Αγίου Γρηγορίου Επισκόπου Νύσσης
Λόγος περί ψυχής και Αναστάσεως
Τά λεγόμενα Μακρίνια
Μετάφραση Αρχιμ. Δωρόθεος Πάπαρης
Ποιά είναι, λοιπόν, τα επιχειρήματά μας γι’ αυτό; Εκείνοι που τοποθετούν την ψυχή σε διάφορα σώματα, μου φαίνεται ότι συγχέουν τις φυσικές ιδιότητες. Αναμειγνύουν και μπερδεύουν όλα τις ιδιότητες μεταξύ τους, την αλογία, τη λογικό, τις αισθήσεις, την έλλειψη αισθήσεων· εφόσον αυτές ανακατεύονται η μία με την άλλη, δεν ταξινομούνται μεταξύ τους σύμφωνα με κάποια φυσική σειρά. Διότι, δέχονται ότι πρώτα η ψυχή, με την περιβολή του τάδε μορφής σώματος, γίνεται λογική και έχει νου· στη συνέχεια όμως, ζει στις φωλιές των ερπετών ή ζει στην αγέλη αρπακτικών ή γίνεται ζώο αχθοφόρο ή σαρκοβόρο ή θαλάσσιο· ή πέφτει στην κατάσταση αυτών που δεν έχουν αισθήσεις, δηλαδή φυτό με ρίζες ή χωρίς αυτές, ή βλαστός που βγάζει κλαδιά κι απ’ αυτά βγαίνουν άνθη ή αγκάθια ή καρπός καλός ή δηλητηριώδης· όλα αυτά δεν σημαίνουν τίποτε άλλο παρά ότι όλα ταυτίζονται και ότι όλα τα όντα έχουν μία φύση που βρίσκεται σε κατάσταση συγχύσεως και αδιάκριτης κοινωνίας με τον εαυτό της, αφού καμιά ιδιότητα της δεν ξεχωρίζει το ένα ον από το άλλο.
»Εκείνος που λέει ότι το ίδιο ον γίνεται και όλα τα άλλα, δηλώνει ότι θέλει όλα να είναι ένα· αφού η εμφανής διαφορά των όντων δεν εμποδίζει σε τίποτε την ανάμιξη εκείνων που δεν αναμειγνύονται. Δείχνει ότι είναι ανάγκη, ακόμη κι αν δει ένα δηλητηριώδες ή σαρκοφάγο ζώο, να το θεωρεί ομόφυλο και συγγενικό με τον εαυτό του. Αυτός που έχει αυτές τις απόψεις ούτε το κώνειο θεωρεί σαν ξένο στη φύση του. Εάν πιστεύει ότι ο άνθρωπος γίνεται και φυτό, ακόμη και τα σταφύλια, που τα καλλιεργεί για τις ανάγκες της ζωής του, θα τα υποψιάζεται! Διότι και αυτός από τα φυτά προέρχεται· φυτά, επίσης, είναι και τα γεννήματα των σιτηρών, με τα οποία τρεφόμαστε. »
Πώς, λοιπόν, θα πάρει το δρεπάνι για να θερίσει τα στάχυα; Πώς θα πατήσει τα σταφύλια ή θα ξερριζώσει τ’ αγκάθια από το χωράφι ή θα κόψει τα άνθη ή θα κυνηγήσει πουλιά ή θ’ ανάψει φωτιά με ξύλα, αφού δεν γνωρίζει αν το χέρι του υψώνεται για να σκοτώσει κάποιον συγγενή ή πρόγονο ή ομόφυλό του; Δεν γνωρίζει αν ανάβει φωτιά ή γεμίζει το ποτήρι ή ετοιμάζει φαγητό με το σώμα κάποιου απ’ αυτούς; »Διότι, εφόσον δέχεται ότι, μέσα από το καθένα απ’ αυτά, η ψυχή του ανθρώπου γίνεται φυτό ή ζώο και δεν υπάρχουν σημάδια αναγνώρισης ποιό φυτό ή ζώο κατάγεται από άνθρωπο και ποιό προέρχεται από άλλη αιτία, αναγκαστικά αυτός που δέχεται αυτή τη θεωρία πρέπει σ’ όλα να δείχνει ίδια συμπεριφορά. Υποχρεωτικά, ή θα συμπεριφέρεται με αγένεια προς όλους όσοι είναι άνθρωποι από τη φύση τους, ή, εάν έχει μέσα του φυσική αγάπη για τους ομοφύλους του, θα δείχνει ίδια συμπεριφορά σε κάθε έμψυχο ον, είτε ερπετό είτε άγριο θηρίο. Αλλά, κι αν εκείνος που δέχεται αυτή τη θεωρία έλθει σε δάσος από δένδρα, θα νομίσει τα δένδρα ως πλήθος από ανθρώπους. Τί είδους ζωή θα είναι αυτή, όταν ή θα τα σέβεται όλα ως ομόφυλα ή θα συμπεριφέρεται σκληρά προς τους ανθρώπους, αφού δεν θα βλέπει διαφορά τους με τα άλλα όντα. Η θεωρία, λοιπόν, αυτή απ’ όσα είπαμε είναι αβάσιμη, καθώς και πολλοί άλλοι λόγοι συνηγορούν για την απόρριψή της. Διότι άκουσα απ αυτούς που ασπάζονται αυτές τις θεωρίες, ότι πλήθος ψυχών, πριν τη σωματική ζωή (επίγεια), ζουν σε κάποια ιδιαίτερη πολιτεία· με την λεπτή και ευκίνητη φύση τους περιφέρονται, πετώντας μαζί με τη κίνηση του σύμπαντος· αλλά, εξαιτίας κάποιας ροπής των ψυχών προς την κακία, χάνουν τις πτέρυγές τους και μπαίνουν μέσα σε σώμα. Στην αρχή, εισέρχονται σε σώματα ανθρώπων· έπειτα όμως, μετά το τέλος της ανθρώπινης ζωής, επειδή μετέχουν στα άλογα πάθη, αποκτηνώνονται, και από κει πέφτουν σ την αναίσθητη φυσική κατάσταση της ζωής. Έτσι, η από τη φύση της λεπτή και ευκίνητη ψυχή πρώτα γίνεται βαρειά και πέφτει προς τα κάτω, επειδή λόγω της κακίας εισέρχεται στα ανθρώπινα σώματα. Έπειτα, όταν χαθεί η λογική της δύναμη, ζει ανάμεσα στα άλογα ζώα.
Και από κει, αφού της αφαιρεθεί κι αυτή η χάρη των αισθήσεων, μεταβαίνει στη ζωή των φυτών, που δεν έχουν ούτε αισθήσεις. Τέλος, κι απ’ αυτή την κατάσταση ανεβαίνει πάλι τις ίδιες βαθμίδες της ζωής, και αποκαθίσταται στον τόπο του ουρανού. »Αυτή η διδασκαλία, και για εκείνους που έχουν μέτρια κρίση (λογική), αποδεικνύεται ότι δεν έχει μέσα της καμία βάση. Διότι, εάν η ψυχή κατρακυλά εξαιτίας της κακίας από την ουράνια ζωή στη ζωή των φυτών, και απ’ αυτή, μέσω της αρετής, ανεβαίνει πάλι στα ουράνια, τότε ο νους τους βρίσκεται σε αμηχανία, τί να θεωρεί προτιμότερο, τη φυτική ή την ουράνια ζωή! Διότι γίνεται μια κυκλική πορεία από όμοιες καταστάσεις· και η ψυχή, όπου κι αν είναι, βρίσκεται σε αστάθεια. Εάν, δηλαδή, πέφτει η ψυχή από την ασώματη στη σωματική ζωή, απ’ αυτήν στην αναίσθητη, και από κει πάλι ανεβαίνει στην ασώματη, όλα αυτά τίποτε άλλο δεν σημαίνουν, γι’αυτούς που τα δέχονται, παρά αδυναμία διακρίσεως των κακών από τα αγαθά, και σύγχυση. Διότι, ούτε η ουράνια ζωή μπορεί να παραμείνει ευτυχισμένη, εφόσον η κακία επηρεάζει όσους ζουν εκεί· ούτε τα δένδρα θα είναι αμέτοχα στην αρετή, επειδή πιστεύουν ότι απ’ αυτήν τη (φυτική) ζωή αρχίζει πάλι η ψυχή να επιστρέφει στο αγαθό, ενώ από κει αρχίζει τη ζωή της κακίας. »Εάν, πράγματι, η ψυχή περιφερόμενη στον ουρανό συνδέεται με την κακία, και εξαιτίας της κακίας πάλι, ενώ έχει παρασυρθεί στην υλόφρονα ζωή, ανεβαίνει από κάτω προς την υψηλή ζωή, είναι επόμενο εκείνοι να έχουν αντίθετη πίστη (με μας): η υλική ζωή (γι’ αυτούς) αποτελεί στάδιο καθάρσεως από την την κακία, ενώ η ζωή στον ουρανό γίνεται για τις ψυχές πρωταίτια της κακίας. Διότι, (οι ψυχές) από την παρούσα ζωή με την αρετή βγάζουν φτερά και ανεβαίνουν στον ουρανό, ενώ από κει (ουρανό) με την κακία χάνουν τα φτερά τους, προσγειώνονται χαμηλά στη γη και ανακατεύονται με την παχύτητα της υλικής φύσεως. Και δεν σταματά μέχρις εδώ η αντίφαση αυτών των θεωριών, στην αντιστροφή δηλαδή των δογμάτων προς το αντίθετο. Ακόμη, κι αυτή τους η άποψη δεν μένει σταθερή σε όλα έως το τέλος. Διότι, εάν θεωρούν άτρεπτη την ουράνια φύση, πώς εισχωρεί πάθος στο άτρεπτο;
Και εάν είναι εμπαθής η επίγεια φύση, πώς είναι δυνατόν μέσα στο πάθος να κατορθώνεται η απάθεια; Αλλά αυτοί αναμειγνύουν τα άμικτα και ενώνουν τα ακοινώνητα· αποδίδουν στο πάθος το άτρεπτο, και αντίθετα στο τρεπτό την απάθεια. Ούτε μένουν σταθεροί σ’ αυτές τις απόψεις για πάντοτε. Αλλά, απ’ όπου εξόρισαν την ψυχή με την κακία, εκει πάλι την εγκαθιστούν, από την υλική στην ασφαλή και απείραχτη ζωή· σαν να λησμόνησαν ότι απο κει πήγασε η κακία και αναμείχθηκε με την κατώτερη φύση. »Τόσο, λοιπόν, η κατάκριση της παρούσης ζωής όσο και ο έπαινος της επουράνιας συγχέονται μεταξύ τους και μπερδεύονται· διότι, σύμφωνα με την άποψή τους, ο κατακριτέος (επίγειος βίος) οδηγεί στο καλό· ενώ αυτός που θεωρείται αφορμή για το καλύτερο, παρέχει στην ψυχή ροπή προς το χειρότερο. »Γι’ αυτό πρέπει να απορριφθεί από την αληθινή διδασκαλία της πίστεως κάθε πλανεμένη και αβάσιμη θεωρία γι’ αυτά τα θέματα. Ούτε θα θεωρήσουμε αληθινές τις ιδέες εκείνες που υποστηρίζουν ότι οι ψυχές μεταβαίνουν από τα γυναικεία σώματα στην ανδρική ζωή· και το αντίστροφο, οι ψυχές που έφυγαν από ανδρικά σώματα πηγαίνουν σε γυναίκες, ή μεταβαίνουν από άνδρες σε άνδρες και από γυναίκες σε άλλες γυναίκες. »Πράγματι, η πρώτη θεωρία αποδοκιμάστηκε όχι μόνον ως αβάσιμη και πλανερή –διότι περιέχει μέσα της αντιφάσεις–, αλλά είναι και ασεβής, διότι διδάσκει ότι κανένα ον δεν δημιουργείται, εάν η κακία δεν δώσει την αρχή της φύσεως του καθενός. Εάν, λοιπόν, ούτε οι άνθρωποι ούτε τα φυτά ούτε τα ζώα δεν γεννιούνται, αν δεν εκπέσει από τα πάνω προς αυτά κάποια ψυχή· κι αν η πτώση της ψυχής έχει αιτία την κακία, άρα αυτοί θεωρούν ότι η κακία αποτελεί τη συστατική αρχή των όντων. »Και πώς συμβαίνει να γίνονται ταυτόχρονα και τα δύο, δηλαδή και ο άνθρωπος να γεννιέται από το γάμο και η έκπτωση της ψυχής να γίνεται σύγχρονα με το γάμο;
Και το ακόμη πιο παράλογο, εάν τα περισσότερα από τα άλογα ζώα συνέρχονται την άνοιξη, άραγε είναι δυνατόν να πει κανείς ότι η άνοιξη συντελεί στο να φυτευθεί η κακία και σ’ αυτά που βρίσκονται στον ουρανό; Ώστε, να συμβαίνει ταυτόχρονα και οι ψυχές γεμάτες από κακία να πέφτουν από τον ουρανό και οι κοιλιές των ζώων να κυοφορούν;» »Και τί να πει κανείς για το γεωργό που φυτεύει στη γη τα βλαστάρια των φυτών; Πώς γίνεται το χέρι του μαζί με το βλαστάρι να φυτεύει και την ανθρώπινη ψυχή, η οποία έχασε τα φτερά της ακριβώς τη στιγμή που ο άνθρωπος φυτεύει; Ο ίδιος παραλογισμός παρουσιάζεται και στην άλλη θεωρία, σύμφωνα με την οποία οι ψυχές παρακολουθούν τις συνευρέσεις των συζύγων ή προσέχουν τις γέννες, για να εισέλθουν στα δημιουργούμενα σώματα. »Κι αν ο άνδρας αρνείται το γάμο και η γυναίκα θέλει να ζει ελεύθερα από τους πόνους της γέννας, στις περιπτώσεις αυτές δεν θα κάνει η κακία την ψυχή να εκπέσει (από τον ουρανό); Επομένως, ο γάμος δίνει την άδεια στην ουράνια κακία να δράσει εναντίον των ψυχών ή και χωρίς το γάμο η κακία επηρεάζει την ψυχή; Και ακόμη, η ψυχή δεν θα περιπλανιέται σαν άστεγη και αλήτισσα, αφού ξέπεσε από τα επουράνια, αλλά δεν πέτυχε εδώ κάτω να βρει σώμα που να την υποδεχθεί; »Έπειτα, μετά απ’ αυτά, πώς θα ισχυριστούν ότι ο Θεός προνοεί για τα όντα, όταν τη γένεση της ανθρώπινης ζωής την εξαρτούν απ’ αυτή την τυχαία και παράλογη έκπτωση των ψυχών; Διότι είναι υποχρεωτικό να συμφωνεί κάθε αρχή (γένεση) και μ’ αυτά που θ’ ακολουθήσουν. Εάν, λοιπόν, η ζωή κάποιου άρχισε τυχαία, τότε τυχαία θα είναι και ολόκληρη η ζωή του. »Και μάταια αυτοί, εφόσον θεωρούν ότι τα πράγματα του κόσμου δεν δημιουργήθηκαν από το θέλημα του Θεού, λένε ότι τα όντα εξαρτώνται από τη θεία δύναμη· ανάγουν την αρχή των όντων σε κάποια πονηρή συντυχία, σαν να μην αποκτούσε σύσταση η ανθρώπινη ζωή, εάν η κακία δεν έδινε το δικαίωμα στη ζωή. Εάν, λοιπόν, η αρχή της ζωής είναι τέτοια, είναι φανερό ότι και τα μετέπειτα θα εξελιχθούν σύμφωνα με την αρχή της.
Δεν είναι δυνατόν να ισχυρίζεται κάποιος ότι το καλό προέρχεται από το κακό ούτε το κακό από το αγαθό, αλλά σύμφωνα με το σπόρο περιμένουμε και τους καρπούς. Επομένως, σ’ όλη τη ζωή κυριαρχεί η αυτόματη και τυχαία κίνηση και καμιά πρόνοια δεν φτάνει μέχρι τα δημιουργήματα. »Ολοκληρωτικά άχρηστη θα είναι και η ύπαρξη της λογικής. Η αρετή δεν προσφέρει κανένα κέρδος, και η απομάκρυνση από το κακό δεν έχει καμιά αξία. Διότι όλα οπωσδήποτε θα γίνονται τυχαία και η ζωή σε τίποτε δεν θα διαφέρει από τα ανερμάτιστα πλοία, αφού τυχαία, σαν τα κύματα, θα πηγαίνει κάθε φορά σε διαφορετική συνάντηση άλλοτε καλών κι άλλοτε κακών. »Διότι για εκείνους, που η φύση τους έχει ως αρχή την κακία, δεν μπορεί να προέλθει κέρδος από την αρετή. Εάν η ζωή μας ρυθμίζεται από το Θεό, τότε παραδεχόμαστε ότι η κακία δεν αποτελεί την αρχή της ζωής μας. Εάν όμως μας δημιουργεί η κακία, τότε σίγουρα θα ζήσουμε σύμφωνα μ’ αυτήν. Και απ’ αυτά θ’ αποδειχθούν ανοησίες η μετά την παρούσα ζωή κρίση, η κατ’ αξία ανταπόδοση και όσα άλλα λέγονται και πιστεύονται για να απαλλαχθούμε από την κακία. »Διότι, πώς είναι δυνατόν ο άνθρωπος, που γεννήθηκε από την κακία, να βρεθεί έξω απ’ αυτήν; Πώς θ’ αποκτήσει ο άνθρωπος το ιδίωμα της προαιρέσεως για τήν ενάρετη ζωή, αφού η φύση του, όπως λένε, έχει την αρχή της στην κακία; Όπως δεν προσπαθεί κανένα ζώο να μιλήσει ανθρώπινα, αλλά χρησιμοποιεί τη δική του φυσική φωνή και καθόλου δεν θεωρεί τη στέρηση του ανθρώπινου λόγου ως έλλειψη, κατά τον ίδιο τρόπο και αυτοί που θεωρούν την κακία ως αρχή και αιτία της ζωής, δεν μπορούν με τίποτε να επιθυμήσουν την αρετή, διότι είναι έξω από τη φύση τους. Πλην όμως, όσοι έχουν καθαρίσει την ψυχή με τη λογική τους, αυτοί επιθυμούν και αγωνίζονται για την ενάρετη ζωή.
Αναρτήσεις
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου