καί ψυχές θά ενεργούσαν καί πάλι μέ τόν ίδιο τρόπο καί στούς ίδιους «τόπους» είτε είναι σώματα είτε έχουν σώματα ή άκόμα προσλαμβάνουν σώματα, άποψη πρός τήν οποία κλίνει περισσότερο ό ίδιος ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης. Επομένως, ή άρνητική κριτική τού ’Επισκόπου Θεοφάνη διόλου δέ θίγει τό όλο σύστημα τής διδασκαλίας τού ’Επισκόπου ’Ιγνατίου, άλλά μόνον μία πλευρά του. ’Αλλά άκόμα καί στό θέμα αύτό, τά σημεία συμφωνίας τους υπερισχύουν των σημείων διαφωνίας: καί οί δύο συμφωνούν ότι οί άγγελοι μπορούν νά παρουσιάζονται μέ κάποιο είδος σωματικής μορφής είτε σέ αύτόν είτε στόν άλλο κόσμο, καί συνεπώς τά σχετικά περιστατικά ποΰ άναφέρονται στους Βίους 'Αγίων καί σέ άλλες ’Ορθόδοξες πηγές πρέπει νά θεωρούνται αληθινά καί όχι «μεταφορές» ή «φαντασίες», όπως πιστεύουν οί δυτικοί επικριτές. Έτσι, στό συνολικό πλαίσιο τής διδασκαλίας τόσο τού Επισκόπου ’Ιγνατίου όσο καί τού ’Επισκόπου Θεοφάνη περί τής μετά θάνατον ζωής, δέν μπορώ παρά νά θεωρήσω αυτή τή διαφωνία «δευτερεύουσα».
2. ’Αμφιβάλλω σοβαρά εάν ή διδασκαλία τού ’Επισκόπου ’Ιγνατίου πράγματι ταυτίζεται μέ αυτήν πού τού άποδίδει ό Επίσκοπος Θεοφάνης· σίγουρα, εν πάση περιπτώσει, δέν τής έδωσε τήν έμφαση πού θά επιθυμούσε νά τής δώσει ό Επίσκοπος Θεοφάνης ή δέν έξήγαγε τά συμπεράσματα εκείνα στά όποια ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης κυρίως άντιτάχθηκε. Έτσι, στό άνωτέρω χωρίο άπό τόν ’Επίσκοπο Θεοφάνη, όπου δηλώνει ότι «ή ιδέα ότι ό άγγελος είναι σώμα, άναιρεϊ άναγκαστικά τήν ύπαρξη έλλογης ελευθερίας καί συνείδησης» είναι φανερό ότι ό Επίσκοπος Θεοφάνης απλώς καί μόνον εξάγει τό λογικό συμπέρασμα άπό αύτό πού νομίζει ότι πιστεύει ό ’Επίσκοπος ’Ιγνάτιος, όμως πουθενά δέν μπορεί νά εντοπίσει κάποιο χωρίο άπό τόν ίδιο τόν ’Επίσκοπο ’Ιγνάτιο στό όποιο νά άναφέρει ότι πράγματι πιστεύει ότι οί άγγελοι στερούνται έλλογης ελευθερίας καί συνείδησης· άσφαλώς ό ’Επίσκοπος ’Ιγνάτιος δέν πίστευε κάτι τέτοιο. Μελετώντας προσωπικά τό «Λόγο περί Θανάτου» τού ’Επισκόπου ’Ιγνατίου δέν εντόπισα καμιά τέτοια άποψη. Δέν έχω μελετήσει τό «Συμπλήρωμα» πού συνέγραψε γιά τό έργο αύτό, άλλά είμαι βέβαιος ότι καί εκεί θά άπουσιάζει ή όλη έντονη έκφραση καί τά συμπεράσματα τής διδασκαλίας γιά τά όποια τόν κατηγορεί ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης. Χωρίς να επιθυμώ νά είσέλθω στις πλήρεις λεπτομέρειες τής μεταξύ τους διαφωνίας κάτι πού θά συνιστοΰσε άπό μόνο του μία εύρύτερη μελέτη καί δέ θά είχε, νομίζω, κάποια ιδιαίτερη άξια γιάτήν’Ορθόδοξη θεολογία ή τήν’Ορθόδοξη διδασκαλία περί τής μετά θάνατον ζωής υποπτεύομαι ότι τό σφάλμα άπό τήν πλευρά τού ’Επισκόπου ’Ιγνατίου δέν είναι ότι εκφράζει τή συγκεκριμένη διδασκαλία τήν οποία επικρίνει ό Επίσκοπος Θεοφάνης, άλλά ίσως ότι υπερτονίζει τή σωματική πλευρά της άγγελικής φύσης καί δραστηριότητας άρκετά εύκολο νά τό κάνει θέλοντας νά άντικρούσει τήν υπερβολική έμφαση πού άποδίδουν οι δυτικοί διδάσκαλοι στήν «πνευματική» πλευράτόσο πού μπορεί νά φαίνεται σέ μερικά σημεία ότι δηλώνει πώς οί άγγελοι καί οί "ψυχές είναι σώματα καί όχι ότι (όπως προσωπικά νομίζω ότι πράγματι εννοεί) άγγελοι καί ψυχές έχουν (αιθέρια) σώματα ή ότι ή σωματική πλευρά άποτελεϊ μέρος τής φύσης τους. Όπως έχει δηλώσει ό Επίσκοπος Θεοφάνης, δέ θά είχε υπάρξει καμιά διαφωνία μεταξύ τους, εάν πράγματι ήταν τέτοια ή διδασκαλία του, άφοΰ τή θεωρεί ώς μία επιτρεπτή άποψη σέ αύτό τό σύνθετο ζήτημα τό όποιο δέν έχει καθορισθεΐ δογματικά άπό τήν Εκκλησία.
’Εάν ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης έσφαλε έστω καί ελαφρά όσον άφορά τήν έμφαση τού ’Επισκόπου ’Ιγνατίου στό συγκεκριμένο ζήτημα, αύτός είναι ένας λόγος παραπάνω, κατά τή γνώμη μου, γιά νά θεωρηθεί ή διαφωνία τους «δευτερεύουσα».
3. Ό Επίσκοπος Θεοφάνης ρωτήθηκε κάποτε συγκεκριμένα εάν είχε εντοπίσει στη διδασκαλία τοΰ Επισκόπου Ιγνατίου κάποιο άλλο σφάλμα, πέραν τής υποτιθέμενης διδασκαλίας του γιά τήν «ύλικότητα» τής ψυχής. Εκείνος άπάντησε: «Όχι. Υπάρχει μόνον αυτό τό σφάλμα στή διδασκαλία τοΰ Επισκόπου Ιγνατίου ή άποψή του σχετικά μέ τή φΰση τής ψυχής καί των άγγέλων, ότι είναι υλική... Δέν έχω παρατηρήσει τίποτε τό άνορθόδοξο σέ όλα αυτά που έχω διαβάσει στά βιβλία του. Αυτά που έχω διαβάσει είναι σωστά». Επομένως, στό πλαίσιο τής συνολικής ’Ορθόδοξης διδασκαλίας των Επισκόπων Θεοφάνη καί ’Ιγνατίου, ή διαφωνία τους είναι πραγματικά «δευτερεΰουσα». Θά εξετάσουμε, τώρα, ένα τελευταίο σημείο σχετικά μέ τά εναέρια τελώνια που συναντά ή ψυχή μετά τό θάνατο. Στην άνοικτή επιστολή σας παραθέτετε μία επιστολή τοΰ ’Επισκόπου Θεοφάνη στήν οποία δηλώνει ότι ή μετά θάνατον ζωή «είναι άπαγορευμένο έδαφος γιά εμάς. Τά όσα συμβαίνουν εκεί δέν μποροΰν νά καθορισθοΰν μέ άκρίβεια... όσο γιά τό τί υπάρχει εκεί αυτό θά τό δοΰμε όταν φθάσουμε». ’Από τήν παραπάνω δήλωση, καθώς καί άπό τό γεγονός ότι ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης δέν άναφέρει συχνά τά τελώνια στά κείμενά του, συμπεραίνετε ότι «ή διδασκαλία αυτή, μέ όλους τους συμβολισμούς της, ήταν κυρίως περιφερειακή στή συλλογιστική του» καί θεωρείτε ότι σφάλλω τονίζοντας ότι ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης ήταν πιστός ύποστηρικτής τής ’Ορθόδοξης διδασκαλίας περί τελωνίων. Θά άπαντήσω σέ αυτή σας τήν άποψη παραθέτοντας μία σειρά επιχειρημάτων:
1. Μπορώ επίσης νά ανακαλέσω στη μνήμη μου μόνον αυτές τις δυο άμεσες αναφορές στά κείμενα τοΰ Επισκόπου Θεοφάνη σχετικά μέ τή διδασκαλία περί τελωνίων, οί όποιες, ώστόσο, άρκοΰν γιά νά δείξουν ότι πράγματι άσπαζόταν τή συγκεκριμένη διδασκαλία καί ότι ήταν άρκετά έπικριτικός, άκόμα καί περιφρονητικός μέ όσους τήν άρνοΰνταν, άφοΰ όπως είχε δηλώσει: «’Ανεξάρτητα μέ τό πόσο παράλογη μπορεί νά φαίνεται ή ιδέα τών τελωνίων στους σοφούς μας, δέ θά τά γλιτώσουν».
2. Τό άναμφισβήτητο δεδομένο ότι σέ μερικές επιστολές του, όταν άναφέρεται άκροθιγώς στό θέμα τής μετά θάνατον ζωής, δέν κάνει μνεία τών τελωνίων, δέ θεωρώ ότι άποδεικνύει ότι τό συγκεκριμένο θέμα είναι «περιφερειακό» στή διδασκαλία του, άλλά μόνον ότι μιλά σέ κάθε περίπτωση άνάλογα μέ τις άνάγκες τοΰ άκροατή του, καί ότι μερικοί άνθρωποι δέν έχουν άνάγκη ή είναι άνίκανοι νά άκοΰσουν γιά τά τελώνια. ’Έχω διαπιστώσει τό ίδιο άπό τήν προσωπική μου εμπειρία ώς ιερέας: Γιά όσους είναι έτοιμοι νά τή δεχθούν, ή διδασκαλία περί τελωνίων είναι ένα ισχυρό έναυσμα γιά νά μετανοήσουν καί νά ζήσουν τή ζωή τους μέ φόβο Θεού υπάρχουν όμως καί εκείνοι οί όποιοι θά τρόμαζαν τόσο πολύ άπό αύτήν τή διδασκαλία, πού ούτε κάν θά τούς τήν άνέφερα μέχρι πού νά ήταν καλύτερα προετοιμασμένοι νά τή δεχθούν. Μερικές φορές ό ιερέας συναντά ετοιμοθάνατους τόσο ελάχιστα προετοιμασμένους γιά τόν άλλο κόσμο πού θά ήταν άσκοπο νά τούς μιλήσει άκόμα καί γιά τήν κόλαση, πόσο μάλλον γιά τά τελώνια, φοβούμενος ότι θά τούς άφαιρέσει κι αύτήν άκόμα τήν ελάχιστη ελπίδα καί άντίληψη πού ίσως έχουν γιά τή Βασιλεία τών Ούρανών αυτό όμως δέ σημαίνει ότι ή κόλαση δεν αποτελεί τμήμα τής διδασκαλίας ενός τέτοιου ιερέα, ή ότι δέ θά προασπιζόταν αποφασιστικά τήν πραγματική της υπόσταση, εάν δεχόταν σχετική επίθεση. Ειδικά στην «πεφωτισμένη» εποχή μας πολλοί ’Ορθόδοξοι Χριστιανοί είναι τόσο άνώριμοι πνευματικά, ή έχουν τόσο πλανηθεί άπό σύγχρονες ιδέες, πού είναι άπλώς άνίκανοι νά άποδεχθοΰν τήν ιδέα ότι θά συναντήσουν δαίμονες μετά θάνατον. Κάθε ’Ορθόδοξος ιερέας στό ποιμαντικό του έργο μέ τέτοιους άνθρώπους πρέπει, φυσικά, νά δείχνει συγκατάβαση στην άδυναμία τους καί νά τούς δίνει τήν «εύπεπτη τροφή» πού χρειάζονται μέχρι νά γίνουν περισσότερο έτοιμοι νά δεχθούν τή δύσπεπτη τροφή μερικών ’Ορθόδοξων άσκητικών κειμένων όμως ή ’Ορθόδοξη διδασκαλία περί τελωνίων, ή οποία μάς μεταβιβάστηκε άπό τούς πρώτους αιώνες τού Χριστιανισμού, παραμένει πάντοτε ή ίδια καί δέν επιδέχεται άπόρριψη άνεξάρτητα άπό τό πόσοι άνθρωποι άδυνατοΰν νά τήν κατανοήσουν.
3. Επιπλέον μάλιστα, ή διδασκαλία περί τελωνίων όντως παρουσιάζεται σέ άλλα έργα τού ’Επισκόπου Θεοφάνη στις μεταφράσεις του, εάν όχι στά πρωτότυπα έργα του. Πολλές σχετικές άναφορές υπάρχουν στην πεντάτομη μετάφρασή του τής Φιλοκαλίας, άρκετές άπό τις όποιες έχω παραθέσει στό Ή Ψυχή μετά τό Θάνατο. Στόν’Αόρατο Πόλεμο8 επίσης, υπάρχει μία παρουσίαση τής ’Ορθόδοξης διδασκαλίας γιά τήν «εξέταση άπό τόν άρχοντα τού αίώνος τούτου» άπό τήν οποία πέρνα ή φυχή κάθε άνθρώπου όταν άποχωρίζεται από τό σώμα· ή λέξη «τελώνια» δεν εμφανίζεται εκεί, όμως τό κείμενο δηλώνει καθαρά ότι «ή πιό αποφασιστική μάχη μάς περιμένει τήν ώρα τοΰ θανάτου,» καί είναι φανερό ότι πρόκειται γιά τήν ίδια πραγματικότητα μέ αυτήν που ό Επίσκοπος Ιγνάτιος ένδιαφερόταν τόσο πολύ νά προασπίσει, καί τήν οποία σέ άλλα σημεία ό Επίσκοπος Θεοφάνης άποκαλεϊ μέ τό όνομα «τελώνια».
4. Στό Ψυχή καί Άγγελος του Επισκόπου Θεοφάνη δέν υπάρχει ούτε μία έπικριτική λέξη γιά τή διδασκαλία τοΰ Επισκόπου Ιγνατίου περί τελωνίων. Στό «Λόγο περί Θανάτου» ό Επίσκοπος Ιγνάτιος δηλώνει κατηγορηματικά ότι «ή διδασκαλία περί τελωνίων είναι ή διδασκαλία τής Εκκλησίας» καί στή συνέχεια αιτιολογεί πολΰ λεπτομερώς αυτή τή δήλωση. ’Αλλά καί ό Επίσκοπος Θεοφάνης, στήν κριτική του γιά τή διδασκαλία τοΰ Επισκόπου ’Ιγνατίου, δηλώνει ότι «στό παρόν άρθρο ή νέα διδασκαλία που παρουσιάζεται στά προαναφερθέντα έργα εξετάζεται πολΰ διεξοδικά, χωρίς νά υπάρχει εκεί ούτε μία σκέψη ή οποία δέν επικρίνεται ενώ θά έπρεπε νά έπικριθεΐ». Είναι άπολΰτως ξεκάθαρο, λοιπόν, ότι άφοΰ ό Επίσκοπος Θεοφάνης δέ βρήκε άπολΰτως τίποτε άξιο μομφής στις ιδέες τοΰ ’Επισκόπου ’Ιγνατίου περί τελωνίων, συμφωνεί πλήρως μαζί του στό ότι «ή διδασκαλία περί τελωνίων είναι ή διδασκαλία της ’Εκκλησίας».
5. Στό ίδιο τό Ψυχή καί ’Άγγελος, ό Επίσκοπος Θεοφάνης εκθέτει τις συνθήκες ύπαρξης τής ψυχής μετά τήν άναχώρησή της από τό σώμα μέ όρους ταυτόσημους μέ αυτούς πού χρησιμοποιεί ό Επίσκοπος Ιγνάτιος. Είναι ακριβώς οι άπαιτούμενες συνθήκες γιά τήν πραγματοποίηση τής συνάντησης τής ψυχής μέ τούς δαίμονες στά τελώνια, έτσι αύτό τό άπόσπασμα μολονότι δεν άναφέρει άμεσα τά τελώνια, μπορεί νά έκληφθεΐ ώς ένδειξη τής ταύτισης άπόψεων μεταξύ Θεοφάνη καί Ιγνατίου όσον άφορά τή φύση τής μετά θάνατον πραγματικότητας, καί ή μόνη διαφορά τους είναι τό εάν ή όχι ή φύση των άγγέλων είναι μόνον ύλική (κάτι πού, όπως δήλωσα παραπάνω, δεν πιστεύω ότι ό Επίσκοπος Ιγνάτιος έχει όντως διδάξει). Παραθέτουμε άμέσως παρακάτω τό άπόσπασμα άπό τόν Επίσκοπο Θεοφάνη:
«Ή ψυχή, μετά τήν άναχώρησή της άπό τό σώμα, εισέρχεται στόν κόσμο των πνευμάτων, όπου τόσο εκείνη όσο καί τά πνεύματα έχουν τις ίδιες μορφές δραστηριοτήτων οί όποιες παρατηρούνται στή γή μεταξύ τών άνθρώπων: έχουν οπτική επικοινωνία μεταξύ τους, μιλούν, άνταλλάσσουν επιχειρήματα, ταξιδεύουν, ενεργούν. Ή διαφορά τους έγκειται μόνο στό ότι εκείνος ό κόσμος είναι λεπτά ύλικός καί αιθέριος, καί επομένως καθετί στην ψυχή καί τά πνεύματα είναι λεπτά ύλικό καί αιθέριο. Ποιό είναι τό άμεσο συμπέρασμα άπό τό παραπάνω άπόσπασμα; Ότι στόν κόσμο των πνευμάτων ή εξωτερική μορφή ύπαρξης καί άμοιβαίων σχέσεων είναι ίδια μέ αύτή των άνθρώπων στή γή. Τό δεδομένο όμως αύτό δέ μαρτυρεί τήν ύλικότητα τής φύσης τών άγγέλων, ούτε δηλώνει ότι ή ούσία τους είναι μόνον ύλική».
6. Δέ διαφωνείτε μαζί μου στήν ούσία τού θέματος, ότι όΕπίσκοπος Θεοφάνης, όπως καί ό Επίσκοπος Ιγνάτιος, πράγματι υποστήριζε τήν ’Ορθόδοξη διδασκαλία περί τελωνίων τό μόνο σημείο διαφωνίας μας άφορά τήν έμφαση τήν οποία τής άπέδωσαν οι δυό διδάσκαλοι περισσότερη ό Επίσκοπος ’Ιγνάτιος, λιγότερη ό Επίσκοπος Θεοφάνης. Νομίζω ότι υπάρχει μία πολύ άπλή εξήγηση γι’ αυτήν τή φαινομενική διαφορά: ό Επίσκοπος ’Ιγνάτιος ήταν εκείνος ό όποίος ένιωσε ότι ήταν άναγκαϊο νά γράφει μία ολόκληρη πραγματεία περί τής μετά θάνατον ζωής, δπου τό θέμα των τελωνίων, ώς σημαντικό τμήμα τής ’Ορθόδοξης διδασκαλίας, καταλαμβάνει κατ’ άνάγκη μία περίοπτη θέση· άπό τήν άλλη, ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης, μήν έχοντας γράφει μία τέτοια πραγματεία, άναφέρεται σέ αυτό τό θέμα μόνον άκροθιγώς. Φαντάζομαι, χωρίς νά έχω μελετήσει δλα του τά έργα γιά νά τό έπαληθεύσω, ότι στά άλλα του έργα ό ’Επίσκοπος ’Ιγνάτιος δέν άναφέρει τά τελώνια συχνότερα άπ’ δ,τι ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης. Ή μεταξύ τους, λοιπόν, διαφορά δέν έγκειται σέ αυτό πού πίστευαν ούτε άκόμα καί στό πόσο έντονα εξέφραζαν αύτό πού πίστευαν, άλλά σέ αύτό πού άνέφερα στήν άρχή τής παρούσας επιστολής: ότι ό ’Επίσκοπος ’Ιγνάτιος ένδιαφερόταν περισσότερο άπ’ δ,τι ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης νά άντικρούσει εκ τού σύνεγγυς τις ορθολογιστικές άπόφεις τής Δύσης, ενώ ό Επίσκοπος Θεοφάνης μεταβίβασε τήν ’Ορθόδοξη παράδοση χωρίς νά ένδιαφέρεται ιδιαίτερα νά άντιταχθεϊ σέ συγκεκριμένες εσφαλμένες άντιλήφεις πού επικρατούν στή Δύση σχετικά μέ αύτήν τήν παράδοση.
Λαμβάνοντας ύπόφη τά άνωτέρω, πιστεύω ότι είναι δικαιολογημένη ή δήλωσή μου στόν πρόλογό του Ή Ψυχή μετά τό Θάνατο, ότι ό ’Επίσκοπος Θεοφάνης «δίδαξε την ίδια διδασκαλία» μέ τόν Επίσκοπο Ιγνάτιο: θεωρούμενη στό συνολικό πλαίσιο τής κοινής εκ μέρους τους αποδοχής τής όλης ’Ορθόδοξης διδασκαλίας περί τής μετά θάνατον ζωής, ή διαφορά τους σε ένα σημείο, αυτό τής «ύλικότητας» τής φύσης τής "ψυχής καί των άγγέλων είναι πράγματι «δευτερεύουσα». Εξάλλου, πιστεύω ότι ή συγκεκριμένη διαφορά πηγάζει περισσότερο άπό τό ότι ό Επίσκοπος ’Ιγνάτιος υπερτόνισε τά περί «σωμάτων» των άγγέλων μέ διάθεση δριμείας κριτικής πρός τούς εκπροσώπους των άντίθετων άπόψεων παρά άπό τό ότι όντως δίδαξε τή διδασκαλία πού τού άποδίδει ό Επίσκοπος Θεοφάνης. Όσον άφορά τά σημεία τής διδασκαλίας περί τής μετά θάνατον ζωής τά όποια εκτέθηκαν στό Ή Ψυχή μετά τό Θάνατο (άφοΰ ούτε προασπίστηκα ούτε καν άνέφερα τήν υποτιθέμενη διδασκαλία τού ’Επισκόπου ’Ιγνατίου ότι ψυχές καί άγγελοι είναι μόνο σώματα), οί άπόψεις τους σχεδόν ταυτίζονται. Ή σύμφωνη διδασκαλία τους περί τής μετά θάνατον ζωής προκαλεϊ άκόμα μεγαλύτερη εντύπωση όταν τή συγκρίνουμε μέ τις άπόψεις των όρθολογιστών επικριτών τής Δύσης οί όποιοι, άκόμα καί μέχρι σήμερα, άρνοΰνται όχι μόνον τήν πραγματικότητα των τελωνίων άλλά καί τήν όλη μεταθανάτια πραγματικότητα τήν οποία οί ’Επίσκοποι Θεοφάνης καί ’Ιγνάτιος περιέγραψαν μέ σχεδόν ταυτόσημους όρους, τήν άποτελεσματικότητα των προσευχών υπέρ των νεκρών, καί οΰτω καθ’ εξής. ’Έναντι τέτοιων εσφαλμένων άντιλήψεων ή κοινή επιβεβαίωση άπό τούς ’Επισκόπους Θεοφάνη καί ’Ιγνάτιο τής ’Ορθόδοξης διδασκαλίας ή οποία μάς έχει μεταβιβασθεϊ άπό άρχαιοτάτων χρόνων είναι άληθινά εντυπωσιακή.
Θά μέ ένδιέφερε ιδιαιτέρως μία περαιτέρω ενημέρωση σχετικά μέ την ερευνά σας γιά τόν Επίσκοπο Θεοφάνη, γιά τόν όποιο, όπως προεϊπα, τρέφω ΰψιστο σεβασμό. Σκοπεύετε νά δημοσιεύσετε κάποιο άρθρο ή βιβλίο γι’ αύτόν, ή κάποια μετάφραση των έργων του; Προσωπικά, έχω μεταφράσει τό πρώτο μέρος τού Ή 'Οδός πρός τή Σωτηρία, τό όποιο δημοσιεύεται αύτόν τόν καιρό σέ συνέχειες στην εφημερίδα ’Ορθόδοξη ’Αμερική.
Μέ έν Χριστώ άγάπη, :Ανάξιος 'Ιερομόναχος Σεραφείμ
Υ.Γ. Δέ γνωρίζω πόσο «ανοικτή» ήταν ή επιστολή που μοϋ άπευθύνατε ή ποιοι ήταν οι άποδέκτες της. Αποστέλλω Αντίγραφα τής απάντησής μου μόνον σέ μερικούς Ανθρώπους οι όποιοι ένδιαφέρονται ιδιαιτέρως γιά τό θέμα.
Η όσιακή κοίμηση τοϋ π. Σεραφείμ
Λίγα λόγια γιά τόν συγγραφεα
Ό π. Σεραφείμ, κατά κόσμον Γιουτζήν Ντένις Ρόουζ, γεννήθηκε στις 13 Αύγουστου 1934 στό Σάν Ντιέγκο τής Καλιφόρνιας. Μεγάλωσε σε μία χαρακτηριστική ’Αμερικανική Προτεσταντική οικογένεια καί θεωρούνταν άπό γονείς καί φίλους ώς μία νεαρή «ιδιοφυία» προορισμένη γιά λαμπρή καριέρα στις θετικές επιστήμες. Ωστόσο, τήν περίοδο πού είσήχθη στό Κολέγιο Πομόνα τής Νότιας Καλιφόρνιας, τέτοιες κοσμικές επιδιώξεις τού φαίνονταν άσήμαντες σέ σύγκριση μέ ένα νέο άσβεστο πάθος: νά γνωρίσει, νά κατανοήσει τήν πραγματικότητα, μέ τή βαθύτερη έννοια τής λέξης κατανόηση. Νιώθοντας άποξενωμένος άπό τήν κοινωνία πού τόν περιέβαλε, επαναστάτησε κατά τής επιφανειακής νοοτροπίας καί τού ύλισμοΰ της καί άπέρριψε τό Προτεσταντικό δόγμα εντός τού οποίου είχε άνατραφεϊ. Ή άναζήτησή του γιά τήν ’Αλήθεια τόν οδήγησε πρώτα στή μελέτη τής δυτικής φιλοσοφίας καί κατόπιν στή μελέτη τής σοφίας τής ’Ανατολής· γιά τό λόγο αύτό έμαθε τήν Κινεζική γλώσσα, τόσο τήν άρχαία όσο καί τή σύγχρονη. Ώς πτυχιοΰχος των ’Ασιατικών Γλωσσών, γράφτηκε στήν ’Ακαδημία ’Ασιατικών Σπουδών στό Σάν Φρανσίσκο, καί μαθήτευσε κοντά στόν Δρα Άλαν Ούάτς, κοσμήτορα τής ’Ακαδημίας. ’Εκεί γνώρισε έναν γνήσιο εκπρόσωπο τής Κινεζικής παράδοσης, τό φιλόσοφο Τζίμινγκ Σιέν. Ό Γιουτζήν έπισκέφθηκε διάφορους ’Ασιατικούς ναούς καί βοήθησε τόν Τζίμινγκ νά μεταφράσει τό Ταό Τέ Κίνγκ άπό τά άρχαϊα Κινεζικά. Τό 1957 γράφτηκε στό Πανεπιστήμιο τής Καλιφόρνιας, στό Μπέρκλεΰ, άπ’ δπου έλαβε τό Μάστερ του. Ή σοφία των προΧριστιανικών φιλοσόφων, παρόλο τό βάθος της, άφηνε τό Γιουτζήν κάπως άνικανοποίητο καί βρισκόταν σε άπόγνωση μή γνωρίζοντας τήν προέλευση αύτοΰ τοΰ αισθήματος. ’Από τόν Τζίμινγκ, όπως καί άπό τά γραπτά τοΰ άλλου μεταφυσικού φιλοσόφου Ρενέ Γκενόν, είχε γνωρίσει τήν άξια τής προσχώρησης στήν παραδοσιακή, ορθόδοξη μορφή μίας θρησκείας, όποιασδήποτε θρησκείας. Μήν μπορώντας νά άνακαλΰφει αυτό που άναζητοΰσε στις παραδοσιακές άνατολικές θρησκείες που είχε ήδη γνωρίσει μέσα άπό προσωπική εμπειρία, άποφάσισε μία μέρα νά δει άπό κοντά τήν ορθόδοξη, άνατολική μορφή τής θρησκείας τήν οποία είχε γνωρίσει ώς παιδί, τοΰ Χριστιανισμού. Περιγράφοντας τή στιγμή αυτή, πολλά χρόνια άργότερα, έγραφε:
«Στά χρόνια των σπουδών μου ήμουν ικανοποιημένος μέ τό νά βρίσκομαι «ύπεράνω δλων των παραδόσεων» άλλά κατά κάποιον τρόπο πιστός σέ αυτές... Όταν έπισκέφθηκα μία ’Ορθόδοξη εκκλησία, τό έκανα μόνον γιά νά σχηματίσω άποφη γιά άλλη μία «παράδοση», γνωρίζοντας ότι ό Γκενόν ή κάποιος άπό τους μαθητές του είχε περιγράφει τήν ’Ορθοδοξία ώς τήν πιό αυθεντική άπό τις χριστιανικές παραδόσεις.
»Ώστόσο, δταν είσήλθα σέ ’Ορθόδοξη εκκλησία γιά πρώτη φορά μία Ρωσική εκκλησία στό Σάν Φρανσίσκο μοΰ συνέβη κάτι που δέ μοΰ είχε ξανασυμβεϊ σέ κανέναν βουδιστικό ή άλλον άσιατικό ναό· κάτι μέσα στήν καρδιά μου είπε πώς βρισκόμουν «σπίτι» μου, ότι δλη ή άναζήτησή μου είχε φθάσει στό τέλος της. Δέ γνώριζα τί άκριβώς σήμαινε αυτό, άφοΰ ή λειτουργία μοΰ ήταν εντελώς άγνωστη, καί γινόταν σέ μία ξένη γλώσσα. ’Άρχισα νά παρακολουθώ ’Ορθόδοξες λειτουργίες πιό συχνά, μαθαίνοντας λίγολίγο τή γλώσσα καί τό τυπικό τους, αλλά παραμένοντας πιστός σέ όλες τις βασικές ιδέες τοΰ Γκενόν σχετικά μέ όλες τις αυθεντικές θρησκευτικές παραδόσεις.Μέ τήν έκθεσή μου, όμως, στήν ’Ορθοδοξία καί τούς ’Ορθόδοξους Χριστιανούς μία νέα ιδέα εισερχόταν σταδιακά στήν άντίληψή μου: ότι ή ’Αλήθεια δέν ήταν άπλώς μία άφηρημένη ιδέα, πού ό άνθρωπος άναζητά καί γνωρίζει μέ τό νοΰ του, άλλά κάτι προσωπικό άκόμα καί ένα Πρόσωπο πού τό άναζητά καί τό άγαπά μέ τήν καρδιά του. Καί έτσι γνώρισα γιά πρώτη φορά τό Χριστό Ό Γιουτζήν έγινε μέλος τής ’Ορθόδοξης ’Εκκλησίας τό Φεβρουάριο τοΰ 1962. Μεταλαμβάνοντας γιά πρώτη φορά τά "Αγια Μυστήρια ένιωσε μία ούράνια, θεϊκή γεύση στό στόμα του ή οποία παρέμεινε γιά περισσότερο άπό μία εβδομάδα. Στό Σάν Φρανσίσκο έγινε μαθητής ενός άπό τούς άγιότερους άνδρες τοΰ 20οΰ αιώνα, τοΰ Μακαριστού ’Αρχιεπισκόπου άγιου ’Ιωάννη Μαξίμοβιτς, ενός ιεράρχη γνωστού στόν κόσμο γιά τά πολλά του θαύματα, άσκητή, «διά Χριστόν σαλοΰ», πατέρα των ορφανών, καί λυτρωτή των βασανισμένων. Μέ αύτόν τόν υπερκόσμιο άνδρα ώς καθοδηγητή του, ό Γιουτζήν είσήλθε σέ αύτό πού άργότερα άποκαλοΰσε ώς τήν άπερίγραπτη «γεύση» ή «εύωδία» τής ’Ορθοδοξίας. Διαπέρασε όλα τά εξωτερικά στοιχεία όλη τήν κοσμικότητα καί τήν προσκόλληση στούς τύπους της Εκκλησίας γιά νά φτάσει στήν ούσία καί τήν καρδιά τοΰ άνόθευτου Χριστιανισμού, ή προέλευση τοΰ οποίου δέν είναι «εκ τοΰ κόσμου τούτου».
Έχοντας επιτέλους βρει τήν ’Αλήθεια πού άναζητοΰσε, ό Γιουτζήν αφιέρωσε την υπόλοιπη ζωή του στό νά μεταδώσει αυτήν τήν ’Αλήθεια στους συγχρόνους του. Μαζί με έναν νεαρό Ρώσο, τόν Γκλέμπ Ποντμοσένσκυ, ίδρυσε μία ιεραποστολική αδελφότητα αφιερωμένη στόν άγ. Γερμανό τής’Αλάσκας, τόν πρώτο ’Ορθόδοξο άγιο τής ’Αμερικής. Οι αδελφοί άνοιξαν ένα ’Ορθόδοξο βιβλιοπωλείο στό Σάν Φρανσίσκο καί άρχισαν νά δημοσιεύουν τό περιοδικό The Orthodox Word, τυπώνοντας κάθε τεύχος σέ ένα άπλό τυπογραφικό μηχάνημα. Μετά τό θάνατο τού ’Αρχιεπισκόπου ’Ιωάννη τό 1966, ό Γιουτζήν καί ό Γκλέμπ άρχισαν νά άναζητοΰν κάποιον τόπο στήν ερημιά όπου θά μπορούσαν νά συνεχίσουν τήν έκδοση τού περιοδικού τους καί ταυτόχρονα νά βιώσουν τή μακραίωνη εμπειρία των ’Ορθόδοξων άσκητών (των «κατοίκων τής ερήμου»), Τό 1969 εγκαταστάθηκαν σέ μία άπομονωμένη βουνοπλαγιά, τό «Νομπλ Ρίτζ», στή Βόρεια Καλιφόρνια, μεταφέροντας εκεί όλον τους τόν τυπογραφικό εξοπλισμό. Μετά άπό έναν χρόνο δοκιμασίας στή μοναξιά καί τήν άγριότητα τής ερήμου, έκάρησαν μοναχοί, ό Γιουτζήν μέ τό όνομα τού Ρώσου άσκητή άγ. Σεραφείμ τού Σάρωφ, καί ό Γκλέμπ μέ τό όνομα τού άγ. Γερμανού τής ’Αλάσκας. Μέσα στήν άγκαλιά τής φύσης πού έπλασε ό Θεός, ή πνευματικότητα τού Πατέρα Σεραφείμ άρχισε νά άπογειώνεται. Μένοντας σέ μία μικρή καλύβα στό δάσος πού ό ίδιος κατασκεύασε, βυθίστηκε στήν προσευχή καί στή μελέτη των θεόπνευστων Πατερικών κειμένων. Μέσα άπό σταδιακή εσωτερική κάθαρση, μέσα άπό άσκητικό άγώνα καί άόρατο πόλεμο, άρχισε νά άποκτα τό νοΰ καί τήν καρδιά αύτών των άρχαίων διδασκάλων καί οραματιστούν, τόν τρόπο πού σκέπτονταν καί αισθάνονταν εκείνοι παρότι τόν συνέδεαν βαθιοί δεσμοί μέ τή φΰση καί τά ζώα καί απολάμβανε την κάθε ήμερα ποΰ περνούσε στό Νόμπλ. ’Από τό ορεινό του καταφύγιο, ό Πατέρας Σεραφείμ έξέδωσε έναν πολύ μεγάλο άριθμό βιβλίων καί περιοδικών μέ τή βοήθεια τών οποίων ένέταξε τήν παραδοσιακή σοφία μέσα σέ ένα σύγχρονο πλαίσιο. Έγραφε, μετέφρασε, στοιχειοθέτησε, εκτύπωσε καί άπέστειλε σέ όλον τόν κόσμο τά κείμενά του, τών οποίων ή πλήρης άξια έμελλε νά έκτιμηθεΐ μόνο μετά τό θάνατό του. Πάντοτε σέ δράση, φαινόταν άποφασισμένος νά κάνει τήν πληρότητα τής ’Αλήθειας προσιτή στόν άποκομμένο άπό τις ρίζες του, κατακερματισμένο σύγχρονο άνθρωπο πριν νά είναι πολύ άργά. Προβλέποντας εποχές πού θά θυμίζουν άποκάλυφη, έλεγε, «Είναι πιό άργά άπ’ όσο νομίζετε! Σπεΰστε, λοιπόν, νά έκτελέσετε τό έργο τού Θεού.» Ό Πατέρας Σεραφείμ χειροτονήθηκε ιερέας τό 1977. Παρά τήν άγάπη του γιά τή μοναξιά τής ερήμου καί τήν έσωστρεφή, φιλοσοφική του προδιάθεση, πέρασε τά τελευταία του χρόνια άφιερώνοντας όλο καί περισσότερο χρόνο στό ποιμαντικό του έργο. Τά πνευματικά του τέκνα τόν άγαποΰσαν βαθιά γιά τήν άνεπιτήδευτη σοφία του καί τήν ικανότητά του νά κατανοεί τόν άνθρώπινο πόνο. Μερικοί διαπίστωναν μέ έκπληξη ότι αύτός ό άνθρωπος πού ήταν τόσο άδιάλλακτος όταν έγραφε σχετικά μέ τις πνευματικές πλάνες πού μπορούν νά οδηγήσουν τούς άνθρώπους μακριά άπό τό σωστό δρόμο, ήταν ταυτόχρονα τόσο συμπονετικός στόν τρόπο πού άντιμετώπιζε τό κάθε ξεχωριστό πρόσωπο, τό μεταπτωτικό πρόσωπο. Μία σύντομη καί ξαφνική άσθένεια πήρε τόν Πατέρα Σεραφείμ άπό αύτόν τόν κόσμο στις 2 Σεπτεμβρίου 1982. "Ηταν μόλις σαράντα οκτώ ετών, στό άπόγειο τών δυνάμεών του. Μέσα στό φέρετρο στήν ταπεινή εκκλησία τής Μονής, τό πρόσωπό του πήρε μία έκφραση υπερκόσμιας γαλήνης, μαρτυρώντας ότι άναπαΰθηκε εν ειρήνη μέ τό Θεό. ~Ηταν τόσο λαμπερός κυριολεκτικά χρυσός που τά πνευματικά του τέκνα μέ δυσκολία άπομακρΰνονταν άπό τό φέρετρό του. Τό μυστήριο τοΰ θανάτου καί τής μετά θάνατον ζωής, στό όποιο είχε έντρυφήσει κατά τό μεγαλύτερο μέρος τής πνευματικής του διαδρομής, δέν άποτελοΰσε πλέον μυστήριο γι’ αυτόν. Μετά τό θάνατό του, σημειώθηκαν διάφορα περιστατικά θαυματουργικής παρέμβασης τοΰ Πατέρα Σεραφείμ άπό τόν άλλο κόσμο, σέ προβλήματα πού άντιμετώπιζαν τά πνευματικά του τέκνα. Στά χρόνια μετά τό θάνατό του, τά γραπτά τοΰ Πατέρα Σεραφείμ έχουν βρει παγκόσμια άπήχηση. Μεταφρασμένα σέ διάφορες γλώσσες Ρωσικά, Ελληνικά, Σέρβικά, Ρουμανικά, Βουλγαρικά, Γεωργιανά, Γαλλικά, Λετονικά, Πολωνικά, ’Ιταλικά καί Μαλαγιαλάμ (διάλεκτο τής Ν. ’Ινδίας) έχουν άλλάξει άμέτρητες ζωές μέ τήν άφυπνιστική τους άλήθεια. Στή Ρωσία κατά τήν περίοδο ποΰ οί Κομμουνιστές είχαν θέσει υπό άπαγόρευση όλα τά γραπτά έργα σχετικά μέ πνευματικά θέματα, τά βιβλία του Orthodoxy and The Religion of the Future καί The Soul After Death διανέμονταν κρυφά μέ τή μορφή δακτυλογραφημένων χειρογράφων, καί έτσι γίνονταν γνωστά σέ εκατομμύρια άνθρώπους. Μετά τήν άρση τοΰ θρησκευτικού διωγμού, τά βιβλία καί τά άρθρα του έχουν δημοσιευθεΐ σέ μαζικές ποσότητες, καί σήμερα διατίθενται παντού, άκόμα καί στό μετρά τής Μόσχας. Όταν ’Αμερικανοί ’Ορθόδοξοι Χριστιανοί επισκέπτονται κέντρα τής ’Ορθοδοξίας στή Ρωσία, ή πρώτη ερώτηση πού συνήθως τούς άπευθύνουν είναι: «Γνωρίζατε τόν Πατέρα Σεραφείμ Ρόουζ;»
Οί σημερινοί ’Ορθόδοξοι Χριστιανοί θεωρούν τόν Πατέρα Σεραφείμ ώς βασικό συντελεστή τής αποκατάστασης των παραδοσιακών πνευματικών αξιών τοΰ αληθινού Χριστιανισμού. Είναι ένα φώς ελπίδας μέσα στό αβέβαιο μέλλον. Άς ευχηθούμε ή έκδοση τοΰ The Soul After Death στά Ελληνικά νά οδηγήσει περισσότερους πιστούς στήν άγια ’Ορθόδοξη Πίστη, έτσι ώστε νά προετοιμασθοΰν γιά τήν Ουράνια Βασιλεία καί τήν αιώνια ζωή μαζί μέ τόν Κύριό μας ’Ιησού Χριστό.
' Ιερομόναχος Δαμασκηνός Μονή άγ. Γερμανού τής ’Αλάσκας Πλάτινα, Καλιφόρνια
Βιβλιογραφία
ΟΡΘΟΔΟΞΕΣ ΠΗΓΕΣ (ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ)
Adamnan, The Life of St. Columba, μτφρ. Wentworth Huyshe, Λονδίνο, George Routledge and Sons, Ltd., 1939.
Ambrose, St., «Death as a Good», Seven Exegetical Works, μτφρ. Michael P. McHugh, Catholic University of America Press 1972.
«On Belief in the Resurrection», The Nicene and Post Nicene Fathers, Second Series, τόμ. 10, Eerdmans Publishing Co., Grand Rapids, Mich., 1969.
Anonymous Monk of Whitby, The Earliest Life of Gregory the Great, μτφρ. Benram Colgrave, University of Kansas Press, Lawrence, Kansas 1968.
Athanasius the Great, St., Life of St. Anthony the Great, Eastern Orthodox Books, Willits, Ca. 1976.
Augustine, Blessed, «Care for the Dead», Treatises on Marriage and Other Subjects, The Fathers of the Church, τόμ. 27, Νέα Ύόρκη 1955.
The City of God, Modern Library ed., Νέα 'Υόρκη 1955.
_"The Divination of Demons", Treatises on Marriage..., Νέα 'Υόρκη 1955.
Basil the Great, St., Exegetic Homilies, Catholic University of America Press, 1963.
Bede, Venerable, A History of the English Church and People, μτφρ. Leo SherleyPrice, Penguin Books, Baltimore 1968.
Cyril of Jerusalem, St., Catechetical Lectures, Nicene and PostNicene Fathers, Second Series, τόμ. 7, Eerdmans Publishing Co., Grand Rapids, Mich. 1973.
Chrysostom, St. John, Homilies on St. Matthew, Nicene and PostNicene Fathers, Eerdmans Publishing Co., Grand Rapids, Mich. 1973.
Climacus, St. John, Ladder of Divine Ascent, μτφρ. Archimandrite Lazarus Moore, Eastern Orthodox Books, Willits, Ca. 1977.
Ladder of Divine Ascent, άναθ. έκδ. Holy Transfiguration Monastery, Boston 1979.
Damascene, St. John, Exact Exposition of the Orthodox Faith, The Fathers of the Church, Νέα'Υόρκη 1958.
Dorotheus of Gaza, St. Abba, Discourses and Sayings, μτφρ. Eric P. Wheeler, Cistercian Publications, Kalamazoo, Mich. 1977.
Emerton, Ephraim, μτφρ., The Letters of Saint Boniface, Octagon Books (Farrar, Straus, and Giroux), Νέα 'Υόρκη 1973.
Fastre, J. A M., S.J., μτφρ., The Acts of the Early Martyrs, Fifth Series, Philadelphia 1878.
Gregory the Great (the Dialogist), St., Dialogues, Fathers of the Church, Νέα 'Υόρκη 1959
Morals on the Book of Job, Oxford, John Henry Parker, 1844.
Gregory of Nyssa, St., «On the Soul and the Resurrection», The Nicene and PostNicene Fathers, Second Series, τόμ. 5, Wm. B. Eerdmans Publishing Co., Grand Rapids, Mich., 1972.
John Maximovitch, Archbishop, «Life after Death», Hie Orthodox Word; 1971, no. 4.
Lenten Triodion, The, tr. Mother Mary and Archimandrite Kallistos Ware, Faber and Faber, Λονδίνο 1977.
Little Russian Philokalia, τόμ. 1: St. Seraphim of Sarov, 3rd ed, St. Herman of Alaska Brotherhood, Platina, Ca„ 1991.
Lives of Saints:
Sts. Cyprian and Justina, The Orthodox Word, 1976, no. 5.
St. Salvius of Albi, 7he Orthodox Word, 1977, no. 5.
Sts. Timothy and Maura, Orthodox Life, ΜάϊοςΊούνιος, 1978.
Macarius the Great, St., Fifty Spiritual Homilies, μτφρ. AJ. Mason, Eastern Orthodox Books, Willits, Ca., 1974.
Octoechos, Sunday, μτφρ. Mother Mary, BussyenOthe, France.
Orthodox Life (κείμενα σχετικά μέ τή μετά θάνατον ζ(οή). 1978, no. 1.
The Philokalia, μτφρ. PalmerSherrard Ware, Faber and Faber, Λονδίνο 1979.
Rose, Fr. Seraphim, and Abbot Herman, Blessed John the Wonderworker, St. Herman of Alaska Brotherhood, Platina, Ca. 1987.
The Sayings of the Desert Fathers, μτφρ. Benedicta Ward, Λονδίνο, A.R. Mowbray ... Co, 1975.
Savva, Bishop of Edmonton, Blessed John: The Chronicle of the Veneration of Archbishop John Maximovitch, St. Herman of Alaska Brotherhood, Platina, Ca. 1979.
Sederholdm, Fr. Clement, Elder Leonid ofOptina, St. Herman of Alaska Brotherhood, Platina, Ca. 1990.
Spiritual Instructions of St. Seraphim of Sarov, St. Herman of Alaska Brotherhood, Platina, Ca. 1978.
Symeon, St., the New Theologian, Hie Sin of Adam, St. Herman of Alaska Brotherhood, Platina, Ca, 1979.
Uekskuell, K, «Unbelievable for Many but Actually a True Occurtence», Orthodox Life, Ιούλιος Αύγουστος, 1976.
Znosko, Vladimir, Hieroschemamonk Feofil (Hieophihis of Kiev), μτφρ. Lev Puhalo and Vassily Novakshonoff, Holy Trinity Monastery, Jordanville, Νέα' Υόρκη 1970.
ΟΡΘΟΔΟΞΕΣ ΠΗΓΕΣ (ΣΤΑ ΡΩΣΙΚΑ ΚΑΙ ΣΛΑΒΟΝΙΚΑ)
’Αθανασία Λογκάτσεβα, Βίος μίας Μοναχής, στό Ψυχωφελής:Ανάγνωση, Ιούνιος, 1902.
Βαρσανουφίου καί Ίωάννου, 'Αγ., Καθοδήγηση στην Πνευματική Ζωή (Ερωταποκρίσεις), Μόσχα 1855.
Βασιλείου τού Μεγάλου, 'Αγ., "Εργα, έκδ. Σοϊκίν, Αγία Πετρούπολη 1911.
Βίοι Αγίων (κατά τόν αγ. Δημήτριο τού Ροστώφ), Μόσχα, Συνοδικό Τυπογραφείο, 1902.
"Αγ. Άνδρέας ό διά Χριστόν Σαλός εκ Κωνσταντινουπόλεως (2 ’Οκτωβρίου).
"Αγ. Βασίλειος ό Νέος (26 Μαρτίου)
"Αγ. Κυπριανός καί Τουστίνη (2’Οκτωβρίου)
"Αγ. Μάρκος Θράκης (5’Απριλίου)
"Αγ. Νήφων Κωνσταντίας (23 Δεκεμβρίου)
"Αγ. Πατρίκιος Προύσης (19 Μαΐου)
'Αγ. Περπέτουα (1 Φεβρουάριου)
"Αγ. Πρόκλος (20 Νοεμβρίου)
"Αγ. Τιμόθεος καί Μαύρα (3 Μαίου).
Στρατιώτης Ταξιότης (28 Μαρτίου).
Γρηγορίου τού Θεολόγου, 'Αγ., "Εργα, έκδ. Σοικίν, 'Αγία Πετρούπολη 1911.
Γρηγορίου τού Μεγάλου (τού Διαλόγου), 'Αγ.,'Ομιλίες στά Ευαγγέλια, μτφρ. ίερομ. Clement Sederholm, 'Αγία Πετρούπολη 1860. Εύχολόγιον, Συνοδικό Τυπογραφείο, 1902 (άνατύπ. Holy Trinity Monastery, Jordanville., Νέα Ύόρκη 1961), Μέρος I.
Έφραίμ τού Σύρου, 'Αγ., "Εργα, τόμ. 3, Μόσχα 1882.
Θεοφάνους τού Έγκλειστου, Επισκόπου, 'Υπόμνημα στην Β' Πρός Κορινθίους ’Επιστολή τοϋ Αποστόλου Παύλου, Μόσχα 1894.
Ό Εκατοστός Δέκατος ’Όγδοος Ψαλμός (Ερμηνεία), Μόσχα 1891 (άνατύπ. Holy Trinity Monastery, Jordanville, N. 'Υόρκη, 1976). «Επιστολή πρός μία Ετοιμοθάνατη», Ψυχωφελής Ανάγνωση, Αύγουστος, 1894.
Κασσιανοΰ, 'Αγ. Ίωάννου, Η ιαλέξεις, μτφρ. Επισκόπου Πέτρου, Μόσχα 1902.
Μακαρίου, ’Αρχιεπισκόπου Μόσχας, ’Ορθόδοξη Δογματική θεολογία, τόμ. 2, 'Αγία Πετρούπολη 1883.
Μάρκου ’Εφέσου, άγ., Πρώτη καί Δεύτερη 'Ομιλία γιά τό Καθαρτήριο
Πΰρ, μτφρ. στά αγγλικά από τή ρωσική μετάφραση τού Άρχιμ. ’Αμβροσίου Πογοδίν, στό St. Mark of Ephesus and the Union of Florence, Holy Trinity Monastery, Jordanville, Νέα Ύόρκη 1963. Μπριαντσιανίνωφ, Επισκόπου ’Ιγνατίου, ’Έργα, τόμ. 3, έκδ. Τουζώφ, Αγία Πετρούπολη 1883.
π. Ντοΰντκο Ντιμίτρι, Κυριακάτικες ’Ομιλίες γιά τήν Ανάσταση, St. Job Brotherhood, Montreal 1977.
’Οκτώηχος (Σλαβονική), Βιέννη 1855.
Σέντερχολμ, ίερομ. Κλεμάν, Πρεσβύτερος Λεωνίδας τής Οπτινα, St.
Herman of Alaska Brotherhood, Platina, Ca., 1976.
Τριώδιον (Σλαβονικό) Βιέννη 1855.
Φλορόφσκυ, Αίδεσιμ. Γεωργίου, Σταθμοί τής Ροτσικής θεολογίας, Παρίσι 1937.
Χρυσοστόμου, Αγ. Ίωάννου, ’Έργα, τόμ. 10:1, Αγία Πετρούπολη 1904.
ΒΙΒΛΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ «ΜΕΤΑΘΑΝΑΤΙΕΣ ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ»,
ΚΕΙΜΕΝΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΑΠΟΚΡΥΦΙΣΜΟ ΚΑΙ ΠΝΕΥΜΑΤΙΣΜΟ
Apuleius, The Golden Ass, μτφρ. Robert Graves, Farrar, Straus and Young, Νέα 'Υόρκη 1951.
Barrett, Sir William, DeathBed Visions, Methuen, Λονδίνο 1926.
Blackmore, Simon A S.J., Spiritism: Facts and Frauds, Benziger Brothers, Νέα Ύόρκη 1924.
Budge, E. A Wallis, μτφρ., The (Egyptian) Book Of the Dead; Bell Publishing Co., Νέα Ύόρκη 1960.
Crookall, Robert, OutoftheBody Experiences, The Citadel Press, Secaucus, N. J. 1970.
Eliade, M., Shamanism, Routledge and Kegan Paul, Λονδίνο 1961.
Evans Wentz, WY., μτφρ., The Tibetan Book Of the Dead, Oxford University Press, Oxford 1960.
Fiore, Charles and Landsburg, Alan, Death Encounters, Bantam Books, Νέα Ύόρκη 1979.
Ford, Arthur, The Life Beyond Death, G. P. Putnam’s Sons, Νέα Ύόρκη 1971.
Fortune, Dion, Through the Gates of Death; Samuel Weiser Inc., Νέα Ύόρκη 1977.
Green, Celia, OutoftheBody Experiences, Ballentine Books, Νέα Ύόρκη 1975.
Greenhous, Herbert B., The Astral Journey, Avon Books, Νέα Ύόρκη 1976.
Grof, Stanislav and Halifax, Joan, The Human Encounter with Death, E. P.
Dutton, Νέα Ύόρκη 1977.
Hill, J. Arthur, Spiritualism, Its History, Phenomena, and Doctrine, George H. Doran Co., Νέα'Υόρκη 1919..
Holzer, Hans, Beyond This Life, Pinnacle Books, Los Angeles 1977.
Hynek, J. Allen and Vallee, Jacques, The Edge of Reality, Henry Regnery Co., Chicago, 1975.
Jung, C. G., The Interpretation of Nature and the Psyche, Routledge and Kegan Paul, Λονδίνο 1955.
KublerRoss, Elizabeth, «Death Does not Exist», The CoEvolution Quarterly, Καλοκαίρι, 1977.
On Death and Dying, Macmillan Publishing Co., Νέα'Υόρκη 1969.
’Άρθρα γιά τήν:
Kemf, Elizabeth, στο East West Journal, Μάρτιος, 1978.
Kronisch, Lennie, στο Yoga Journal, ΣεπτέμβριοςΌκτώβριος, 1976.
Laughingbird, Gaea, στο Berkeley Monthly, ’Ιούνιος, 1978.
Pearre, James, στο San Francisco Sunday Examiner and Chronicle, 14 Νοεμβ. 1976.
San Diego Union, 2Σεπτ. 1979.
Loehr, Franklin, Diary after Death, Pillar Books, Νέα 'Υόρκη 1976.
Matson, Archie, Afterlife: Reports from the Threshold of Death, Harper and Row, Νέα'Υόρκη 1977.
Monroe, Robert A., Journeys Out of the Body, Anchor Books (Doubleday), Garden City, Νέα Ύόρκη 1977.
Moody, Raymond A, Jr., Life after Life, Mockingbird Books, Atlanta 1975. Reflections on Life after Life, A BantamMockingbird Book, 1917.
Muldoon, Sylvan and Carrington, Hereward, The Phenomena of Astral Projection, Samuel Weiser, Νέα Ύόρκη 1972.
Osis, Karl, and Haroldsson, Erlendur, At the Hour Of Death, Avon Books, Νέα Ύόρκη 1977.
Powell, A. E., The Astral Body, Theosophical Publishing House, Wheaton, 111., 1972.
Psychics, από τούς εκδότες τού Psychic Magazine, Harper and Row, Νέα Ύόρκη 1972.
Sherman, Harold, You Live after Death, Fawcett Books, Νέα Ύόρκη 1972.
Smith, Susy, Life is Forever, G. P. Putnam’s Sons, Νέα Ύόρκη 1974.
Outof Body Experiences, Dell Publishing Co., Νέα Ύόρκη 1969.
Spraggett, Allen, The Case for Immortality, New American Library, Νέα Ύόρκη 1974.
Swedenborg, Emanuel, Heaven and Hell, μτφρ. George F. Dole, Swedenborg Foundation, Inc., Νέα Ύόρκη 1976.
Trobridge, George, Swedenborg: Life and Teaching, Swedenborg Foundation,
Νέα Υόρκη 1978.
Van Dusen, Wilson, The Presence Of Other Worlds, Harper and Row, Νέα Ύόρκη 1973.
Walker, Benjamin, Beyond the Body: The Human Double and the Astral Plane, Routledge and Kegan Paul, Λονδίνο 1974.
Weiss, Jess E., The Vestibule, Pocket Books, Νέα Υόρκη 1977.
Wheeler, David R, Journey to the Other Side, Ace Books, Νέα 'Υόρκη 1977.
ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ ΓΙΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΕΙΣ ΚΥΡΙΩΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΕΣ ΠΡΟΤΕΣΤΑΝΤΙΚΕΣ
Baker, Η. A. Visions Beyond the Veil, Whitaker House, Monroeville, Pa. 1973.
Brooke, Tal, The Other Side of Death, Tyndale House, Wheaton, 111. 1979.
Eby, Richard E., Caught Up into Paradise, ιδιωτική εκτύπωση, 3η, 1978.
Ernest, Victor Η., I Talked with Spirits, Tyndale House, Wheaton, 111. 1975.
Faust, Floyd, Life Death Life, The Upper Room, Nashville, Tenn., 1977.
Ford, Marvin, On the Other Side, Logos International, Plainfield, N.J. 1978..
Graham, Billy, Angels, God's Secret Messengers, Doubleday, Νέα'Υόρκη 1975.
Lewis, C. S., Miracles, The Macmillan Co., Νέα Υόρκη 1967.
Levitt, Zola, and Weldon, John, Is There Life after Death? Harvest House Publishers, Irvine, Ca. 1977.
Lindsay, Hal, Life after Death, Christ for the Nations, Dallas, Texas 1977.
Malz, Betty, My Glimpse of Eternity, Chosen Books, Waco, Texas 1977.
Myers, John, ed., Voices from the Edge of Eternity, Spire Books, Old Tappan, N.J. 1973.
Peale, Norman Vincent, The Power of Positive Thinking, Prentice Hall, Inc., Νέα Υόρκη 1953.
Rawlings, Maurice, Beyond'Death's Door, Thomas Nelson, Inc., Nashville 1978.
Ritchie, George G, Jr., Return from Tomorrow, Chosen Books, Waco, Texas 1978.
Sandberg, Anne, Seeing the Invisible: What Happens after You Die? Logos International, Plainfield, N.J. 1977.
Swihart, Phillip J., The Edge of Death, Inter Varsity Press, Downers Grove, 111.1978.
Winter, David, Hereafter: What Happens after Death? Harold Shaw Publishers, Wheaton, 111. 1977.
Wilkerson, Ralph, Beyond and Back Melodyland Publishers, Anheim, Ca. 1977.
Εισαγωγή και πρώτη αποκλειστική δημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο
SERAFEIM ROSE
Η ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ ΨΥΧΗ
Η επεξεργασία, επιμέλεια και μορφοποίηση κειμένου και εικόνων έγινε από τον Ν.Β.Β
Επιτρέπεται η αναδημοσίευση κειμένων στο Ορθόδοξο Διαδίκτυο , για μη εμπορικούς σκοπούς με αναφορά πηγής το Ιστολόγιο
© ΠΗΔΑΛΙΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
http://www.alavastron.net/
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου